Zdolność sądowa i procesowa - czym są i jak z nich korzystać?
Opracował: dr inż. Bogusław Madej
Zdolność sądowa i zdolność procesowa to podstawowe kategorie prawa procesowego, które warunkują możliwość skutecznego uczestnictwa w postępowaniach sądowych. Każdy, kto zamierza bronić swoich praw przed sądem lub zostaje wezwany do udziału w procesie, powinien rozumieć te pojęcia, gdyż ich brak lub ograniczenie może poważnie wpłynąć na przebieg sprawy sądowej. W niniejszym artykule wyjaśniamy, czym są te zdolności, kto je posiada i jak prawidłowo z nich korzystać w praktyce. Zrozumienie tych zagadnień jest kluczowe zarówno dla osób fizycznych, jak i reprezentantów firm oraz jednostek organizacyjnych występujących przed sądami.
Zdolność sądowa to przymiot umożliwiający występowanie w postępowaniu cywilnym jako strona (art. 64 k.p.c.). Oznacza możliwość bycia podmiotem procesu cywilnego, zarówno jako powód, jak i pozwany. Zdolność sądowa odnosi się do wszystkich osób fizycznych i prawnych oraz jednostek organizacyjnych mających przyznaną przez ustawę zdolność prawną. Brak zdolności sądowej skutkuje odrzuceniem pozwu.
Czym jest zdolność procesowa
Zdolność procesowa to zdolność do samodzielnego podejmowania czynności procesowych we własnym imieniu (art. 65 k.p.c.). Przysługuje osobom fizycznym posiadającym pełną zdolność do czynności prawnych, osobom prawnym oraz niektórym jednostkom organizacyjnym. W przypadku ograniczonej zdolności procesowej osoba może działać samodzielnie tylko w zakresie, w jakim może dokonywać czynności prawnych samodzielnie.
Różnice między zdolnością sądową a procesową
Zdolność sądowa – przysługuje podmiotowi, który może być stroną postępowania cywilnego.
Zdolność procesowa – umożliwia samodzielne dokonywanie czynności procesowych.
Zdolność procesowa zależy od zdolności sądowej, lecz nie każda strona mająca zdolność sądową ma zdolność procesową (np. małoletni).
Brak zdolności sądowej lub procesowej jest przeszkodą procesową skutkującą odpowiednio odrzuceniem pozwu lub zawieszeniem postępowania (art. 199 k.p.c.).
Kto posiada zdolność sądową
Wszystkie osoby fizyczne od chwili urodzenia do śmierci (art. 8 k.c.).
Osoby prawne od momentu utworzenia zgodnie z przepisami właściwych ustaw.
Jednostki organizacyjne, którym ustawa przyznaje osobowość prawną albo zdolność prawną np. spółki handlowe osobowe, wspólnoty mieszkaniowe.
Kto posiada zdolność procesową
Osoby fizyczne z pełną zdolnością do czynności prawnych (pełnoletni, nieubezwłasnowolnieni – art. 11 k.c.).
Osoby prawne poprzez swoje organy.
Jednostki organizacyjne przez osoby uprawnione do ich reprezentacji.
Małoletni od 13 roku życia oraz częściowo ubezwłasnowolnieni – w zakresie przewidzianym przez prawo.
Osoby całkowicie ubezwłasnowolnione oraz małoletni poniżej 13 lat – wyłącznie przez przedstawiciela ustawowego.
Przedstawicielstwo ustawowe i jego rola
Przedstawiciel ustawowy to osoba działająca w imieniu osoby nieposiadającej pełnej zdolności procesowej (np. rodzic, opiekun prawny, kurator – Kodeks rodzinny i opiekuńczy).
Dokonuje wszystkich czynności procesowych w imieniu reprezentowanego.
W przypadku braku przedstawiciela ustawowego sąd ustanawia kuratora procesowego.
Kurator procesowy – kiedy jest potrzebny
Gdy strona nie ma zdolności procesowej ani przedstawiciela ustawowego.
Gdy osoba prawna lub jednostka organizacyjna nie mogą być reprezentowane przez swoje organy.
Gdy miejsce pobytu strony jest nieznane.
Legitymacja procesowa a zdolność sądowa
Legitymacja procesowa oznacza uprawnienie do występowania w konkretnej sprawie jako powód/pozwany.
Brak legitymacji procesowej powoduje oddalenie powództwa, a nie odrzucenie pozwu.
Legitymacja czynna – uprawnienie do dochodzenia roszczeń.
Legitymacja bierna – odpowiedzialność wobec roszczenia.
Zdolność postulacyjna w praktyce
Pojęcie zdolności postulacyjnej oznacza możliwość samodzielnego działania przed sądem.
Niektóre postępowania wymagają przymusu adwokacko-radcowskiego (np. przed Sądem Najwyższym – art. 87 kpc).
Brak zdolności postulacyjnej skutkuje zwrotem pism lub odrzuceniem środków prawnych np. kasacji.
Konsekwencje braku zdolności sądowej i procesowej
Brak zdolności sądowej – odrzucenie pozwu (art. 199 k.p.c.).
Brak zdolności procesowej powoda – odrzucenie pozwu.
Brak zdolności procesowej pozwanego – wyznaczenie terminu na uzupełnienie braku, następnie zawieszenie postępowania (art. 174, 177 k.p.c.).
Utrata zdolności procesowej w toku sprawy – zawieszenie i ewentualne umorzenie postępowania.
Stwierdzenie nieważności postępowania w razie trwałego braku zdolności sądowej albo procesowej (art. 379 k.p.c.).
Jak korzystać ze zdolności procesowej w praktyce
Możesz samodzielnie wytoczyć odpowiedni pozew lub wniosek przy pełnej zdolności procesowej.
Dbaj o prawidłowość formalną pism i terminowość czynności.
Jeśli nie posiadasz pełnej zdolności procesowej, działaj przez przedstawiciela ustawowego lub skorzystaj z ustanowienia kuratora.
W razie wątpliwości korzystaj z usług profesjonalnego pełnomocnika lub adwokata.
Przestrzegaj zasad dotyczących przymusu adwokacko-radcowskiego w Sądzie Najwyższym i sprawach gospodarczych.
Podsumowanie
Zdolność sądowa i procesowa są filarami prawa procesowego – prawidłowe ich określenie decyduje o możliwości skutecznego dochodzenia praw przed sądem. Każdy, kto występuje przed sądem, musi poznać praktyczne wymagania formalne oraz mechanizmy uzupełniania braków. W razie wątpliwości warto skorzystać z profesjonalnej pomocy prawnej.
W naszym serwisie internetowym są wykorzystywane pliki cookies. Służą one do zapamiętywania preferencji i ustawień oraz w celach statystycznych. Użytkownik ma możliwość samodzielnej zmiany ustawień dotyczących plików cookies w swojej przeglądarce internetowej.
Jeżeli wyrażasz zgodę na zapisywanie informacji zawartej w plikach cookies zamknij niniejszy komunikat. Jeżeli nie wyrażasz zgody - zmień ustawienia swojej przeglądarki internetowej
