Umowa ADR - część 2 - Klasyfikacja

Opracował: dr inż. Bogusław Madej

Część 2 Umowy ADR omawia precyzyjne kryteria i procedury identyfikacji zagrożeń stwarzanych przez materiały i przedmioty niebezpieczne przewożone na drogach europejskich. W przeciwieństwie do części 1, która określa przepisy ogólne, część 2 koncentruje się na szczegółowej systematyzacji towarów według rodzaju i stopnia stwarzanego przez nie zagrożenia. Właściwa klasyfikacja zgodnie z przepisami części 2 ADR decyduje o sposobie pakowania, oznakowania, dokumentowania oraz warunków przewozu każdego towaru niebezpiecznego, wpływając bezpośrednio na bezpieczeństwo całego łańcucha transportowego. Znajomość i prawidłowe stosowanie przepisów klasyfikacyjnych części 2 stanowi podstawowy obowiązek wszystkich uczestników przewozu towarów niebezpiecznych oraz warunek skutecznego zarządzania ryzykiem w transporcie.

Spis treści

1. Struktura i zakres części 2 umowy ADR
2. Dział 2.1 - Przepisy ogólne klasyfikacji
3. Klasy towarów niebezpiecznych według umowy ADR
4. Rodzaje pozycji w wykazie towarów
5. Grupy pakowania i ich zastosowanie
6. Zasady klasyfikacji materiałów niewymienionych z nazwy
7. Klasyfikacja roztworów i mieszanin
8. Dział 2.2 - Przepisy szczególne dla poszczególnych klas

Struktura i zakres części 2 umowy ADR

Miejsce części 2 w systemie ADR

Zgodnie z przepisem 1.1.1 umowy ADR, załącznik A składa się z części od 1 do 7, przy czym część 2 poświęcona jest w całości problematyce klasyfikacji towarów niebezpiecznych. Część ta stanowi bezpośrednie rozwinięcie zapisów artykułu 2 umowy, który w punkcie (b) wskazuje na konieczność określenia warunków przewozu towarów niebezpiecznych, w szczególności w zakresie klasyfikacji towarów łącznie z kryteriami klasyfikacyjnymi oraz odpowiednimi metodami badań.

Podział części 2 na działy

Część 2 umowy ADR składa się z dwóch głównych działów systematycznie regulujących proces klasyfikacji:

1. Dział 2.1 - Przepisy ogólne zawierające podstawowe zasady klasyfikacji, definicje klas, rodzaje pozycji oraz procedury dla materiałów niewymienionych z nazwy.
2. Dział 2.2 - Przepisy szczególne dla poszczególnych klas określające kryteria, definicje, wyłączenia oraz wykazy pozycji zbiorczych dla każdej z trzynastu klas zagrożeń.

Dział 2.1 - Przepisy ogólne klasyfikacji

Wprowadzenie do systemu klasyfikacji

Zgodnie z przepisem 2.1.1.1, umowa ADR rozróżnia następujące klasy towarów niebezpiecznych:

1. Klasa 1 - Materiały wybuchowe i przedmioty z materiałami wybuchowymi.
2. Klasa 2 - Gazy.
3. Klasa 3 - Materiały zapalne ciekłe.
4. Klasa 4.1 - Materiały zapalne stałe, materiały samoreaktywne, materiały polimeryzujące i materiały wybuchowe odczulone stałe.
5. Klasa 4.2 - Materiały podatne na samozapalenie.
6. Klasa 4.3 - Materiały wydzielające w zetknięciu z wodą gazy palne.
7. Klasa 5.1 - Materiały utleniające.
8. Klasa 5.2 - Nadtlenki organiczne.
9. Klasa 6.1 - Materiały trujące.
10. Klasa 6.2 - Materiały zakaźne.
11. Klasa 7 - Materiały promieniotwórcze.
12. Klasa 8 - Materiały żrące.
13. Klasa 9 - Różne materiały i przedmioty niebezpieczne.

Podstawy prawne klasyfikacji

Zgodnie z przepisem 2.1.2.1, towary niebezpieczne objęte tytułem klasy definiowane są na podstawie ich właściwości zgodnie z 2.2.x.1 odpowiednej klasy. Zaklasyfikowanie towaru niebezpiecznego do klasy i do grupy pakowania dokonywane jest na podstawie kryteriów zawartych w tym samym 2.2.x.1. Przypisanie materiałowi lub przedmiotowi niebezpiecznemu jednego lub kilku zagrożeń dodatkowych dokonuje się na podstawie kryteriów klasy lub klas odpowiadających tym zagrożeniom.

Klasy towarów niebezpiecznych według umowy ADR

Klasa 1 - Materiały wybuchowe

Zgodnie z przepisem 2.2.1.1.1, tytuł klasy 1 obejmuje:

1. Materiały wybuchowe - materiały stałe lub ciekłe (lub mieszaniny materiałów) mogące wydzielać w wyniku reakcji chemicznej gazy o takiej temperaturze i ciśnieniu oraz z taką szybkością, że mogą powodować zniszczenia w otaczającym środowisku.
2. Materiały pirotechniczne - materiały lub mieszaniny materiałów przewidziane do wytwarzania efektów cieplnych, świetlnych, dźwiękowych, gazu lub dymu lub kombinacji tych efektów.
3. Przedmioty z materiałami wybuchowymi - przedmioty zawierające jeden lub więcej materiałów wybuchowych lub pirotechnicznych.
4. Materiały i przedmioty wytworzone w celu uzyskania efektów praktycznych sposobami wybuchowymi lub pirotechnicznymi.

Podklasy materiałów wybuchowych

Materiały i przedmioty klasy 1 klasyfikowane są do podklas zgodnie z przepisem 2.2.1.1.5:

1. Podklasa 1.1 - Materiały i przedmioty stwarzające zagrożenie wybuchem masowym.
2. Podklasa 1.2 - Materiały i przedmioty stwarzające zagrożenie rozrzutem, ale nie wybuchem masowym.
3. Podklasa 1.3 - Materiały i przedmioty stwarzające zagrożenie pożarem i małe zagrożenie wybuchem lub rozrzutem.
4. Podklasa 1.4 - Materiały i przedmioty stwarzające tylko małe zagrożenie w przypadku zapalenia podczas przewozu.
5. Podklasa 1.5 - Materiały bardzo niewrażliwe stwarzające zagrożenie wybuchem masowym.
6. Podklasa 1.6 - Przedmioty skrajnie niewrażliwe, które nie stwarzają zagrożenia wybuchem masowym.

Klasa 2 - Gazy

Zgodnie z przepisem 2.2.2.1.1, tytuł klasy 2 obejmuje gazy czyste, mieszaniny gazów, mieszaniny jednego lub więcej gazów z jednym lub wieloma innymi materiałami i przedmioty zawierające takie materiały.

Gazem w rozumieniu umowy ADR są substancje, które:

1. W temperaturze 50°C mają prężność par większą niż 300 kPa (3 bary).
2. Są całkowicie w stanie gazowym w temperaturze 20°C pod ciśnieniem normalnym 101,3 kPa.

Klasa 3 - Materiały zapalne ciekłe

Klasa 3 obejmuje materiały ciekłe, mieszaniny materiałów ciekłych oraz materiały stałe w stanie stopionym, których temperatura zapłonu wynosi najwyżej 60°C. Dodatkowo klasa 3 obejmuje materiały wybuchowe odczulone ciekłe oraz materiały ciekłe przewożone w temperaturze podwyższonej.

Rodzaje pozycji w wykazie towarów

System numeracji UN

Zgodnie z przepisem 2.1.1.2, poszczególnym pozycjom w różnych klasach zostały przyporządkowane numery UN. System ten zapewnia jednoznaczną identyfikację towarów niebezpiecznych na poziomie międzynarodowym.

Klasyfikacja pozycji według typu

Umowa ADR stosuje następujące rodzaje pozycji (2.1.1.2):

1. Pozycje indywidualne (typ A) - dla materiałów lub przedmiotów dokładnie zdefiniowanych, w tym materiałów obejmujących szereg izomerów, np.: UN 1090 ACETON, UN 1104 OCTANY AMYLU, UN 1194 AZOTYN ETYLU, ROZTWÓR
2. Pozycje ogólne (typ B) - dla dokładnie zdefiniowanej grupy materiałów lub przedmiotów, które nie są pozycjami I.N.O., np.: UN 1133 KLEJE, UN 1266 WYROBY PERFUMERYJNE, UN 2757 PESTYCYD KARBAMINOWY TRUJĄCY STAŁY
3. Pozycje szczegółowe I.N.O. (typ C) - obejmujące grupę materiałów lub przedmiotów o szczególnych właściwościach chemicznych lub technicznych, inaczej nieokreślonych, np.: UN 1477 AZOTANY NIEORGANICZNE I.N.O., UN 1987 ALKOHOLE I.N.O.
4. Pozycje ogólne I.N.O. (typ D) - obejmujące grupę materiałów lub przedmiotów mających jedną lub więcej właściwości niebezpiecznych, inaczej nieokreślonych, np.: UN 1325 MATERIAŁ ZAPALNY STAŁY ORGANICZNY I.N.O., UN 1993 MATERIAŁ ZAPALNY CIEKŁY I.N.O.

Hierarchia stosowania pozycji

Zgodnie z przepisem 2.1.2.5, we wszystkich przypadkach powinno być wybrane najwłaściwsze określenie zbiorcze, obejmujące właściwości materiału lub przedmiotu. Jeżeli materiał lub przedmiot nie może być zaklasyfikowany do pozycji typu B lub C, to wówczas i tylko wówczas może być on zaklasyfikowany do pozycji typu D.

Grupy pakowania i ich zastosowanie

Definicje grup pakowania

Zgodnie z przepisem 2.1.1.3, z wyjątkiem materiałów klas 1, 2, 5.2, 6.2 i 7, jak również z wyjątkiem materiałów samoreaktywnych klasy 4.1, materiały przyporządkowane są do grup pakowania na podstawie stwarzanego przez nie zagrożenia:

1. Grupa pakowania I - materiały stwarzające duże zagrożenie.
2. Grupa pakowania II - materiały stwarzające średnie zagrożenie.
3. Grupa pakowania III - materiały stwarzające małe zagrożenie.

Zasady przyporządkowania

Grupa pakowania, do której materiał został przyporządkowany, jest podana w dziale 3.2 tabela A. Przedmioty nie są przyporządkowane do grup pakowania - dla celów pakowania wszelkie wymagania dotyczące wytrzymałości opakowań określone są w odpowiedniej instrukcji pakowania.

Zasady klasyfikacji materiałów niewymienionych z nazwy

Podstawowe zasady

Zgodnie z przepisem 2.1.3.1, materiały niewymienione z nazwy, włącznie z roztworami i mieszaninami, powinny być klasyfikowane zgodnie ze stopniem stwarzanego przez nie zagrożenia, na podstawie kryteriów wymienionych w 2.2.x.1 różnych klas. Zagrożenie stwarzane przez materiał powinno być określane na podstawie jego właściwości fizycznych i chemicznych oraz właściwości fizjologicznych.

Klasyfikacja materiałów stwarzających pojedyncze zagrożenie

Materiał niewymieniony z nazwy w dziale 3.2 tabela A stwarzający pojedyncze zagrożenie powinien być klasyfikowany w odpowiedniej klasie do pozycji zbiorczej wymienionej w 2.2.x.3 tej klasy (2.1.3.2).

Klasyfikacja roztworów i mieszanin

Zasady ogólne dla roztworów

Zgodnie z przepisem 2.1.3.3, roztwór lub mieszanina, spełniające kryteria klasyfikacyjne umowy ADR, zawierające tylko jeden dominujący materiał niebezpieczny wymieniony z nazwy w dziale 3.2 tabela A i jeden lub więcej materiałów niepodlegających ADR, lub ilości śladowe jednego lub więcej materiałów wymienionych z nazwy w dziale 3.2 tabela A, są klasyfikowane do podanego w dziale 3.2 tabela A numeru UN i oficjalnej nazwy przewozowej materiału, który przeważa.

Wyjątki od zasad klasyfikacji roztworów

Zasada dominującego składnika nie ma zastosowania gdy:

1. Roztwór lub mieszanina jest wymieniona z nazwy w dziale 3.2 tabela A.
2. Z nazwy lub opisu materiału wymienionego z nazwy w dziale 3.2 tabela A wynika, że pozycja ta obowiązuje tylko dla materiału czystego.
3. Klasa, kod klasyfikacyjny, grupa pakowania lub stan skupienia roztworu lub mieszaniny różnią się od klasy, kodu klasyfikacyjnego, grupy pakowania lub stanu skupienia materiału wymienionego z nazwy w dziale 3.2 tabela A.
4. Właściwości niebezpieczne roztworu lub mieszaniny w przypadku awarii wymagają podjęcia działań różniących się od działań wymaganych dla materiału wymienionego z nazwy w dziale 3.2 tabela A.

Klasyfikacja materiałów o wielokrotnych zagrożeniach

Materiały niewymienione z nazwy w dziale 3.2 tabela A stwarzające więcej niż jedno zagrożenie, jak roztwory i mieszaniny, spełniające kryteria klasyfikacyjne umowy ADR i zawierające kilka materiałów niebezpiecznych, powinny być klasyfikowane do pozycji zbiorczej i grupy pakowania odpowiedniej klasy zgodnie z ich właściwościami niebezpiecznymi (2.1.3.5).

Tabela pierwszeństwa zagrożeń

W przypadku materiałów stwarzających więcej niż jedno zagrożenie stosuje się następujące uszeregowanie pierwszeństwa zgodnie z przepisem 2.1.3.5.3:

1. Materiały klasy 7 (promieniotwórcze).
2. Materiały klasy 1 (wybuchowe).
3. Materiały klasy 2 (gazy).
4. Materiały wybuchowe odczulone ciekłe klasy 3.
5. Materiały samoreaktywne i materiały wybuchowe odczulone stałe klasy 4.1.
6. Materiały piroforyczne klasy 4.2.
7. Materiały klasy 5.2 (nadtlenki organiczne).
8. Materiały klasy 6.1 spełniające kryteria grupy pakowania I dla toksyczności inhalacyjnej.
9. Materiały zakaźne klasy 6.2.

Dział 2.2 - Przepisy szczególne dla poszczególnych klas

Struktura przepisów szczególnych

Dział 2.2 zawiera szczegółowe przepisy dotyczące każdej z trzynastu klas towarów niebezpiecznych. Każda klasa regulowana jest w odrębnym podrozdziale 2.2.x, gdzie x oznacza numer klasy.

Standardowa struktura przepisów dla każdej klasy

Każdy podrozdział dotyczący konkretnej klasy zawiera standardowe elementy:

1. Kryteria klasyfikacji (2.2.x.1) - definicje, zakresy, podklasy, grupy zgodności lub kody klasyfikacyjne.
2. Materiały niedopuszczone do przewozu (2.2.x.2) - wykaz substancji wyłączonych z przewozu.
3. Wykaz pozycji zbiorczych (2.2.x.3) - systematyka pozycji I.N.O. dla danej klasy.

Specyfika klas szczególnych

Klasa 4 - Materiały zapalne i pokrewne

Klasa 4 podzielona jest na trzy podklasy:

1. Klasa 4.1 - Materiały zapalne stałe, materiały samoreaktywne, materiały polimeryzujące i materiały wybuchowe odczulone stałe.
2. Klasa 4.2 - Materiały podatne na samozapalenie.
3. Klasa 4.3 - Materiały wydzielające w zetknięciu z wodą gazy palne.

Klasa 5 - Materiały utleniające i nadtlenki

Klasa 5 obejmuje dwie podklasy:

1. Klasa 5.1 - Materiały utleniające, które mogą powodować zapalenie innych materiałów poprzez wydzielanie tlenu.
2. Klasa 5.2 - Nadtlenki organiczne podatne na rozkład egzotermiczny.

Klasa 6 - Materiały trujące i zakaźne

Klasa 6 dzieli się na dwie podklasy:

1. Klasa 6.1 - Materiały trujące, które w przypadku połknięcia, wdychania lub zetknięcia ze skórą mogą spowodować śmierć lub poważne uszkodzenie zdrowia.
2. Klasa 6.2 - Materiały zakaźne zawierające patogeny mogące powodować choroby ludzi lub zwierząt.

Podsumowanie

Część 2 umowy ADR stanowi kompleksowy system klasyfikacji towarów niebezpiecznych, który zapewnia jednolite standardy identyfikacji zagrożeń w międzynarodowym transporcie drogowym. Przedsiębiorcy działający w branży transportowej powinni w pierwszej kolejności opanować zasady zawarte w dziale 2.1, szczególnie procedury klasyfikacji materiałów niewymienionych z nazwy oraz tabelę pierwszeństwa zagrożeń. Kluczowe znaczenie ma właściwe określenie grup pakowania, które bezpośrednio wpływają na wymagania dotyczące opakowań, oznakowania i warunków przewozu. Praktyczne zastosowanie przepisów części 2 wymaga systematycznego podejścia - rozpoczynając od identyfikacji właściwości fizycznych i chemicznych towaru, poprzez określenie dominującego zagrożenia, aż po przypisanie odpowiedniego numeru UN i prawidłowej nazwy przewozowej. Szczególną uwagę należy zwrócić na materiały stwarzające wielokrotne zagrożenia, które wymagają zastosowania tabeli pierwszeństwa określonej w przepisie 2.1.3.5.3. Regularne aktualizowanie wiedzy o kryteriach klasyfikacyjnych oraz korzystanie z aktualnych wydań umowy ADR stanowi niezbędny element profesjonalnego zarządzania bezpieczeństwem w transporcie towarów niebezpiecznych.

Spis źródeł

1. Umowa dotycząca międzynarodowego przewozu drogowego towarów niebezpiecznych (ADR), sporządzona w Genewie dnia 30 września 1957 r. - Załącznik A, Część 2 Klasyfikacja, obowiązująca od dnia 1 stycznia 2017 r.
2. Załącznik A do Umowy ADR - Część 1 Przepisy ogólne, Dział 1.1 Zakres i stosowanie.
3. Część 2 Klasyfikacja - Dział 2.1 Przepisy ogólne, źródło: gov.pl.
4. Gielda Odpadów, "Wszystkie klasy towarów niebezpiecznych - ADR", 25 czerwca 2025.
5. Hermespol, "Klasyfikacja ADR tabela – przewodnik po materiałach 2025", 21 sierpnia 2025.
6. ABC Szkolenia, "Klasyfikacja materiałów niebezpiecznych – klasy ADR", 30 września 2025.
7. Znakowo, "Klasa 3 ADR - oznakowanie, podział materiałów, numery UN", 29 lipca 2025.
8. DSV, "Klasa 4.1 / 4.2 / 4.3 - Towary niebezpieczne", 13 listopada 2023.
9. DSV, "Klasa 5.1 / 5.2 Materiały niebezpieczne", 13 listopada 2023.
10. E-Hak24, "Transport towarów niebezpiecznych cz. II", 31 grudnia 2010.
11. 3Cargo, "Zmiany w przepisach ADR w 2025 roku – co warto wiedzieć?", 12 czerwca 2025.
12. Ministerstwo Infrastruktury, "Towary niebezpieczne", 17 lipca 2016.
13. Doradca ADR, "Prawo", 31 maja 2021.

Hashtagi

#KlasyfikacjaADR #CzęśćDruga #TowardyNiebezpieczne #KlasyZagrożeń #GrupyPakowania #TransportBezpieczny #PrzepisyADR

 

Jesteś zainteresowany podnoszeniem swoich kwalifikacji?

Skorzystaj z naszych usług.

Wróc na bloga