MEDIACJA - do czego służy i jak powinna być prowadzona?
Opracował: dr inż. Bogusław Madej
Wyobraź sobie sytuację: dwa przedsiębiorstwa transportowe podpisały umowę na dostarczanie usług kurierskich, ale doszło do nieporozumienia dotyczącego terminu realizacji i kosztów. Obie strony mają rację z ich własnej perspektywy, obie czują się skrzywdzone, i obie rozważają proces sądowy. Jednak droga sądowa to miesiące czekania, tysiące złotych kosztów, publicznie dostępne dokumenty i przede wszystkim – relacja biznesowa jest zniszczona niezależnie od wyniku procesu. W tym momencie pojawia się alternatywa – mediacja. Mediacja to proces, w którym neutralna osoba trzecia (mediator) pomaga dwóm lub więcej stronom konfliktu osiągnąć porozumienie bez konieczności zwracania się do sądu. Jest to coraz bardziej popularna metoda rozwiązywania sporów biznesowych, pracowniczych, rodzinnych, i wielu innych. Według danych z Europejskiego Centrum Mediacji, mediacja jest skuteczna w około 70-80% przypadków, czyli znacznie wyżej niż średnia sukcesu tradycyjnych postępowań sądowych. Co ważne, mediacja jest szybsza (zazwyczaj trwa od kilku tygodni do kilku miesięcy zamiast lat), tańsza (brak kosztów sądowych), i poufna (w przeciwieństwie do procesów sądowych, które są publiczne). W branży transportu drogowego, gdzie konflikty między firmami, pracownikami, i klientami są niemal codziennością, mediacja może być kluczowym narzędziem do utrzymania dobrych relacji biznesowych i efektywnego rozwiązywania sporów. Niniejszy artykuł wyjaśnia, czym dokładnie jest mediacja, jakie są jej korzyści, jak powinna być prowadzona, i jak można ją efektywnie stosować w praktyce biznesowej.
Czym jest mediacja? Definicja i podstawowe pojęcia
Mediacja to dobrowolny, poufny proces rozwiązywania konfliktów i sporów, w którym neutralna osoba trzecia (zwana mediatorem) pomaga stronom osiągnąć porozumienie. W odróżnieniu od procesu sądowego, w którym sędzia rozstrzyga spór i nakłada swoją decyzję na strony, mediacja stawia strony w pozycji kontrolowania wyniku – obie strony razem pracują nad znalezieniem rozwiązania, które będzie dla nich zadowalające.
Kluczowe cechy mediacji
Dobrowolność – żadna ze stron nie może być zmuszona do mediacji, choć sąd może ją rekomendować.
Poufność – wszystko, co mówi się w mediacji, jest poufne i nie może być ujawnione poza procesem.
Bezstronność – mediator nie faworyzuje żadnej ze stron.
Neutralność – mediator nie ma własnych interesów w wyniku sporu.
Autonomia stron – strony same decydują o sposobie rozwiązania sporu, mediator nie narzuca rozwiązań.
Szybkość – zazwyczaj trwa od kilku tygodni do kilku miesięcy, zamiast lat jak proces sądowy.
Niskie koszty – brak kosztów sądowych, tylko honorarium mediatora.
Zachowanie relacji – zamiast „wygranego" i „przegranego", obie strony mogą wyjść ze spotkania z porozumieniem.
Mediacja vs. inne metody rozwiązywania sporów
Mediacja nie jest jedyną metodą alternatywnego rozwiązywania sporów (ADR – Alternative Dispute Resolution). Istnieją również inne metody:
Negocjacje – strony rozmawiają ze sobą bezpośrednio, bez udziału trzeciej strony.
Koncyliacja – podobna do mediacji, ale konciliator może proponować rozwiązania (mediator nie).
Arbitraż – bezstronna osoba trzecia (arbiter) słucha obu stron i podejmuje wiążącą decyzję (podobnie jak sędzia).
Med-Arb – najpierw mediacja, jeśli nie dojdzie do porozumienia, następuje arbitraż.
Expertise – neutralny ekspert ocenia spór i proponuje rozwiązanie (ale nie jest ono wiążące).
Historia i rozwój mediacji jako metody rozwiązywania sporów
Mediacja jako metoda rozwiązywania konfliktów ma długą historię. Istniała już w starożytności – w Kodeksie Hammurabiego (1750 p.n.e.) opisano procesy mediacyjne. W kulturze asijskiej, szczególnie w Japonii, mediacja była tradycyjnym sposobem rozwiązywania konfliktów przez stulecia. Jednak nowoczesna mediacja jako sformalizowana metoda ADR zaczęła się rozwijać w drugiej połowie XX wieku, szczególnie w Stanach Zjednoczonych.
Kamieni milowe w rozwoju mediacji
Lata 50. XX wieku – Rozwój mediacji w kontekście relacji pracownik-pracodawca w USA.
Lata 60.-70. – Mediacja się rozszerzyła na spory rodzinne i mieszkaniowe.
Lata 80.-90. – Mediacja stała się coraz bardziej popularna w sporach biznesowych i komercyjnych.
2000 rok – Unia Europejska zaczęła promować mediację jako alternatywę dla sądów.
2008 rok – Dyrektywa Mediacjna UE (2008/52/WE) ustanowiła harmonizację mediacji w krajach członkowskich.
Dziś – Mediacja jest uznawana na całym świecie jako skuteczna metoda rozwiązywania sporów.
Zasady mediacji
Mediacja opiera się na kilku fundamentalnych zasadach, które definiują proces i zapewniają jego efektywność. Poniżej szczegółowo omówiono każdą z nich.
Zasada 1: Dobrowolność i autonomia stron
Obie strony muszą dobrowolnie wyrazić zgodę na uczestniczenie w mediacji. Żadna strona nie może być zmuszona. Ponadto, strony mają autonomię w decydowaniu o wyniku – mediator nie narzuca rozwiązań, tylko wspomaga proces.
Zasada 2: Bezstronność i neutralność mediatora
Mediator musi być bezstronny – nie może faworyzować żadnej ze stron. Musi również być neutralny wobec przedmiotu sporu – nie powinien mieć osobistych interesów w wyniku mediacji.
Zasada 3: Poufność
Wszystko, co jest powiedziane w mediacji, jest poufne. Mediator nie może ujawniać informacji poza procesem mediacyjnym (chyba że strony wyrażą na to zgodę). Zgodnie z art. 183 Kodeksu postępowania cywilnego (Dz.U. 2024 poz. 105 z późn. zm.), mediator jest zobowiązany do zachowania w tajemnicy faktów, o których dowiedział się w związku z prowadzeniem mediacji.
Zasada 4: Dobra wiara
Obie strony powinny uczestniczyć w mediacji w dobrej wierze, tzn. z rzeczywistą intencją osiągnięcia porozumienia, a nie tylko dla opóźnienia postępowania sądowego czy uzyskania informacji.
Zasada 5: Równość stron
Obie strony powinny mieć równe możliwości wyrażenia swoich stanowisk, niezależnie od ich wielkości, zasobów czy pozycji. Mediator powinien dbać o równowagę mocy między stronami.
Rodzaje mediacji
Mediacja może przybierać różne formy w zależności od kontekstu i potrzeb stron. Oto główne rodzaje mediacji.
1. Mediacja bezpośrednia (twarzą w twarz)
Obie strony spotykają się bezpośrednio z mediatorem w tej samej sali. Jest to najczęściej stosowana forma, ponieważ pozwala na bezpośrednią komunikację i budowanie zaufania między stronami.
2. Mediacja pośrednia (shuttle mediation)
Mediator spotyka się z każdą stroną oddzielnie, w osobnych pokojach, i pośredniczy w komunikacji. Ta forma jest używana, gdy strony nie mogą lub nie chcą spotykać się bezpośrednio ze sobą (np. z powodu wysokich emocji lub zagrożenia bezpieczeństwa).
3. Mediacja gospodarcza (biznesowa)
Specjalistyczna mediacja ukierunkowana na rozwiązywanie sporów między firmami, dotyczących umów, płatności, warunków umowy, itp.
4. Mediacja pracownicza (HR)
Mediacja wewnątrz organizacji, rozwiązująca konflikty między pracownikami, między pracownikami a przełożonym, lub spory dotyczące warunków pracy.
5. Mediacja komunikatywna
Skupiona na poprawie komunikacji między stronami, a nie tylko na rozwiązaniu sporu. Jest to szczególnie ważne w relacjach, które muszą być kontynuowane (np. między sąsiadami, rodzinną firmą).
6. Mediacja online (cybermediation)
Coraz bardziej popularna forma, szczególnie po pandemii COVID-19, gdzie strony i mediator spotykają się za pośrednictwem wideokonferencji.
Rola i kwalifikacje mediatora
Mediator to osoba trzecia, która ułatwia dialog między stronami. Nie jest sędzią, nie podejmuje decyzji, i nie ma władzy nad stronami. Jaka jest dokładnie rola mediatora?
Rola mediatora
Utrzymanie bezstronności – zapewnianie, że obie strony czują się traktowane fair i równo.
Ułatwianie komunikacji – pomaganie stronom w wyrażeniu swoich perspektyw i słuchaniu drugiej strony.
Identyfikacja problemów – pomaganie stronom w zrozumieniu rzeczywistych problemów i interesów stojących za ich stanowiskami.
Generowanie opcji – wspieranie stron w tworzeniu możliwych rozwiązań.
Evaluacja opcji – pomaganie stronom w ocenie możliwych rozwiązań i ich konsekwencji.
Negocjowanie – wspieranie stron w negocjowaniu oraz w dochodzeniu do porozumienia.
Redagowanie umowy – jeśli strony osiągną porozumienie, mediator może pomóc w sformułowaniu umowy.
Kwalifikacje mediatora
Szkolenie z mediacji – formalne szkolenie w zakresie technik mediacji, psychologii negocjacji, komunikacji.
Certyfikacja – wiele krajów wymaga certyfikacji mediatora (np. w Polsce – rejestr mediatora).
Doświadczenie – wiele lat pracy jako mediator lub w powiązanych obszarach (prawo, HR, psychologia).
Neutralność – brak konfliktu interesów wobec sprawy lub stron.
Umiejętności interpersonalne – zdolność do słuchania, empatii, komunikacji, i radzenia sobie z emocjami.
Wiedza branżowa – dla mediacji specjalistycznych (np. mediacja gospodarcza), mediator powinien rozumieć branżę.
Poufność – zdolność do utrzymywania tajemnic i pracowania w zgodzie z kodeksem etycznym mediatora.
Etapy procesu mediacyjnego
Proces mediacyjny zazwyczaj obejmuje kilka etapów, każdy z wyraźnym celem i strukturą. Oto szczegółowy przebieg.
Etap 1: Wprowadzenie
Mediator spotyka się z każdą stroną oddzielnie, aby:
Wyjaśnić, czym jest mediacja i jak będzie przebiegać proces.
Omówić zasady mediacji (poufność, dobrowolność, bezstronność).
Potwierdzić zgodę stron na uczestniczenie w mediacji.
Zebrać wstępne informacje o sporze i stanowisku strony.
Odpowiedzieć na pytania i uspokoić obawy.
Etap 2: Sesja wstępna i sesje plenarne
Obie strony spotykają się z mediatorem (jeśli wyrażą na to zgodę). W tym etapie:
Mediator wyjaśnia proces i reguły spotkania.
Każda strona ma możliwość przedstawienia swojej perspektywy bez przerywania.
Mediator notuje kluczowe punkty z każdego stanowiska.
Mediator podsumowuje to, co usłyszał, aby potwierdzić zrozumienie.
Etap 3: Sesje indywidualne
Mediator spotyka się z każdą stroną oddzielnie. W tym etapie:
Mediator pyta o rzeczywiste interesy i potrzeby strony (różne od jej stanowiska).
Strona dzieli się obawami, które mogą nie być bezpośrednio komunikowane drugiej stronie.
Mediator pomaga stronie w identyfikacji możliwych kompromisów.
Mediator zbiera informacje o tym, co byłoby akceptowalne dla strony.
Etap 4: Poszukiwanie opcji
Mediator wspiera strony w tworzeniu możliwych rozwiązań:
Mediator pyta „co byłoby dobre dla ciebie?" zamiast „co chcesz od drugiej strony?".
Strony brainstormują różne opcje bez oceny (wszystkie są na stole).
Mediator notuje wszystkie opcje.
Mediator pomaga stronom w ocenie każdej opcji – co jest realne, co jest do zaakceptowania.
Etap 5: Negocjacje i budowanie porozumienia
Strony negocjują warunki porozumienia:
Mediator ułatwia dyskusję między stronami o różnych opcjach.
Strony wyrażają zainteresowanie i rezerwy wobec poszczególnych opcji.
Mediator pomaga w zbliżaniu stanowisk (shuttle mediation, jeśli potrzebne).
Strony stopniowo przybliżają się do porozumienia.
Etap 6: Osiągnięcie porozumienia
Jeśli strony osiągną porozumienie:
Mediator redaguje umowę/porozumienie zawierające warunki uzgodnione przez strony.
Obie strony przeczytają i zatwierdzą umowę.
Obie strony podpisują umowę, która staje się wiążącą dla nich.
Mediator wyjaśnia, jakie są kolejne kroki i jak powinno być egzekwowane porozumienie.
Etap 7: Zamknięcie
Jeśli strony nie osiągną porozumienia lub po osiągnięciu porozumienia:
Mediator podsumowuje to, co zostało omówione.
Mediator informuje strony, jakie są ich opcje (jeśli nie doszło do porozumienia – arbitraż, sąd, etc.).
Mediator dziękuje stronom za uczestnictwo i prosi o informację zwrotną (feedback).
Korzyści mediacji w porównaniu z procesem sądowym
Mediacja ma wiele korzyści w porównaniu z tradycyjnym procesem sądowym. Oto główne zalety.
1. Szybkość
Mediacja zazwyczaj trwa od kilku tygodni do kilku miesięcy, podczas gdy proces sądowy może trwać lata. Dla biznesu, gdzie czas to pieniądz, jest to znacząca oszczędność.
2. Niskie koszty
Koszty mediacji są zazwyczaj znacznie niższe niż koszty procesu sądowego (honorarium mediatora vs. honorarium prawnika + opłaty sądowe). Według danych, średni koszt mediacji to 20-30% kosztu procesu sądowego.
3. Poufność
Mediacja jest poufna, podczas gdy procesy sądowe są publiczne. To jest szczególnie ważne dla firm, które nie chcą, aby informacje o sporze były publicznie dostępne.
4. Kontrola wyniku
W mediacji, strony kontrolują wynik – obie strony uzgadniają rozwiązanie. W sądzie, sędzia narzuca decyzję, którą jedna strona może nie lubić i czuć się pokrzywdzona.
5. Zachowanie relacji
Mediacja pozwala na utrzymanie lub nawet poprawę relacji między stronami, ponieważ obie strony pracują razem nad rozwiązaniem, zamiast walczyć ze sobą. W procesie sądowym, relacja jest zazwyczaj zniszczona – jeden „wygrywa", drugi „przegrywa".
6. Elastyczność
Mediacja jest elastyczna – strony mogą dostosowywać proces do swoich potrzeb (czas, miejsce, tematyka sesji). Proces sądowy jest sztywny i z góry określony.
7. Kreatywne rozwiązania
W mediacji, strony mogą wymyślać kreatywne rozwiązania, które są poza ramami „wygranej" lub „przegranej". Na przykład, zamiast płacenia całej kwoty, druga strona może się zgodić na plan spłat, dodatowe usługi, lub zmianę warunków umowy.
8. Wyższa stopa sukcesu
Mediacja ma wyższą stopę „sukcesu" niż procesy sądowe – około 70-80% mediacji kończy się porozumieniem, podczas gdy procesy sądowe rzadko zadowolają obie strony.
Mediacja w branży transportu drogowego
Transport drogowy to branża, w której konflikty są niemal codziennością – spory między firmami transportowymi a klientami, między kierowcami a pracodawcą, między partnerami biznesowymi, itp. Mediacja może być bardzo przydatna w tej branży.
Typowe spory w transporcie, które mogą być rozwiązane poprzez mediację
Spory dotyczące kosztów dostawy – klient twierdzi, że zapłacił za szybką dostawę, ale dostawa się opóźniła.
Uszkodzenie ładunku – ładunek dotarł uszkodzony, nie wiadomo, czy wina jest przewoźnika czy wysyłającego (nadawcy).
Spory pracownicze – kierowca twierdzi, że jego wynagrodzenie jest za niskie, pracodawca uważa, że kierowca nie pracuje wystarczająco.
Spory dotyczące harmonogramu – klient chce dostawy na dokładny czas, a kierowca napotyka opóźnienia z powodu warunków drogowych.
Spory między partnerami – dwie firmy transportowe miały wspólny projekt, ale popadły w konflikt dotyczący podziału kosztów.
Scenariusz: Konflikt między firmą transportową a klientem
Problem: Firma transportowa przyjęła zamówienie na przewóz towaru z terminem dostawy 48 godzin. Jednak z powodu awarii pojazdu i prac drogowych, dostawa opóźniła się o 5 dni. Klient uważa, że firma nie wywiązała się z umowy i domaga się 50% rabatu. Firma transportowa twierdzi, że opóźnienie było spowodowane siłą wyższą (awaria pojazdu, prace drogowe) i oferuje tylko 10% rabatu.
Bez mediacji: Spór trafia do sądu. Obie strony angażują prawników, zbierają dokumenty, czekają na rozprawę (kilka miesięcy). Koszt postępowania sądowego: 20 000 zł. W końcu sąd orzeka, że firma transportowa winna jest opóźnieniu, ale ze względu na siłę wyższą, klient ma prawo do 25% rabatu. Klient jest niezadowolony (chciał 50%), firma transportowa jest niezadowolona (musiała zapłacić 25%), i obie strony nigdy nie będą znowu współpracować.
Z mediacją: Obie strony zgadzają się na mediację. Mediator pyta klienta, jakie są jego rzeczywiste interesy – okazuje się, że chciał wysłać towar do ważnego klienta, i opóźnienie doprowadziło do utraty tego klienta (strata 100 000 zł). Mediator pyta firmę transportową, jakie są jej rzeczywiste interesy – przyznają, że mogą zapłacić rabat, ale nie mają gotówki (awaryjnie naprawili pojazd i wydali 15 000 zł). Mediacja kończy się rozwiązaniem: firma transportowa płaci 20% rabatu w gotówce, a dodatkowo bezpłatnie transportuje następne 5 przesyłek klienta (wartość ~ 10 000 zł). Klient odzyskuje część strat, firma transportowa utrzymuje klienta na długoterminowo. Koszt mediacji: 3 000 zł. Obie strony są zadowolone i mogą kontynuować współpracę.
Praktyczne wskazówki do efektywnej mediacji
Jeśli angażujesz się w mediację, oto praktyczne wskazówki, aby była ona efektywna.
Dla stron konfliktu
Przygotuj się – przed mediacją, zbierz materiały, które będą potrzebne (umowy, emaile, faktury, itp.).
Bądź otwarty – przyjdź z myślą, że rozwiązanie jest możliwe, a nie z założeniem, że mediacja się nie uda.
Słuchaj – aktywnie słuchaj drugiej strony, starając się zrozumieć jej perspektywę, nawet jeśli się z nią nie zgadzasz.
Wyrażaj swoje interesy, a nie pozycje – zamiast mówić „chcę 100% rabatu", powiedz „potrzebuję odzyskać straty, które poniosłem".
Bądź elastyczny – mediacja to poszukiwanie rozwiązania, które będzie dla obu stron zadowalające, a nie „wygrana".
Pracuj z mediatorem – zaufaj mediatorowi, że będzie bezstronny i będzie prowadzić proces w twoim najlepszym interesie.
Monitoruj postęp – jeśli czujesz, że mediacja nie idzie w dobrym kierunku, poramawiaj o sesji indywidualnej z mediatorem.
Dla mediatora
Utrzymuj bezstronność – nie faworyzuj żadnej ze stron, nawet jeśli uważasz, że jedna ma rację.
Słuchaj aktywnie – rozumiej nie tylko słowa, ale też emocje i potrzeby za nimi.
Zidentyfikuj interesy – pomagaj stronom w zrozumieniu rzeczywistych interesów stojących za ich stanowiskami.
Generuj opcje – zamiast czekać na strony, żeby wymyśliły opcje, zaproponuj kilka, aby zainicjować proces myślenia.
Używaj mediacji wahadłowej (shuttle mediation_ – jeśli emocje są wysokie, spotykaj się z każdą stroną oddzielnie.
Bądź cierpliwy – mediacja to proces, którego nie można pospieszyć. Daj stronom czas na myślenie i dyskusję.
Unikaj oceniania – nie mów „masz rację" lub „nie masz racji", pomagaj stronom w osiągnięciu porozumienia.
Podsumowanie
Mediacja to potężne narzędzie do rozwiązywania konfliktów i sporów, które oferuje wiele korzyści w porównaniu z tradycyjnym procesem sądowym – szybkość, niskie koszty, poufność, zachowanie relacji, i wyższe szanse na porozumienie. W branży transportu drogowego, gdzie konflikty mogą mieć poważne skutki finansowe i mogą zniszczyć relacje biznesowe, mediacja powinna być pierwszym wyborem przed zwróceniem się do sądu. Kluczem do efektywnej mediacji jest wybór doświadczonego, bezstronnego mediatora, przygotowanie się do procesu, bycie otwartym na różne opcje, i aktywne słuchanie drugiej strony.
Kluczowe wnioski
Mediacja to dobrowolny, poufny proces rozwiązywania sporów, w którym neutralny mediator pomaga stronom osiągnąć porozumienie.
Mediacja opiera się na zasadach dobrowolności, bezstronności, poufności, autonomii stron i równości.
Mediacja jest szybsza, tańsza i bardziej poufna niż procesy sądowe.
Proces mediacyjny obejmuje siedem etapów – od wprowadzenia do osiągnięcia porozumienia i zamknięcia.
Mediator musi być bezstronny, neutralny, posiadać szkolenie i doświadczenie w mediacji.
W branży transportu drogowego, mediacja jest szczególnie użyteczna w rozwiązywaniu sporów między firmami, a klientami, i wewnątrz organizacji.
Efektywna mediacja wymaga przygotowania, otwartości na różne opcje, aktywnego słuchania, i zaufania do procesu.
Mediacja ma wyższą stopę sukcesu (~70-80%) w porównaniu z tradycyjnymi procesami sądowymi.
Rozwiązania osiągnięte poprzez mediację są często bardziej kreatywne i bardziej satysfakcjonujące dla obu stron niż rozwiązania sądowe.
Mediacja pozwala na utrzymanie relacji biznesowych, co jest szczególnie ważne dla długoterminowej współpracy.
Praktyczne działania dla organizacji i menedżerów
Zapoznaj się z mediacją – bądź świadomy, że mediacja jest dostępnym narzędziem do rozwiązywania sporów.
Szukaj doświadczonego mediatora – gdy pojawi się spór, zamiast od razu zwracać się do sądu, poszukaj mediatora.
Negocjuj klauzulę mediacyjną w umowach – wiele umów biznesowych zawiera klauzulę, że spory będą rozwiązywane poprzez mediację przed zwróceniem się do sądu.
Szkol kierownictwo – menedżerowie powinni być szkoleni w zakresie podstaw mediacji i rozwiązywania konfliktów.
Ustal procedury rozwiązywania konfliktów wewnątrz organizacji – miej jasne procedury, które kierowcy mogą stosować w przypadku konfliktu.
Promuj kulturę porozumienia – zamiast kultury „wygranej/przegranej", promuj kulturę poszukiwania porozumienia i współpracy.
Monitoruj efektywność mediacji – jeśli mediacja nie prowadzi do porozumienia, byłem gotów do następnego kroku (arbitraż, sąd).
Dokumentuj porozumienia – upewnij się, że wszystkie porozumienia z mediacji są dokumentowane i wdrażane.
Ewaluuj wyniki – oceń, czy mediacja była efektywna i co można ulepszyć na przyszłość.
Edukuj pracowników – poinformuj pracowników, że mediacja jest dostępnym narzędziem, jeśli pojawi się konflikt wewnątrz organizacji.
Mediacja to nie apenas ostatnia deska ratunku – to proaktywny sposób na zarządzanie konfliktami i osiąganie porozumienia, które jest zadowalające dla obu stron. W branży transportu drogowego, gdzie relacje biznesowe są kluczowe dla sukcesu, mediacja powinna być standardowym pierwszym krokiem w rozwiązywaniu sporów. Poprzez inwestycję w efektywne narzędzia mediacji, organizacje mogą zaoszczędzić czas, pieniądze, i przede wszystkim – mogą utrzymać wartościowe relacje biznesowe, które są fundamentem długoterminowego wzrostu.
Youniversity.be – „Czym jest mediacja? Rola mediatora w organizacji" (2025).
Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. 2024 poz. 105 z późn. zm.) – art. 183 dotyczący obowiązku mediatora do zachowania tajemnicy.
Dyrektywa 2008/52/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 21 maja 2008 r. w sprawie niektórych aspektów mediacji w sprawach cywilnych i handlowych (Dz.Urz. UE L 136 z 24.5.2008).
International Mediation Institute (IMI) – Standards and Principles of Mediation (2018).
UNCITRAL (United Nations Commission on International Trade Law) – Model Law on Conciliation with Guide to Enactment (2002).
Europejskie Centrum Mediacji – Dane statystyczne na temat efektywności mediacji (2024).
