Asertywność – czym jest i na czym polega? Czy warto być asertywnym?
Opracował: dr inż. Bogusław Madej
Przychodzisz na spotkanie z klientem, który stawia ci nieuzasadnione wymagania i chce, abyś wykonał dodatkową pracę bez dodatkowego wynagrodzenia. Czujesz się zdenerwowany, ale mówisz: „Dobrze, bez problemu" – choć wiesz, że to nie fair. Po spotkaniu czujesz się sfrustrowany, rozdrażniony, i wyobrażasz sobie rozmowę, którą mogłeś przeprowadzić inaczej. To klasyczny scenariusz braku asertywności – i jest znany niemal każdemu. Asertywność to termin, który słyszy się coraz częściej w kontekście efektywnej komunikacji, zarządzania zespołem i budowania zdrowych relacji biznesowych. Jednak samo słowo „asertywność" często wzbudza nieporozumienia. Dla jednych brzmi agresywnie (asertywny = agresywny?), dla innych kojarzy się z pewną siebie, nieustępliwą osobą, która zawsze osiąga swoje (co też niezbyt pozytywnie). W rzeczywistości asertywność to całkiem coś innego – to umiejętność wyrażania własnego zdania, uczuć i potrzeb w sposób otwarty, szczery i szanujący – zarówno dla siebie, jak i dla drugiej osoby. Według badań z zakresu psychologii biznesu, pracownicy wykazujący asertywność osiągają lepsze wyniki w negocjacjach, mniej doświadczają stresu związanego z pracą i budują mocniejsze relacje w zespołach. W branży transportu drogowego, gdzie kierowcy często znajdują się w sytuacjach wymagających stanowczości (utrudnione warunki pracy, presja czasowa, konflikt interesów), asertywność może być graczem zmian. Niniejszy artykuł wyjaśnia, czym dokładnie jest asertywność, jaka jest różnica między asertywnością a agresją/uległością, jakie są jej korzyści, i przede wszystkim – jak ją rozwijać w codziennym życiu zawodowym.
Asertywność pochodzi od łacińskiego słowa „asserere", które oznacza „potwierdzać" czy „utrzymywać stanowisko". W psychologii i komunikacji interpersonalnej asertywność definiuje się jako umiejętność wyrażania własnego zdania, uczuć, postaw i potrzeb w sposób otwarty, bezpośredni i uczciwy, z jednoczesnym poszanowaniem praw, uczuć i potrzeb drugiej osoby. To nie jest tylko wyrażanie opinii – to całościowe podejście do komunikacji oparte na szacunku dla siebie i dla innych.
Kluczowe elementy asertywności
Wyrażanie własnego zdania – umiejętność powiedzenia tego, co myślisz, bez obawy przed ośmieszeniem czy odrzuceniem.
Bezpośredniość – mówienie wprost, bez fałszowania lub manipulacji, ale bez agresji.
Szczerość – autentyczność w komunikacji, bez pokazywania emocji.
Poszanowanie drugiej osoby – słuchanie perspektywy drugiej strony, uwzględnianie jej uczuć i potrzeb.
Stanowczość – umiejętność stawiania granic i obrony swoich praw bez poczucia winy.
Empatia – zrozumienie emocji drugiej osoby, nawet jeśli się z nią nie zgadzamy.
Asertywność a pewność siebie
Wiele osób uważa, że asertywność i pewność siebie to to samo. Nie jest to jednak do końca prawdziwe. Pewność siebie to wiara we własne umiejętności i wartość. Asertywność to umiejętność komunikowania się w sposób, który odzwierciedla tę pewność siebie. Można być pewnym siebie, ale nieumiejętnie wyrażać to w komunikacji (np. agresywnie). Z drugiej strony, można być mniej pewnym siebie, ale jednocześnie asertywnym – czyli wyrażać swoje zdanie i potrzeby w sposób szanujący dla innych, nawet jeśli ten wynik będzie dla nas trudny emocjonalnie.
Trzy style komunikacji: uległość, asertywność, agresja
Aby zrozumieć, czym dokładnie jest asertywność, pomocne jest porównanie jej z dwoma skrajnymi stylami komunikacji: uległością i agresją. Te trzy style tworzą spektrum, na którym znajduje się każdy człowiek – i każdy z nas ma tendencję do oscylowania między nimi w zależności od sytuacji.
1. Komunikacja uległa
Osoba komunikująca się w stylu uległym charakteryzuje się:
Trudnością w wyrażaniu własnego zdania – „Może masz rację", „Nieważne, co ja myślę".
Niezdolnością do powiedzenia „nie" – akceptacją wszystkich próśb, nawet jeśli są niesprawiedliwe.
Byciem „łatwo manipulowalnym" – inni wykorzystują uległość do osiągnięcia swoich celów.
Niskim poczuciem własnej wartości – mówienie głosem cicho, na końcu zdania z pytającą intonacją.
Frustracją i żalem – po uleganiu innym, osoba czuje się rozgoryczona, że nie stanęła za sobą.
Przykład: Kierowca jest proszony o pracę w weekend bez dodatkowego wynagrodzenia. Mimo że miał zaplanowany urlop, mówi: „Dobrze, mogę pracować" – choć wewnętrznie czuje się zły i wykorzystany. Po weekendzie czuje się zdemarolizowany i myśli o zmianie pracy.
2. Komunikacja agresywna
Osoba komunikująca się w stylu agresywnym:
Dominuje rozmowę – narzuca swoją opinię bez słuchania drugiej strony.
Atakuje drugą osobę – zamiast wyrażać własne uczucia, krytykuje lub obraża drugą stronę.
Nie szanuje praw innych – jej potrzeby są ważne, a potrzeby innych nie.
Mówi głośnie, grożąco – używa groźbowego tonu, gestykulacji, a czasami nawet przemocy fizycznej.
Czuje się triumfantem – po wygraniu konfrontacji czuje się dobrze, ale zazwyczaj niszczy relacje.
Tworzy dystans – inni bają się lub unikają takiej osoby.
Przykład: Ten sam kierowca, zamiast ulegać, odpowiada agresywnie: „Nie będę pracować w weekend! To jest niesprawiedliwe! Szefowie zawsze chcą nas wykorzystywać!" Krzyczy, grozi. Po rozmowie relacja z przełożonym jest napięta, a on sam jest wyczerpany emocjonalnie.
3. Komunikacja asertywna
Osoba komunikująca się asertywnie:
Wyraża swoje zdanie bezpośrednio – „Chciałbym poruszyć ważny dla mnie temat".
Słucha drugiej strony – pyta drugą osobę o co jej chodzi i próbuje zrozumieć jej perspektywę.
Szanuje prawa obu stron – jej potrzeby są ważne, ale też potrzeby drugiej osoby.
Mówi spokojnym, stanowczym tonem – bez agresji, ale bez wahań.
Poszukuje rozwiązania win-win (wygrany-wygrany) – jeśli to możliwe, próbuje znaleźć rozwiązanie, które będzie dobre dla obu stron.
Czuje się z sobą w zgodzie – niezależnie od wyniku, wie, że stanęła za sobą i wyraziła się uczciwie.
Przykład: Kierowca mówi: „Słyszę, że potrzebujesz kogoś w weekend. Rozumiem, że to jest pilne. Jednak miałem zaplanowany urlop i jest dla mnie ważny. Mogę zaproponować alternatywę – mogę pracować w sobotę rano, ale będę potrzebować dnia wolnego w poniedziałek. Jak Ci to się podoba?"
Wizualna reprezentacja trzech stylów
Jeśli wyobrazimy sobie, że osoba jest piłeczką, to:
Osoba uległa to piłka, którą wszyscy kopią – bezpowrotnie straciła kształt.
Osoba agresywna to piłka, która wszystko kopie – niszczy wszystko wokół siebie.
Osoba asertywna to piłka, która się broni, ale też słucha – pozostaje spójna i w dobrych relacjach z innymi piłkami.
Cechy osoby asertywnej
Jakie konkretne charakterystyki wyróżniają osobę asertywną? Poniżej znajduje się lista cech, które powinniśmy u siebie rozwijać, jeśli chcemy być bardziej asertywni.
Cechy behawioralne
Mówienie „nie" bez poczucia winy – „Doceniam ofertę, ale muszę odmówić".
Wyrażanie niezadowolenia bez atakowania – „Ta decyzja mnie martwi, bo...".
Proszenie wprost o to, czego potrzeba – „Potrzebuję Twojej pomocy" zamiast „Może byś pomógł?".
Przyjmowanie pochwał bez minimalizowania – „Dziękuję, pracowałem nad tym" zamiast „To było nic, każdy by to zrobił".
Przyjmowanie krytyki bez obronnych postaw – słuchanie, a następnie decydowanie, czy się zgadzamy czy nie.
Stawianie granic – jasne komunikowanie tego, co jest dla nas akceptowalne, a co nie.
Cechy psychologiczne
Samoświadomość – rozumienie własnych emocji, potrzeb, wartości, mocnych i słabych stron.
Zaufanie do siebie – wiara, że moja opinia ma wartość, a moje potrzeby są istotne.
Empatia – zdolność do zrozumienia perspektywy drugiej osoby, nawet jeśli się nie zgadzamy.
Tolerancja niezatwierdzenia – niezbyt mnie obchodzi, czy wszyscy mnie polubią, ale szanuję ludzi.
Poczucie godności – nie umniejszam siebie dla pochwalenia, ale też nie umniejszam innych.
Korzyści asertywności w pracy i biznesie
Jeśli asertywność jest takie ważne, to jakie konkretne korzyści przynosi zarówno pracownikowi, jak i organizacji?
Korzyści dla pracownika
Zmniejszenie stresu – poprzez wyrażanie swoich potrzeb i granic, unikamy frustracji i akumulacji złości.
Lepsza satysfakcja z pracy – kiedy wiemy, że stoimy za sobą i wyrażamy to asertywnie, czujemy się bardziej zaangażowani.
Wyższe samorozpoczęcie – asertywność wzmacnia wiarę w siebie i poczucie kontroli nad sytuacją.
Lepsze relacje interpersonalne – ludzie szanują tych, którzy potrafią jasno komunikować swoje granice i potrzeby.
Większa efektywność – asertywnie mówiąc „nie" niepotrzebnym zadaniom, mamy więcej czasu na to, co naprawdę ważne.
Lepsza komunikacja – zespoły, w których ludzie komunikują się asertywnie, mają mniej nieporozumień.
Wyższe zaangażowanie pracowników – pracownicy czują się wysłuchani i szanowani.
Lepsza rozdzielczość konfliktów – konflikty są rozwiązywane bardziej konstruktywnie.
Wyższa produktywność – brak przełomu energii na przetwarzanie emocji oznacza więcej energii na pracę.
Zdrowa kultura organizacyjna – asertywność wspiera transparent, szczerą komunikację.
Mniejsza rotacja pracowników – pracownicy, którzy czują się wysłuchani, zostają dłużej.
Badania potwierdzające korzyści asertywności
Badania z zakresu psychologii biznesu i zarządzania zasobami ludzkimi potwierdzają korzyści asertywności. Firma VitalSmarts przeprowadziła badanie na grupie 2300 pracowników i odkryła, że pracownicy, którzy asertywnie wyrażali swoje opinie w kluczowych momentach, byli 2,9 razy bardziej zaangażowani w pracę i 3,2 razy bardziej zadowoleni z kariery. Zarabiają też średnio o 5-10% więcej – być może dlatego, że bardziej asertywnie negocjują zarobki.
Asertywność w branży transportu drogowego
Transport drogowy to branża, w której asertywność jest niezwykle ważna – zarówno dla kierowców, jak i dla menedżerów i dyspozytorów.
Wyzwania specyficzne dla transportu
Presja czasowa – kierowcy są pod presją, aby dotarli na czas, co może skłaniać do ulegania nierealistycznym żądaniom.
Brak równowagi – często pracują długie godziny, często daleko od domu, co utrudnia stawianie granic.
Hierarchia – kierowcy mogą czuć się podrzędni wobec dyspozytorów i menedżerów, co utrudnia asertywność.
Bezpieczeństwo – asertywność może być kwestią bezpieczeństwa (np. „Nie będę jechać, jeśli czuję się zbyt zmęczony").
Negocjacje z klientami – dyspozytor czy menedżer musi asertywnie wyrażać ograniczenia firmy klientom.
Praktyczne scenariusze asertywności w transporcie
Scenariusz 1: Kierowca i dyspozytorka
Dyspozytorka przydzieliła kierowcy trasę, która wymaga 14 godzin jazdy bez przerwy. Kierowca wie, że to naruszy Rozporządzenie (WE) nr 561/2006 (art. 7, limitujące czas jazdy do 10 godzin dziennie, z obowiązkową przerwą 45 minut po 4,5 godzinach). Zamiast ulegać, kierowca asertywnie mówi: „Rozumiem, że trzeba dostarczyć to szybko, ale ta trasa narusza przepisy. Zaproponuję alternatywę – mogę startować dziś wieczorem i dotarcie jutro rano, co pozwoli mi dotrzymać limitów czasu pracy."
Scenariusz 2: Menedżer i klient
Klient domaga się dostawy w sobotę bez dodatkowej opłaty, choć umowa tego nie przewiduje. Menedżer asertywnie odpowiada: „Doceniam pospiech, ale dostawa w weekend wymaga dodatkowych kosztów. Mogę zaoferować dodatkową opłatę w wysokości 20% lub dostawę w poniedziałek na warunkach umowy. Co Ci bardziej odpowiada?"
Scenariusz 3: Kierowca i menedżer floty
Kierowca zauważa, że pojazd ma problemy techniczne i czuje się niebezpiecznie. Asertywnie mówi: „Pojazd ma problemy z hamulcami. Nie będę go prowadzić, dopóki nie zostanie naprawiony. To jest kwestia bezpieczeństwa – mojego i innych użytkowników drogi." Menedżer szanuje tę decyzję, bo wie, że zgodnie z art. 207 Kodeksu pracy (Dz.U. 2023 poz. 1860 z późn. zm.), pracownik ma prawo odmówić pracy, jeśli zagraża jego bezpieczeństwu.
Rola asertywności w retencji kierowców
Kierowcy, którzy czują się wysłuchani i mogą asertywnie wyrażać swoje potrzeby (np. elastyczności w harmonogramie, godowych warunków pracy, szacunku dla limitów czasu pracy), są bardziej zadowoleni i dłużej pracują w firmie. W branży, gdzie rotacja kierowców może wynosić 30-40% rocznie, asertywna i szanująca kultura komunikacji może być znaczącą konkurencyjną przewagą.
Techniki i narzędzia asertywnej komunikacji
Jak praktycznie stosować asertywność? Oto konkretne techniki i wzory słów, które mogą pomóc.
To metoda strukturalnej asertywnej komunikacji. Składa się z czterech kroków:
Obserwacja – opisz konkretne, obserwowalne działanie, a NIE interpretację. „Zauważyłem, że ostatnie dwie dostawy były spóźnione" zamiast „Zawsze się spóźniasz".
Uczucia – wyrażaj swoje uczucia związane z obserwacją. „Czuję się zatroskowany" zamiast „Jesteś nieodpowiedzialny".
Potrzeby – określ, jaka potrzeba stoi za Twoimi uczuciami. „Potrzebuję niezawodności i terminowości, bo wpływa to na satysfakcję naszych klientów".
Sugestia – sformułuj konkretną, możliwą do wykonania sugestię. „Czy moglibyśmy wspólnie znaleźć sposób, aby dostawy były na czas? Mogę zaproponować [konkretne rozwiązanie]".
Metoda „Zgoda warunkowa"
Kiedy ktoś prosi Cię o coś, a Ty nie chcesz ani się całkowicie zgodzić, ani całkowicie odmówić, możesz użyć „zgody warunkowej":
„Mogę to zrobić, ale..." – wyrażasz zgodę, ale stawiasz warunki. „Mogę pracować w weekend, ale będę potrzebować dnia wolnego w poniedziałek".
„Tak, jeśli..." – „Tak, mogę zwiększyć ilość dostaw, jeśli podwoimy stawkę za przesyłkę".
„Nie, ale mogę zaoferować..." – zamiast czystej odmowy, proponujesz alternatywę. „Nie mogę dostarczyć w sobotę, ale mogę dostarczyć w poniedziałek rano".
Stanowcze słowa i frazy
„Nie, dziękuję" – najprostsza i najskuteczniejsza asertywna odpowiedź.
„Potrzebuję czasu do namysłu" – nie musisz od razu decydować.
„Rozumiem Twoją perspektywę, ale moja jest..." – szanujesz drugą stronę, ale wyrażasz się innym zdaniem.
„To jest dla mnie nieakceptowalne, bo..." – stanowczo stawiasz granicę z uzasadnieniem.
„Chciałbym poruszyć ważny dla mnie temat" – otwierasz dyskusję asertywnie.
„Cenię Twoją opinię, jednak..." – wyrażasz szacunek, ale nie zgadzasz się.
Język ciała w komunikacji asertywnej
Utrzymaj kontakt wzrokowy – pokazuje pewność siebie i zainteresowanie.
Wyprostowana postawa – siedź lub stój prosto, nie przykucnięty ani pochylony.
Spokojny, stanowczy ton – nie mów zbyt głośno (agresja), ale też nie szeptem (uległość).
Otwarte gesty – patrz innym w oczy, mów z naturalną gestykułacją.
Żaden gest obronny – unikaj krzyżowania rąk na piersi czy ukrywania się za biurkiem.
Jak rozwijać asertywność?
Asertywność to umiejętność, którą można rozwijać. Oto praktyczne kroki, aby stać się bardziej asertywnym.
Krok 1: Samoświadomość
Zidentyfikuj swoje style – w jakich sytuacjach jesteś uległy, a w jakich agresywny?
Zrozum swoje potrzeby – co jest dla Ciebie ważne, jakie są Twoje wartości?
Oceń swoją bieżącą asertywność – na skali 1-10, jak asertywny jesteś w różnych sytuacjach?
Krok 2: Praktyka małych kroków
Zacznij od łatwych sytuacji – zamiast od razu konfrontować szefa, zacznij od powiedzenia „nie" na niedużą prośbę kolegi.
Ćwicz w bezpiecznym otoczeniu – poproś przyjaciela o pomoc w ćwiczeniu asertywnych rozmów.
Rejestruj swoje doświadczenia – po każdej asertywnej rozmowie zapisz, co poszło dobrze, a co mogło być lepsze.
Krok 3: Praca nad wiarą w siebie
Przypomnij sobie swoje sukcesy – kiedy ostatnio asertywnie się zachowałeś i poszło dobrze?
Wyzwanie "negatywne myśli" – „Będą mnie nienawidzić" – co jeśli będą szanować za moją szczerość?
Zaakceptuj, że nie wszystko pójdzie idealnie – czasem będziesz się mylić, i to jest OK.
Krok 4: Szkolenia i coaching
Weź udział w szkoleniu z asertywności – wiele firm oferuje szkolenia z komunikacji asertywnej.
Pracuj z coachem – indywidualny rozwój szkoleniowy (coaching) może pomóc w przezwyciężeniu konkretnych wyzwań.
Czytaj książki – literatura na temat asertywności i komunikacji niewerbalnej dostarcza wartościowych wskazówek.
Krok 5: Budowanie środowiska wspierającego
Szukaj modeli do naśladowania – obserwuj, jak asertywne osoby komunikują się w Twojej organizacji.
Buduj relacje – asertywność jest łatwiejsza w bezpiecznych, zaufanych relacjach.
Wspieraj innych – kiedy pomagasz innym być bardziej asertywnym, sam się rozwijasz.
Podsumowanie
Asertywność nie jest agresją, uleganiem, czy samolubstwem – to wyważona komunikacja, która szanuje zarówno swoje potrzeby, jak i potrzeby drugiej osoby. W branży transportu drogowego, gdzie presja, stres i konflikt interesów są nieuniknione, asertywność to nie luksus, lecz konieczność. Menedżerowie, którzy potrafią asertywnie wyrażać oczekiwania, kierowcy, którzy potrafią asertywnie stawiać granice, i dyspozytorzy, którzy mogą asertywnie negocjować warunki z klientami – to osoby, które budują zdową, efektywną organizację.
Kluczowe wnioski
Asertywność to umiejętność, a nie osobowość – każdy może ją rozwijać niezależnie od naturalnego temperamentu.
Asertywność jest inna od agresji – agresja niszczy relacje, asertywność je wzmacnia.
Asertywność zmniejsza stres – poprzez wyrażanie swoich potrzeb, unikamy frustracji i wypalenia.
Asertywność poprawia wyniki biznesowe – zespoły, w których komunikacja jest asertywna, są bardziej produktywne i mają mniejszą rotację.
Asertywność zaczyna się od samoświadomości – musisz wiedzieć, jakie są Twoje potrzeby i wartości.
Asertywność wymaga praktyki – nie staniesz się asertywny z dnia na dzień, ale konsekwentna praktyka daje wyniki.
Asertywność polega na równowadze – nie chodzi o wygranie, lecz o wzajemny szacunek.
Praktyczne działania dla pracowników i menedżerów
Przeanalizuj swoją obecną styl komunikacji – czy w większości jesteś uległy, asertywny czy agresywny?
Identyfikuj sytuacje, w których trudno Ci być asertywnym – co je charakteryzuje?
Zacznij od prostych ćwiczeń – poprosenie kogoś o przysługę, powiedzenie „nie" na małą prośbę.
Naucz się mówić „ja" zamiast „ty" – „Czuję się niesłusznie traktowany" zamiast „Ty mnie niesłusznie traktujesz".
Pracuj nad fizycznym wyrazem asertywności – postawa, ton głosu, kontakt wzrokowy.
Szukaj sprzyjających sytuacji – zacznij od środowiska, w którym czujesz się bezpiecznie.
Zbieraj feedback – poproś zaufanych osób, aby oceniły Twoją asertywność.
Wdrażaj techniki asertywnej komunikacji w codziennych sytuacjach – OWPS, zgoda warunkowa, stanowcze frazy.
Buduj kulturę asertywności w organizacji – zachęcaj pracowników do wyrażania opinii bez strachu.
Pamiętaj o celu – asertywność powinna prowadzić do lepszej komunikacji i relacji, a nie do zwycięstwa.
Asertywność to umiejętność, która transformuje – zarówno indywidualne życie zawodowe, jak i kulturę organizacyjną. Firmy transportowe, które wdrożą asertywną komunikację, będą mieć pracowników bardziej zaangażowanych, lepsze relacje z klientami i lepsze wyniki operacyjne. Dla pracowników asertywność oznacza mniej stresu, większą satysfakcję z pracy i lepsze relacje zarówno w pracy, jak i w życiu osobistym. Niskiej rentowności transportu i wysokiej konkurencji w branży TSL, asertywność jest paliwem, które napędza zdrową, efektywną organizację.
Spis źródeł
Centrumdobrejterapii.pl – „Asertywność – co to znaczy, osoba asertywna, zachowanie" (2022).
Projektgamma.pl – „Asertywność w biznesie: kluczowa zdolność menedżerska" (2015).
Wiktortokarski.pl – „Przykłady asertywności w pracy i życiu codziennym" (2025).
Wikipedia.pl – „Asertywność" (2002).
Gazeta-msp.pl – „Asertywność w zarządzaniu" (2024).
Wposzukiwaniusiebie.com.pl – „Metoda 4 kroków (OWPS) w asertywnej komunikacji" (2019).
Interviewme.pl – „Asertywność: co to znaczy? Definicja. Cechy osoby" (2025).
Szkolenia.avenhansen.pl – „Asertywność w biznesie, czyli kiedy powiedzieć nie w sytuacjach biznesowych" (2024).
Trainbrain.com.pl – „Jak stać się bardziej asertywnym – zastosowanie techniki skali" (2024).
Livecareer.pl – „Asertywność - co to znaczy? Czy jesteś asertywny?" (2025).
VitalSmarts – Study on Crucial Conversations – badanie na grupie 2300 pracowników dotyczące wpływu asertywnej komunikacji na zaangażowanie.
Rozporządzenie (WE) nr 561/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 15 marca 2006 r. w sprawie harmonizacji niektórych przepisów socjalnych odnoszących się do transportu drogowego (Dz.Urz. UE L 102 z 11.4.2006) – art. 7 dotyczący limitów czasu jazdy.
Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (Dz.U. 2023 poz. 1860 z późn. zm.) – art. 207 dotyczący obowiązku pracodawcy dbać o bezpieczeństwo pracowników.
Gallup – Engagement Index – badania dotyczące wpływu komunikacji na zaangażowanie pracowników.
Marshall B. Rosenberg – Nonviolent Communication: A Language of Life – literatura na temat asertywnej komunikacji.
