Ustawa o transporcie drogowym (streszczenie)

Spis treści

1. Wprowadzenie - znaczenie ustawy dla przewoźników
2. Zakres regulacji ustawy o transporcie drogowym
3. Podstawowe definicje w ustawie
4. Zasady podejmowania i wykonywania transportu drogowego
5. Zezwolenia i licencje transportowe
6. Wymogi stawiane przewoźnikom
7. Inspekcja Transportu Drogowego i kontrole
8. Naruszenia i odpowiedzialność karna
9. System kar pieniężnych
10. Najważniejsze zmiany i nowelizacje

Wprowadzenie - znaczenie ustawy dla przewoźników

Ustawa o transporcie drogowym z dnia 6 września 2001 roku to najważniejszy akt prawny regulujący działalność przewozową w Polsce. Weszła w życie 1 stycznia 2002 roku i od tego czasu była wielokrotnie nowelizowana, aby dostosować przepisy do zmieniających się realiów branży oraz wymogów Unii Europejskiej.

Dla przewoźników drogowych ta ustawa oznacza jasno określone ramy prawne, w których muszą prowadzić swoją działalność. Reguluje ona wszystko - od podstawowych definicji, przez wymagania licencyjne, aż po system kar i sankcji. Znajomość jej przepisów nie jest opcjonalna - to podstawa legalnego funkcjonowania na rynku transportowym.

Cele i założenia ustawy

Ustawa została stworzona w celu^]:

1. Uregulowania zasad prowadzenia działalności transportowej w Polsce.
2. Dostosowania polskiego prawa do standardów europejskich.
3. Zapewnienia bezpieczeństwa na drogach.
4. Stworzenia uczciwej konkurencji na rynku transportowym.
5. Ochrony praw pasażerów i zleceniodawców.

Zakres regulacji ustawy o transporcie drogowym

Zgodnie z art. 1 ustawy o transporcie drogowym, akt ten określa zasady podejmowania i wykonywania czterech podstawowych rodzajów przewozów:

Rodzaje transportu objęte ustawą

1. Krajowy transport drogowy - przewozy realizowane w całości na terytorium Polski.
2. Międzynarodowy transport drogowy - przewozy z przekroczeniem granicy Polski.
3. Niezarobkowy krajowy przewóz drogowy - transport na potrzeby własne w kraju.
4. Niezarobkowy międzynarodowy przewóz drogowy - transport na potrzeby własne z przekroczeniem granicy.

Dodatkowe obszary regulacji

Ustawa reguluje również^[3]:

1. Zasady działania Inspekcji Transportu Drogowego.
2. Odpowiedzialność za naruszenie obowiązków przewozowych.
3. Zasady wyznaczania dworców z pomocą dla osób niepełnosprawnych.
4. Zasady ochrony praw pasażerów.

Podstawowe definicje w ustawie

Art. 4 ustawy o transporcie drogowym zawiera szereg kluczowych definicji, które każdy przewoźnik musi znać.

Transport krajowy vs międzynarodowy

Krajowy transport drogowy to podejmowanie i wykonywanie działalności gospodarczej w zakresie przewozu osób lub rzeczy pojazdami samochodowymi zarejestrowanymi w Polsce, przy czym jazda pojazdu, miejsce rozpoczęcia i zakończenia podróży, a także cała trasa znajdują się na terytorium Polski.

Międzynarodowy transport drogowy oznacza przewozy, przy których jazda pojazdu między miejscem początkowym i docelowym odbywa się z przekroczeniem granicy Polski.

Przewóz na potrzeby własne

Niezarobkowy przewóz drogowy (przewóz na potrzeby własne) to każdy przejazd pojazdu po drogach publicznych wykonywany przez przedsiębiorcę pomocniczo w stosunku do jego podstawowej działalności gospodarczej, spełniający określone warunki:

1. Pojazdy są własnością przedsiębiorcy lub są przez niego dzierżawione.
2. Są prowadzone przez pracowników przedsiębiorcy.
3. Transport stanowi jedynie działalność pomocniczą.
4. Pojazdy są używane wyłącznie do przewozu jego własnych towarów.

Baza eksploatacyjna

Zgodnie z art. 4 pkt 21a, baza eksploatacyjna to miejsce będące w dyspozycji przedsiębiorcy, przystosowane do prowadzenia działalności transportowej w sposób zorganizowany i ciągły. W skład bazy musi wchodzić co najmniej jeden z elementów:

1. Miejsce postojowe dla pojazdów wykorzystywanych w transporcie drogowym.
2. Miejsce załadunku, rozładunku lub łączenia ładunków.
3. Miejsce konserwacji lub naprawy pojazdów.

Zasady podejmowania i wykonywania transportu drogowego

Podstawową zasadą wynikającą z art. 5 ustawy o transporcie drogowym jest wymóg uzyskania odpowiedniego zezwolenia przed rozpoczęciem działalności przewozowej.

Obowiązek posiadania zezwolenia

Zgodnie z art. 5 ust. 1, podjęcie i wykonywanie transportu drogowego wymaga uzyskania zezwolenia na wykonywanie zawodu przewoźnika drogowego, na zasadach określonych w rozporządzeniu (WE) nr 1071/2009.

Zezwolenia udziela się na czas nieoznaczony, co oznacza, że po jego uzyskaniu przewoźnik może prowadzić działalność bez konieczności odnawiania dokumentu (art. 5 ust. 3).

Organy wydające zezwolenia

W zależności od rodzaju transportu, zezwolenia wydają różne organy:

1. Transport krajowy - starosta właściwy dla siedziby przedsiębiorcy.
2. Transport międzynarodowy - Główny Inspektor Transportu Drogowego (GITD).
3. Licencja spedycyjna - starosta lub GITD w zależności od zakresu.

Wyjątki od obowiązku licencyjnego

Ustawa przewiduje pewne wyjątki od obowiązku posiadania licencji:

1. Przewozy niezarobkowe (na potrzeby własne) pojazdem do 3,5 tony DMC.
2. Transport sanitarny i ratownictwo medyczne.
3. Przewozy wykonywane przez siły zbrojne, policję i służby specjalne.
4. Niektóre przewozy rolnicze.

Zezwolenia i licencje transportowe

System licencyjny w transporcie drogowym opiera się na kilku podstawowych dokumentach, które uprawniają do wykonywania różnych rodzajów przewozów.

Zezwolenie na wykonywanie zawodu przewoźnika drogowego

To podstawowy dokument wymagany dla każdego przewoźnika wykonującego zarobkowy transport drogowy. Zgodnie z art. 5 ust. 2, zezwolenia udziela się przedsiębiorcy, jeżeli spełnia wymagania określone w rozporządzeniu (WE) nr 1071/2009.

Koszty uzyskania zezwolenia

Zgodnie z taryfą opłat:

1. 1000 zł - za wydanie zezwolenia.
2. 10 zł - każdorazowe wydanie wypisu z zezwolenia dla każdego zgłoszonego pojazdu.
3. 110 zł - każdorazowe wydanie wypisu z zezwolenia dla każdego niezgłoszonego pojazdu.
4. 17 zł - w przypadku złożenia wniosku z pełnomocnictwem.

Licencja wspólnotowa

Licencja wspólnotowa to zezwolenie na międzynarodowy, zarobkowy przewóz rzeczy, które uprawnia do działania na jednolitym rynku europejskim. Wydawana jest przez GITD na wniosek strony.

Od 21 maja 2022 roku licencję wspólnotową muszą posiadać również właściciele pojazdów o masie całkowitej od 2,5 do 3,5 tony wykonujący międzynarodowy transport.

Warunki uzyskania licencji wspólnotowej

Aby uzyskać licencję wspólnotową, przedsiębiorca mus:

1. Posiadać zezwolenie na wykonywanie zawodu przewoźnika drogowego.
2. Spełniać wymogi dobrej reputacji.
3. Wykazać odpowiednią zdolność finansową.
4. Posiadać kompetencje zawodowe (Certyfikat Kompetencji Zawodowych).
5. Dysponować bazą eksploatacyjną na terytorium Polski.

Licencje krajowe

Dla niektórych rodzajów przewozów krajowych wymagane są specjalne licencje:

1. Licencja na przewóz osób - dla transportu publicznego i taksówek.
2. Licencja spedycyjna - dla pośrednictwa przy przewozie rzeczy.
3. Licencja na przewóz rzeczy - w określonych przypadkach.

Wymogi stawiane przewoźnikom

Ustawa o transporcie drogowym określa precyzyjne wymagania, które musi spełnić każdy przedsiębiorca ubiegający się o zezwolenie na wykonywanie zawodu przewoźnika drogowego.

Dobra reputacja

Dobra reputacja to kluczowy wymóg określony w art. 5 ust. 2a ustawy. Oznacza ona niekaralność za określone przestępstwa umyślne określone w rozporządzenia (WE) nr 1071/2009, a w szczegóności:

Kodeks karny (Dz.U. z 2024 r. poz. 17 i 1228):

Art. 173–175: Katastrofa i niebezpieczeństwo katastrofy w ruchu lądowym (§ 1–3), przygotowania do katastrofy.

Art. 178–180: Zaostrzone kary za przestępstwa komunikacyjne, prowadzenie pojazdu w stanie nietrzeźwości, niedopuszczone osoby do ruchu, naruszenie zasad bezpieczeństwa w komunikacji.

Art. 189a: Przestępstwo handlu ludźmi.

Art. 218–221: Przestępstwa przeciwko prawom osób wykonujących pracę zarobkową (utrudnianie działalności związkowej, naruszenie praw pracowniczych).

Art. 296–306, 308: Przestępstwa gospodarcze: wyrządzenie szkody majątkowej, łapownictwo, poświadczenie nieprawdy, przestępstwa przeciwko obrotowi gospodarczemu, przeciwdziałanie egzekucji komorniczej.

Kodeks spółek handlowych (Dz.U. z 2024 r. poz. 18 i 96):

Art. 586–589: Przestępstwa przeciwko obrotowi gospodarczemu przez członków władz spółek, m.in. podawanie fałszywych danych, prowadzenie działalności bez wymaganych uprawnień lub pomimo zakazu.

Prawo upadłościowe (Dz.U. z 2024 r. poz. 794 i 1222):

Art. 522, 523: Odpowiedzialność karna za działania krzywdzące wierzycieli, fałszowanie, ukrywanie majątku/topnienie masy upadłościowej, utrudnianie postępowania upadłościowego.

Ustawa o przeciwdziałaniu narkomanii (Dz.U. z 2023 r. poz. 1939):

Art. 54–61, 62 ust. 2, 62b ust. 2, 66: Przestępstwa związane z wytwarzaniem, handlem, przetwarzaniem, przewozem, posiadaniem i dystrybucją środków odurzających i substancji psychotropowych.

Prawo restrukturyzacyjne (Dz.U. z 2022 r. poz. 2309, z 2023 r. poz. 1723 i 1860 oraz z 2024 r. poz. 1222):

Art. 399, 400: Czyny związane z utrudnianiem lub udaremnianiem postępowań restrukturyzacyjnych.

Kodeks karny skarbowy (Dz.U. z 2024 r. poz. 628, 850 i 879):

Art. 54 § 1 i 2, 55 § 1 i 2, 60 § 1 i 2, 62 § 1–4, 65 § 1–2b, 67 § 1 i 2, 69a § 1, 69b § 1, 69c § 1, 73a, 76a § 1 i 2: Przestępstwa i wykroczenia skarbowe (uchylanie się od podatków, fałszowanie dokumentacji podatkowej, wyłudzenia podatków, próby podstępu w rozliczeniach skarbowych).

Osoby objęte wymogiem dobrej reputacji

Wymóg dobrej reputacji dotyczy:

1. Członków organu zarządzającego osoby prawnej.
2. Osób zarządzających spółką jawną, komandytową lub komandytowo-akcyjną.
3. Osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą.
4. Osób zarządzających transportem.

Kompetencje zawodowe

Zgodnie z rozporządzeniem (WE) nr 1071/2009, przewoźnik musi posiadać wymagane kompetencje zawodowe potwierdzone Certyfikatem Kompetencji Zawodowych.

Certyfikat Kompetencji Zawodowych

CKZ wydaje Instytut Transportu Samochodowego po zdaniu egzaminu państwowego. Egzamin składa się z dwóch części^[17]:

1. Test składający się z 64 pytań wielokrotnego wyboru.
2. Dwa zadania egzaminacyjne dotyczące praktycznych zagadnień.

Jedna osoba z certyfikatem może zarządzać transportem w maksymalnie czterech przedsiębiorstwach, przy czym łączna flota nie może przekroczyć 50 pojazdów.

Zdolność finansowa

Zgodnie z art. 7 rozporządzenia (WE) nr 1071/2009, przewoźnik musi wykazać odpowiednią zdolność finansową^[19]:

1. 9 000 EUR - na pierwszy pojazd o DMC powyżej 3,5 tony.
2. 5 000 EUR - na każdy następny pojazd o DMC powyżej 3,5 tony.
3. 1 800 EUR - na pierwszy pojazd o DMC od 2,5 do 3,5 tony.
4. 900 EUR - na każdy następny pojazd o DMC od 2,5 do 3,5 tony.

Sposoby wykazania zdolności finansowej

Zdolność finansową można wykazać poprzez:

1. Roczne sprawozdania finansowe.
2. Gwarancję bankową.
3. Ubezpieczenie odpowiedzialności zawodowej przewoźnika (OCZ).
4. Inne formy zabezpieczenia przewidziane w ustawie.

Baza eksploatacyjna

Od 1 stycznia 2023 roku obowiązują nowe wymogi dotyczące bazy eksploatacyjnej wynikające z Pakietu Mobilności^[21]. Liczba miejsc postojowych musi odpowiadać co najmniej 1/3 liczby pojazdów zgłoszonych przez przewoźnika.

Minimalne wymogi bazy eksploatacyjnej

Baza eksploatacyjna musi:

1. Znajdować się na terytorium Polski.
2. Być adekwatna do skali prowadzonej działalności.
3. Zapewniać miejsca postojowe dla co najmniej 1/3 floty.
4. Umożliwiać przeprowadzanie podstawowych czynności transportowych.

Inspekcja Transportu Drogowego i kontrole

System kontroli przestrzegania przepisów o transporcie drogowym opiera się na działalności Głównego Inspektoratu Transportu Drogowego oraz wojewódzkich inspektoratów.

Główny Inspektorat Transportu Drogowego

GITD został powołany na podstawie art. 52 ust. 2 ustawy o transporcie drogowym jako urząd administracji rządowej obsługujący Głównego Inspektora Transportu Drogowego.

Zadania GITD

Do głównych zadań GITD należy:

1. Kontrola przestrzegania przepisów transportowych.
2. Wydawanie licencji wspólnotowych.
3. Nadzór nad rynkiem transportu międzynarodowego.
4. Prowadzenie systemu fotoradarów.
5. Obsługa systemu viaTOLL i e-TOLL.

Wojewódzkie Inspektoraty Transportu Drogowego

WITD działają jako delegatury GITD na terenie poszczególnych województw. Prowadzą kontrole drogowe, kontrole w przedsiębiorstwach oraz egzekwują przepisy transportowe.

Rodzaje kontroli

Inspektorzy transportu drogowego przeprowadzają^[

1. Kontrole drogowe - na punktach kontrolnych i podczas patrol.
2. Kontrole w przedsiębiorstwach - w siedzibach przewoźników.
3. Kontrole dokumentacyjne - weryfikacja dokumentów i rejestrów.
4. Kontrole techniczne - sprawdzanie stanu pojazdów.

Uprawnienia inspektorów

Inspektorzy transportu drogowego mają szerokie uprawnienia kontrolne, w tym prawo do:

1. Zatrzymywania pojazdów do kontroli.
2. Sprawdzania dokumentów przewozowych i licencji.
3. Badania tachografów i kart kierowców.
4. Nakładania kar pieniężnych.
5. Unieruchamiania pojazdów w przypadku poważnych naruszeń.

Naruszenia i odpowiedzialność karna

Ustawa o transporcie drogowym przewiduje różne rodzaje odpowiedzialności za naruszenie jej przepisów, od kar grzywny po kary pieniężne nakładane w postępowaniu administracyjnym.

Odpowiedzialność kierowców

Zgodnie z art. 92 ustawy, kierujący wykonujący przewóz drogowy z naruszeniem obowiązków lub warunków przewozu drogowego podlega karze grzywny w wysokości do 2000 złotych.

Najczęstsze naruszenia kierowców

Do najczęstszych naruszeń popełnianych przez kierowców należą:

1. Przekroczenie czasu prowadzenia pojazdu.
2. Nieprzestrzeganie obowiązkowych przerw.
3. Nieprawidłowe użytkowanie tachografu.
4. Prowadzenie pojazdu bez ważnego prawa jazdy kategorii zawodowej.

Odpowiedzialność przewoźników

Art. 92a ustawy określa odpowiedzialność podmiotów wykonujących przewóz drogowy. Przewoźnik podlega karze pieniężnej w wysokości od 50 do 12 000 złotych za każde naruszenie.

Klasyfikacja naruszeń

Naruszenia klasyfikuje się według wagi na^[

1. Najpoważniejsze naruszenia (NN) - mogą prowadzić do utraty dobrej reputacji już przy jednym przypadku.
2. Bardzo poważne naruszenia (BPN) - prowadzą do postępowania przy wielokrotnym popełnieniu.
3. Poważne naruszenia (PN) - wymagają wielokrotnego popełnienia.
4. Naruszenia małej wagi (NMW) - nie prowadzą do utraty dobrej reputacji.

Odpowiedzialność zarządzających transportem

Zarządzający transportem oraz inne osoby wykonujące czynności związane z przewozem drogowym podlegają karze pieniężnej w wysokości od 200 do 2000 złotych za każde naruszenie (art. 92a ust. 2)^[27].

System kar pieniężnych

System kar w transporcie drogowym został zaprojektowany tak, aby był skuteczny, proporcjonalny i odstraszający. Wysokość kar zależy od rodzaju naruszenia oraz wielkości przedsiębiorstwa.

Maksymalne sumy kar podczas jednej kontroli

Ustawa określa maksymalne sumy kar, które mogą być nałożone podczas jednej kontroli, w zależności od wielkości przedsiębiorstwa:

1. 15 000 zł - dla podmiotu zatrudniającego do 10 kierowców.
2. 20 000 zł - dla podmiotu zatrudniającego od 10 do 50 kierowców.
3. 25 000 zł - dla podmiotu zatrudniającego od 50 do 250 kierowców.
4. 30 000 zł - dla podmiotu zatrudniającego powyżej 250 kierowców.
5. 40 000 zł - dla podmiotów wykonujących inne czynności związane z przewozem.

Najwyższe kary za poszczególne naruszenia

Najsurowiej karane są najpoważniejsze naruszenia:

1. 12 000 zł - wykonywanie transportu bez odpowiedniej licencji.
2. 10 000 zł - wykonywanie przewozu pojazdem bez tachografu.
3. 10 000 zł - podłączenie do tachografu urządzenia niedozwolonego.
4. 3 000 zł - posługiwanie się kartą kierowcy należącą do innej osoby.
5. 2 000 zł - wykonywanie przewozu pojazdem bez aktualnego badania technicznego.

Specjalne regulacje dla przewozu osób

W przypadku przewoźników prowadzących przewóz drogowy osób kary mogą być znacznie wyższe - do 120 000 złotych za naruszenia stwierdzone podczas jednej kontroli drogowej (art. 92a ust. 3a).

Zasada jednej decyzji administracyjnej

Zgodnie z orzecznictwem sądów administracyjnych, wszystkie naruszenia stwierdzone podczas jednej kontroli powinny być objęte jedną decyzją administracyjną. Wydawanie oddzielnych decyzji dla każdego naruszenia może stanowić podstawę do uchylenia kar.

Najważniejsze zmiany i nowelizacje

Ustawa o transporcie drogowym była wielokrotnie nowelizowana w celu dostosowania do zmieniających się realiów branży oraz wymogów unijnych.

Pakiet Mobilności

Najważniejsze zmiany w ostatnich latach wynikały z implementacji tzw. Pakietu Mobilności:

1. Nowa definicja bazy eksploatacyjnej - obowiązuje od 1 stycznia 2023 roku.
2. Rozszerzenie wymogu licencji wspólnotowej - na pojazdy od 2,5 do 3,5 tony od 21 maja 2022 roku.
3. Nowe przepisy o czasach pracy kierowców - regularne powroty do bazy eksploatacyjnej.
4. Wzmocnienie kontroli i kar - zaostrzenie systemu sankcji.

Zmiany w systemie licencyjnym

W ostatnich latach wprowadzono szereg zmian w systemie licencyjnym:

1. Wprowadzenie licencji na pośrednictwo przy przewozie osób.
2. Nowe procedury wydawania licencji wspólnotowych.
3. Zaostrzenie wymogów dotyczących dobrej reputacji.
4. Wprowadzenie elektronicznego systemu wydawania licencji.

Zmiany w taryfikatorze kar

Regularnie aktualizowany jest również taryfikator kar za naruszenia przepisów transportowych:

1. Podwyższenie maksymalnych sum kar podczas kontroli.
2. Wprowadzenie nowych kategorii naruszeń.
3. Zaostrzenie kar za najpoważniejsze naruszenia.
4. Rozszerzenie katalogu naruszeń prowadzących do utraty dobrej reputacji.

Cyfryzacja procesów

Wiele procesów związanych z transportem drogowym zostało skomputeryzowanych:

1. System ePUAP - elektroniczne składanie wniosków.
2. eBOK CANARD - obsługa spraw związanych z fotoradarami.
3. Elektroniczne licencje - cyfrowe wydawanie dokumentów.
4. System e-TOLL - elektroniczne opłaty drogowe.

Ustawa o transporcie drogowym z 2001 roku stanowi kompleksowy system prawny regulujący całą branżę przewozową w Polsce. Dla przewoźników drogowych znajomość jej przepisów jest absolutnie kluczowa - nieznajomość prawa nie zwalnia od odpowiedzialności, a kary za naruszenia mogą być bardzo dotkliwe.

Najważniejsze wnioski z analizy ustawy:

1. Obowiązek licencyjny jest powszechny - każdy zarobkowy transport drogowy wymaga odpowiedniego zezwolenia zgodnie z art. 5 ustawy.
2. Wymogi są ściśle określone - dobra reputacja, zdolność finansowa, kompetencje zawodowe i baza eksploatacyjna to warunki sine qua non.
3. System kontroli jest rozbudowany - GITD i WITD prowadzą intensywne kontrole z użyciem nowoczesnych narzędzi.
4. Kary są wysokie i progresywne - od 50 zł do 120 000 zł w zależności od naruszenia i wielkości firmy.
5. Pakiet Mobilności wprowadził istotne zmiany - szczególnie w zakresie bazy eksploatacyjnej i licencji wspólnotowych.
6. Digitalizacja postępuje - coraz więcej procesów odbywa się elektronicznie.
7. Regulacje są dynamiczne - ustawa jest regularnie nowelizowana, co wymaga śledzenia zmian.

Przestrzeganie przepisów ustawy o transporcie drogowym to nie tylko obowiązek prawny, ale też inwestycja w stabilność i rozwój firmy transportowej. Koszty związane z uzyskaniem licencji i spełnieniem wymogów są zawsze niższe niż konsekwencje ich naruszenia. Regularne szkolenia, konsultacje prawne i audyty zgodności to najlepsze sposoby na minimalizację ryzyka prawnego w branży transportowej.

Źródła informacji

Informacje zawarte w artykule zostały oparte na następujących źródłach:

1. Ustawa z dnia 6 września 2001 r. o transporcie drogowym (tekst jednolity).
2. Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1071/2009.
3. Rozporządzenie Komisji (UE) 2016/403 z dnia 18 marca 2016 r.
4. Materiały informacyjne Głównego Inspektoratu Transportu Drogowego.
5. Publikacje prawnicze specjalizujące się w prawie transportowym.
6. Orzecznictwo sądów administracyjnych w sprawach transportowych.
7. Materiały szkoleniowe instytucji branżowych.
8. Analizy ekspertów z dziedziny prawa transportowego.

#transportdrogowy #ustawaotransporcie #przewoźnicy #licencjatransportowa #GITD

 

Jesteś zainteresowany podnoszeniem swoich kwalifikacji?

Skorzystaj z naszych usług.

 

Nie zastanawiaj się - KUP TERAZ