Umowa zlecenia: główne zalety, wady i zastosowanie w praktyce
Opracował: dr inż. Bogusław Madej
Umowa zlecenia stanowi jedną z najpopularniejszych form współpracy cywilnoprawnej w Polsce, oferując niezwykłą elastyczność zarówno dla zleceniodawców, jak i zleceniobiorców. W przeciwieństwie do tradycyjnej umowy o pracę, która jest regulowana restrykcyjnymi przepisami Kodeksu pracy, umowa zlecenia podlega przepisom Kodeksu cywilnego, co nadaje jej zdecydowanie bardziej swobodny charakter i otwiera możliwość indywidualnego negocjowania niemal wszystkich warunków współpracy. Według danych Głównego Urzędu Statystycznego, około 900 tysięcy Polaków pracuje wyłącznie na podstawie umów cywilnoprawnych, całkowicie rezygnując ze stosunku pracy. To pokazuje skalę popularności i znaczenia tej formy zatrudnienia na polskim rynku pracy.
Jednak czy umowa zlecenia jest rzeczywiście idealnym rozwiązaniem dla każdego? Jakie konkretne korzyści niesie dla pracownika, a jakie dla pracodawcy? Z jakimi potencjalnymi zagrożeniami i ograniczeniami należy się liczyć? W jaki sposób funkcjonują składki ZUS i podatek dochodowy w kontekście tej umowy? Jak zmienią się przepisy od 2025 roku? W niniejszym artykule szczegółowo omówimy wszystkie aspekty umowy zlecenia, przeprowadzając wnikliwą analizę jej zalet, wad oraz praktycznego zastosowania w różnych branżach, zawodach i sytuacjach zawodowych.
Czym jest umowa zlecenia – fundamentalne podstawy prawne i regulacje
Umowa zlecenia to forma umowy cywilnoprawnej precyzyjnie uregulowana w Kodeksie cywilnym w artykułach 734-751. Zgodnie z art. 734 § 1 Kodeksu cywilnego (https://isap.sejm.gov.pl), przez umowę zlecenia przyjmujący zlecenie zobowiązuje się do dokonania określonej czynności prawnej dla dającego zlecenie. W praktyce oznacza to, że zleceniobiorca (osoba przyjmująca zlecenie) wykonuje określone, konkretne zadania na rzecz zleceniodawcy (osoby dającej zlecenie), bez konieczności podporządkowania się jego kierownictwu lub wpadania w stosunek pracy.
Kluczowe cechy charakterystyczne umowy zlecenia
Umowa zlecenia charakteryzuje się kilkoma fundamentalnymi cechami, które zdecydowanie odróżniają ją od innych form zatrudnienia i stanów prawnych:
Jest to umowa starannego działania, a nie gwarancji rezultatu – liczy się rzetelne, starannie wykonywanie powierzonych zadań, a nie sam efekt końcowy pracy.
Może być zawarta w formie pisemnej, ustnej lub w sposób dorozumiany, choć forma pisemna jest zdecydowanie zalecana dla dokumentacji i zabezpieczenia obu stron.
Nie tworzy stosunku pracy w rozumieniu Kodeksu pracy – oznacza to brak wszelkich uprawnień pracowniczych i brak podporządkowania służbowego.
Zleceniobiorca ma prawo powierzyć wykonanie zlecenia osobie trzeciej, o ile umowa lub specyfika zadania nie stanowi inaczej.
Może być odpłatna lub nieodpłatna – jeżeli z treści umowy ani z okoliczności nie wynika, że zlecenie ma być wykonane za darmo, to automatycznie należy się wynagrodzenie (art. 735 § 1 KC).
Zasadnicza różnica między umową zlecenia a umową o pracę
Podstawowa i najistotniejsza różnica między tymi dwiema formami zatrudnienia wynika z zupełnie odmiennych przepisów prawnych, które je regulują. Umowa o pracę podlega przepisom Kodeksu pracy (https://isap.sejm.gov.pl), natomiast umowa zlecenia – przepisom Kodeksu cywilnego. Ta fundamentalna różnica prawna przekłada się na szereg praktycznych konsekwencji dla obu stron zainteresowanych umową.
Pracodawca vs. Zleceniodawca: W przypadku umowy o pracę pracownik wykonuje pracę pod kierownictwem pracodawcy, w określonym miejscu i wymuszonym czasie, w stosunku podporządkowania. Umowa zlecenia natomiast daje zleceniobiorcy znacznie większą swobodę w zakresie organizacji pracy – zleceniodawca co do zasady nie narzuca miejsca ani czasu wykonywania zlecenia, choć strony mogą te warunki uzgodnić w umowie.
Uprawnienia pracownika: Pracownik ma prawo do płatnego urlopu wypoczynkowego, dodatkowego wynagrodzenia za godziny nadliczbowe, ochrony przed zwolnieniem bez przyczyny. Zleceniobiorca takich uprawnień nie ma.
Ubezpieczenie społeczne: Pracownik jest automatycznie objęty ubezpieczeniami społecznymi. Zleceniobiorca musi opłacać składki sam lub pracodawca musi je opłacić za niego.
Bezpieczeństwo pracy: Pracodawca musi zapewnić bezpieczne warunki pracy i przeprowadzić szkolenia BHP. Zleceniodawca ma mniejsze obowiązki w tym zakresie.
Główne zalety umowy zlecenia dla obu stron
Umowa zlecenia niesie ze sobą rzeczywiście szereg korzyści zarówno dla zleceniobiorców, jak i zleceniodawców, co w praktyce wyjaśnia jej ogromną popularność na polskim rynku pracy i towarzyszące jej ciągłe zwiększanie liczby zawieranych umów tego typu.
Szczegółowe zalety dla zleceniobiorcy
Elastyczność i pełna swoboda organizacji pracy – zleceniobiorca sam decyduje o sposobie, miejscu i czasie wykonywania zlecenia, o ile umowa nie stanowi inaczej. Może pracować z domu, z biura, z kawiarni lub zupełnie innego miejsca.
Możliwość równoczesnej, bezkonfliktowej współpracy z wieloma zleceniodawcami jednocześnie – w przeciwieństwie do umowy o pracę, gdzie może obowiązywać zakaz konkurencji i obowiązek pracować wyłącznie dla jednego pracodawcy.
Brak stałego nadzoru i kontroli – większa niezależność oraz autonomia w wykonywaniu powierzonych zadań, bez konieczności raportowania każdego kroku do przełożonego.
Uproszczona, szybka procedura nawiązania i rozwiązania współpracy – umowę można zawrzeć w kilka minut bez konieczności zachowania szczególnych formalności administracyjnych.
Korzystne, wręcz ekskluzywne warunki podatkowe dla studentów do 26. roku życia – zwolnienie z podatku dochodowego i składek społecznych, co oznacza, że otrzymywana kwota brutto równa się kwocie netto (przy limicie dochodowym 85 528 zł rocznie).
Możliwość wypowiedzenia umowy w dowolnym czasie bez żadnych konsekwencji – jeśli umowa nie przewiduje okresu wypowiedzenia, można rozwiązać współpracę z dnia na dzień.
Prawo do minimalnej stawki godzinowej – od 1 stycznia 2025 roku wynosi ona 30,50 zł brutto za godzinę, co stanowi gwarancję minimalnego wynagrodzenia.
Potencjalnie wyższe wynagrodzenie netto – szczególnie dla studentów zwolnionych z podatków i składek.
Szczegółowe zalety dla zleceniodawcy
Zdecydowanie niższe koszty zatrudnienia – w porównaniu z umową o pracę, szczególnie przy zatrudnianiu studentów, gdzie nie trzeba opłacać składek społecznych.
Większa elastyczność i swoboda w ustalaniu warunków współpracy – możliwość indywidualnego, skreślonegonegocjowania prawie wszystkich warunków umowy bez ograniczeń kodeksowych.
Brak obowiązku zapewnienia świadczeń pracowniczych – takich jak płatny urlop, dodatki, premie regulaminowe, czy odprawy.
Znacznie niższa złożoność administracyjna – mniej wymogów biurokratycznych i administracyjnych niż przy umowie o pracę.
Możliwość szybkiego zakończenia współpracy – gdy zlecenie zostało wykonane lub gdy ustały powody dalszej współpracy.
Idealne rozwiązanie dla projektów krótkoterminowych – szczególnie gdy potrzebna jest pomoc przy konkretnym, czasowo ograniczonym zadaniu.
Pełna swoboda w określaniu zakresu obowiązków – możliwość dostosowania zadań do bieżących, zmiennych potrzeb przedsiębiorstwa.
Brak ryzyka związanego z ustanowieniem stosunku pracy – jeśli umowa jest właściwie sformułowana, nie grozi przekwalifikowanie na umowę o pracę.
Wady i ograniczenia umowy zlecenia – rzeczywiste zagrożenia
Mimo licznych, rzeczywiście istniejących zalet, umowa zlecenia wiąże się także z pewnymi poważnymi ograniczeniami i wadami, które mogą być wyjątkowo istotne dla obu stron zainteresowanych tą formą współpracy. Warto rozważyć je szczegółowo przed podpisaniem umowy.
Wymienione wady dla zleceniobiorcy
Całkowity brak uprawnień pracowniczych – zleceniobiorcy nie przysługują absolutnie żadne świadczenia wynikające z Kodeksu pracy, takie jak płatny urlop wypoczynkowy, dodatkowe wynagrodzenie za pracę w godzinach nadliczbowych czy dni wolne za święta.
Brak stabilności zatrudnienia i bezpieczeństwa – umowę można rozwiązać z dnia na dzień, chyba że strony ustaliły konkretny okres wypowiedzenia.
Rzeczywiste ryzyko utraty całego wynagrodzenia – w przypadku niewykonania zlecenia lub niewywiązania się z obowiązków zleceniobiorca może nie wypłacić części lub całości wynagrodzenia.
Brak okresów ochronnych – w przeciwieństwie do umowy o pracę, gdzie istnieją okresy ochronne związane z ciążą, chorobą czy opieką nad dzieckiem.
Czas pracy nie wlicza się do stażu pracy – do momentu planowanych zmian legislacyjnych w roku 2026.
Wyraźnie mniejsza szansa na otrzymanie kredytu lub pożyczki – banki konsekwentnie preferują osoby zatrudnione na umowę o pracę, traktując zleceniobiorców jako ryzykowniejszych.
Brak odszkodowania i ubezpieczenia – w przypadku wypadku przy pracy, o ile zleceniobiorca nie opłaca dobrowolnego ubezpieczenia wypadkowego.
Brak płatnych zwolnień lekarskich – chyba że zleceniobiorca opłaca dobrowolną składkę chorobową.
Potencjalnie wyższa składka zdrowotna – w niektórych przypadkach może być niekorzystna finansowo w porównaniu z pracownikiem.
Brak ochrony przed mobingiem i dyskryminacją – przepisy kodeksu pracy ich przewidują, ale do zleceniobiorcy się nie stosują.
Wymienione wady dla zleceniodawcy
Ograniczony nadzór nad sposobem wykonywania pracy – brak możliwości pełnej, bezpośredniej kontroli nad sposobem wykonywania zadań przez zleceniobiorcę.
Możliwość szybkiego odejścia zleceniobiorcy – bez żadnych konsekwencji prawnych, jeśli umowa nie przewiduje okresu wypowiedzenia.
Rzeczywiste ryzyko przekwalifikowania umowy – gdy Państwowa Inspekcja Pracy stwierdzi, że w rzeczywistości mamy do czynienia ze stosunkiem pracy.
Brak pewności co do ciągłości współpracy – zleceniobiorca może w każdej chwili zakończyć współpracę, co może naruszyć ciągłość operacyjną firmy.
Obowiązek zapewnienia minimalnej stawki godzinowej – od roku 2025 wynosi 30,50 zł brutto, co zwiększa koszty operacyjne.
Potencjalna możliwość powierzenia zlecenia osobie trzeciej – jeśli umowa tego wyraźnie nie zabrania, co grozi utratą kontroli nad jakością.
Konieczność właściwego, precyzyjnego sformułowania zakresu obowiązków – aby uniknąć ryzyka przekwalifikowania umowy na stosunek pracy przez inspektorów.
Obowiązek opłacania składek społecznych – jeśli zleceniobiorca nie ma innego tytułu do ubezpieczenia.
Zastosowanie umowy zlecenia w praktyce – rzeczywiste przykłady
Umowa zlecenia znajduje wyjątkowo szerokie zastosowanie w różnych branżach i sytuacjach zawodowych, gdzie liczy się elastyczność i możliwość dostosowania warunków współpracy do specyficznych, indywidualnych potrzeb. Poniżej przedstawiamy szczegółowe, realne przykłady zastosowań tej formy umowy.
Szczegółowe przykłady zastosowania umowy zlecenia
Umowa zlecenia sprawdza się szczególnie dobrze w następujących, konkretnych sytuacjach i branżach:
Prowadzenie pełnej księgowości dla małych firm – księgowy może obsługiwać kilku klientów jednocześnie, pracując z domu.
Usługi doradcze i konsultingowe – doradztwo prawne, podatkowe, biznesowe, marketingowe dla przedsiębiorstw.
Korepetycje i nauczanie prywatne – gdy nauczyciel udziela prywatnych lekcji różnym uczniom.
Prowadzenie profili w mediach społecznościowych – social media manager zarządzający kontami dla różnych klientów.
Usługi ochroniarskie – gdy firma ochroniarska zleca ochronę konkretnych obiektów.
Roznoszenie ulotek i materiałów reklamowych – krótkoterminowe, sezonowe akcje promocyjne.
Kampanie telemarketingowe – sezonowe zwiększenie zatrudnienia w okresach szczytu sezonu.
Usługi cateringowe na wydarzenia firmowe – jednorazowe lub okazjonalne zlecenia dla eventów.
Opieka nad dziećmi, osobami starszymi lub niepełnosprawnymi – gdy nie wymaga to stałego, długoterminowego zatrudnienia.
Prace sezonowe – zbiory plonów, obsługa wydarzeń kulturalnych, turystycznych.
Umowa zlecenia dla studentów – szczególnie korzystne warunki
Studenci stanowią jedną z najliczniejszych i najprężniej rozwijających się grup zleceniobiorców w Polsce. Zatrudnienie studenta do 26. roku życia na podstawie umowy zlecenia jest niezwykle, wyjątkowo korzystne dla obu stron. Student nie płaci żadnych składek na ubezpieczenia społeczne (emerytalne, rentowe, wypadkowe) oraz jest całkowicie zwolniony z podatku dochodowego do kwoty 85 528 zł rocznie. Oznacza to praktycznie, że otrzymuje wynagrodzenie netto równe kwocie brutto minus jedynie składka zdrowotna.
Brak składek społecznych dla studentów do 26 r.ż. – zwolnienie dotyczy wszystkich składek na ubezpieczenia społeczne.
Zwolnienie z podatku dochodowego – do granicy 85 528 zł rocznie.
Dla pracodawcy – niższe koszty zatrudnienia – ponieważ nie musi opłacać składek społecznych na rzecz studenta.
Student otrzymuje wyższe wynagrodzenie netto – co przyciąga talenty.
Idealna forma współpracy dla prac tymczasowych – projektowych lub wymagających elastycznych godzin pracy.
Pozwala studentom godzić pracę z nauką – bez konieczności rezygnacji z jednego ze względu na drugie.
Umowa zlecenia dla freelancerów – niezależne świadczenie usług
Freelancerzy, czyli osoby świadczące usługi niezależnie dla różnych, zmiennych klientów, bardzo często wybierają umowę zlecenia jako formę rozliczania swojej pracy. Ta forma współpracy pozwala na zachowanie pełnej niezależności, pracę z wieloma klientami jednocześnie oraz całkowitą swobodę w organizacji czasu pracy.
Copywriting i content marketing – tworzenie treści dla różnych, konkurencyjnych firm i portali.
Projektowanie graficzne – tworzenie logotypów, materiałów reklamowych, identyfikacji wizualnej.
Programowanie i tworzenie stron internetowych – projekty dla różnych, różnoprofilowych klientów.
Tłumaczenia – dla agencji tłumaczeniowych lub bezpośrednich klientów biznesowych.
Fotografia i produkcja wideo – obsługa wydarzeń, profesjonalne sesje zdjęciowe.
Konsulting i doradztwo – w różnych, specjalistycznych obszarach biznesu i technologii.
Warto jednak pamiętać, że jeśli freelancer systematycznie, regularnie współpracuje z tym samym zleceniodawcą, wykonując pracę w określonym miejscu i czasie, pod stałym nadzorem, może to zostać uznane przez inspektorów pracy za stosunek pracy wymagający zawarcia właściwej umowy o pracę.
Umowa zlecenia a nowoczesna praca zdalna
W dobie cyfryzacji i coraz powszechniejszej pracy zdalnej umowa zlecenia zyskuje na popularności i znaczeniu jako forma zatrudnienia pozwalająca na bezproblemową współpracę bez względu na geograficzną lokalizację. Zleceniobiorca może wykonywać zadania z dowolnego miejsca, co jest szczególnie korzystne i praktyczne w przypadku:
Usług IT i programowania – praca nad projektami technicznymi w pełni online.
Obsługi klienta online – chat, e-mail, media społecznościowe, ticketing systems.
Analizy danych i raportowania – praca z danymi przechowywanymi w chmurze.
Zarządzania projektami online – koordynacja zespołów rozproszonych geograficznie po całym świecie.
Szkolenia online – prowadzenie webinarów, kursów e-learningowych dla różnych organizacji.
Minimalne wynagrodzenie i składki ZUS w roku 2025
Od 1 stycznia 2025 roku obowiązują nowe, aktualne przepisy dotyczące minimalnego wynagrodzenia i składek dla osób pracujących na umowę zlecenia. Zmiany te mają istotne konsekwencje dla zarówno dla pracodawcy, jak i dla pracownika.
Minimalna stawka godzinowa w 2025 roku
Minimalna stawka godzinowa na umowę zlecenia w 2025 roku wynosi dokładnie 30,50 zł brutto za godzinę.
Wzrost wynoszący 2,40 zł w porównaniu z końcem 2024 roku, kiedy stawka wynosiła 28,10 zł brutto.
Minimalna stawka godzinowa jest waloryzowana proporcjonalnie do wzrostu minimalnego wynagrodzenia za pracę.
Zleceniodawca musi prowadzić ewidencję czasu pracy zleceniobiorcy lub zamieszczać informację o liczbie przepracowanych godzin na rachunku.
Za nieprzestrzeganie przepisów dotyczących minimalnej stawki godzinowej grozi kara grzywny od 1000 zł do 30 000 zł.
Obowiązkowe składki ZUS na umowie zlecenia
Składki ZUS na umowie zlecenia są obowiązkowe, jeśli zleceniobiorca nie jest objęty ubezpieczeniami z innego tytułu (np. z tytułu umowy o pracę lub prowadzenia działalności gospodarczej). Składki są finansowane zarówno przez zleceniobiorcę, jak i przez zleceniodawcę:
Składka emerytalna – 9,76% podstawy wymiaru (opłacana przez zleceniobiorcę) + 9,76% (opłacana przez zleceniodawcę) = łącznie 19,52% podstawy wymiaru.
Składka wypadkowa – opłacana wyłącznie przez zleceniodawcę, stawka od 0,67% do 3,33% w zależności od rodzaju działalności i klasyfikacji ryzyka.
Składka chorobowa – dobrowolna dla zleceniobiorcy, wynosi 2,45% podstawy wymiaru, jeśli chce mieć prawo do zasiłku chorobowego.
Składka zdrowotna – obowiązkowa, wynosi 9% podstawy wymiaru (obliczonej po odliczeniu składek społecznych).
Fundusz Pracy – opłacany wyłącznie przez zleceniodawcę, wynosi 2,45% podstawy wymiaru.
Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych – opłacany wyłącznie przez zleceniodawcę, wynosi 0,1% podstawy wymiaru.
Praktyczne zwolnienia ze składek ZUS
Istnieją konkretne przypadki, gdy umowa zlecenia jest całkowicie lub częściowo zwolniona z oskładkowania:
Studenci do 26. roku życia – pełne zwolnienie z wszystkich składek społecznych, pozostaje jedynie składka zdrowotna (9%).
Posiadanie innego, wcześniejszego tytułu do ubezpieczenia – gdy zleceniobiorca ma już tytuł do ubezpieczeń (np. umowę o pracę) i suma wynagrodzeń jest równa lub wyższa od minimalnego wynagrodzenia.
Emeryci i renciści – mogą w niektórych przypadkach być zwolnieni ze składek społecznych na podstawie specjalnych przepisów.
Praktyczny przykład wyliczenia wynagrodzenia netto
Przy wynagrodzeniu 4880 zł brutto (160 godzin × 30,50 zł) dla osoby dorosłej bez innego tytułu do ubezpieczenia:
Podstawa do wyliczenia składki zdrowotnej – 4880 zł - 1401,12 zł = 3478,88 zł.
Składka zdrowotna – 9% × 3478,88 zł = 313,09 zł.
Koszty uzyskania przychodu – 20% podstawy po odliczeniu składek = 695,77 zł.
Dochód do opodatkowania – 3478,88 zł - 695,77 zł = 2783,11 zł.
Zaliczka na podatek dochodowy – według progresywnej skali podatkowej (12% lub 32%).
Orientacyjne wynagrodzenie netto – około 3500-3600 zł (w zależności od składki chorobowej i innych zmiennych czynników).
Rozwiązanie umowy zlecenia – procedury i konsekwencje
Umowa zlecenia charakteryzuje się dużą elastycznością również w zakresie jej rozwiązania i wygaśnięcia. Zgodnie z art. 746 Kodeksu cywilnego, zarówno zleceniodawca, jak i zleceniobiorca mogą wypowiedzieć umowę w każdym czasie, chyba że strony ustaliły inaczej.
Szczegółowe formy rozwiązania umowy zlecenia
Wypowiedzenie bez zachowania okresu wypowiedzenia – możliwe, jeśli umowa nie przewiduje inaczej. Jest to najprostsza i najczęstsza forma zakończenia współpracy.
Wypowiedzenie z zachowaniem okresu wypowiedzenia – jeśli strony ustaliły taki okres w umowie. Okres wypowiedzenia musi być rozsądny i adekwatny do czasu trwania umowy.
Rozwiązanie za porozumieniem stron – obie strony w pełni zgadzają się na zakończenie współpracy w określonym terminie, bez żadnych sporów.
Rozwiązanie z ważnych powodów – gdy wystąpią poważne okoliczności uzasadniające natychmiastowe, niezwłoczne zakończenie współpracy (np. rażące naruszenie warunków umowy, brak zapłaty wynagrodzenia, utrata zaufania).
Wygaśnięcie z mocy prawa – gdy nastąpi śmierć jednej ze stron lub występą inne okoliczności przewidziane w Kodeksie cywilnym.
Obowiązki i konsekwencje wypowiedzenia umowy
Gdy zleceniodawca wypowiada umowę zlecenia, powinien:
Zwrócić zleceniobiorcy wszystkie wydatki, które ten poniósł w celu należytego, prawidłowego wykonania zlecenia.
Uiścić część wynagrodzenia odpowiadającą dotychczasowym, już wykonanym czynnościom – w przypadku umowy odpłatnej.
Naprawić szkodę – jeżeli wypowiedzenie nastąpiło bez ważnego powodu, oprócz wynagrodzeń za wykonaną pracę.
Zleceniobiorca wypowiadający umowę powinien:
Zakończyć już rozpoczęte, zaawansowane czynności, których zaniechanie mogłoby narazić zleceniodawcę na rzeczywistą, mierzalną szkodę.
Poinformować zleceniodawcę na bieżąco o aktualnym stanie realizacji zlecenia i jego postępach.
Przekazać wszystko, co przy wykonaniu zlecenia dla zleceniodawcy uzyskał – dokumenty, materiały, dane, rezultaty pracy.
Praktyczny wzór wypowiedzenia umowy zlecenia
Wypowiedzenie umowy zlecenia powinno zawierać następujące, konieczne elementy:
Pełne dane obu stron – pełne imię i nazwisko oraz adres zamieszkania zleceniodawcy i zleceniobiorcy.
Datę i miejsce sporządzenia dokumentu – istotne dla ustalenia czasu wejścia w życie wypowiedzenia.
Wyraźne, jednoznaczne oświadczenie o wypowiedzeniu umowy – bez jakichkolwiek dwuznaczności.
Datę zakończenia współpracy – na koniec okresu wypowiedzenia, jeśli taki został ustalony.
Ewentualnie powód wypowiedzenia – choć nie jest to obowiązkowe, może być pożyteczne dokumentacyjnie.
Podpis osoby składającej wypowiedzenie – w formie tradycyjnego podpisu lub podpisu cyfrowego.
Choć forma pisemna nie jest formalnie wymagana przez prawo, zdecydowanie jest zalecana ze względów dowodowych i dokumentacyjnych.
Umowa zlecenia a bezpieczeństwo i higiena pracy
Zgodnie z art. 304 Kodeksu pracy (https://isap.sejm.gov.pl), pracodawca (zleceniodawca) jest zobowiązany zapewnić bezpieczne i higieniczne warunki pracy również osobom świadczącym pracę na podstawie umowy zlecenia. Choć przepisy BHP dotyczące zleceniobiorców nie są tak szczegółowe i restrykcyjne jak w przypadku pracowników, podstawowe obowiązki zleceniodawcy w tym zakresie pozostają i muszą być respektowane.
Główne obowiązki zleceniodawcy w zakresie BHP
Zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy – niezależnie od formy zatrudnienia czy umowy.
Przekazanie pełnej informacji o potencjalnych zagrożeniach – jeśli praca wiąże się z rzeczywistym ryzykiem.
Przeprowadzenie podstawowego szkolenia w zakresie bezpiecznego wykonywania zadań – gdy charakter pracy tego wymaga.
Zapewnienie odpowiednich środków ochrony indywidualnej – jeśli zlecenie wymaga ich użycia (kaski, rękawice, okulary ochronne, kombinezony).
Przeprowadzenie aktualnej, wiarygodnej oceny ryzyka zawodowego – jeśli zleceniobiorca ma kontakt z substancjami niebezpiecznymi lub pracuje w trudnych warunkach.
Utrzymanie pomieszczeń i stanowiska pracy w czystości i porządku – zgodnie z obowiązującymi normami.
Kwestia obowiązkowego szkolenia BHP
Formalnie nie ma bezwzględnego obowiązku organizacji pełnego, tradycyjnego szkolenia BHP dla zleceniobiorców, takiego jak dla pracowników zatrudnionych na umowę o pracę. Jednak zleceniodawca powinien zapewnić przynajmniej podstawowe przeszkolenie w zakresie bezpieczeństwa, jeśli:
Praca wiąże się z bezpośrednią obsługą maszyn i urządzeń technicznych.
Zleceniobiorca ma bezpośredni, regulowany kontakt z substancjami niebezpiecznymi lub toksycznymi.
Praca odbywa się w wyjątkowo trudnych warunkach – na wysokości, w dużym hałasie, w ekstremalnych temperaturach.
Istnieje rzeczywiste, możliwe do zidentyfikowania ryzyko natychmiastowego wypadku przy pracy.
Koszty organizacji szkolenia BHP powinien zawsze pokryć zleceniodawca, ponieważ jest to integralny element zapewnienia bezpiecznych warunków pracy, za który odpowiada.
Rozliczenia podatkowe – PIT i rozliczenie roczne
Rozliczenie podatkowe umowy zlecenia jest zdecydowanie bardziej skomplikowane niż rozliczenie umowy o pracę i zależy od kilku ważnych czynników, w tym od tego, czy zleceniobiorca prowadzi działalność gospodarczą oraz czy zleceniodawca jest zarejestrowanym płatnikiem podatku.
Kto odpowiada za opłacanie podatku?
Co do zasady, zleceniodawca (będący przedsiębiorcą, działającą osobą fizyczną lub jednostką organizacyjną) jest odpowiedzialny za obliczenie, pobranie i przekazanie do właściwego urzędu skarbowego zaliczki na podatek dochodowy od wynagrodzenia zleceniobiorcy. Zleceniobiorca otrzymuje zatem wynagrodzenie netto, czyli po odliczeniu wszystkich zobowiązań podatkowych i składek.
Stawki podatku dochodowego
Podatek dochodowy od umowy zlecenia wynosi:
12% dla dochodów do 120 000 zł rocznie (I próg podatkowy) minus kwota zmniejszająca podatek (3600 zł).
32% od nadwyżki ponad 120 000 zł rocznie (II próg podatkowy).
Koszty uzyskania przychodu – ulgowe zasady
Od przychodu z umowy zlecenia można odliczyć koszty uzyskania przychodu, które wynoszą 20% przychodu po odliczeniu składek na ubezpieczenia społeczne (emerytalne, rentowe, chorobowe, jeśli jest opłacana). To stanowi znaczną ulgę podatkową.
Ryczałt od umowy zlecenia do 200 zł
Jeśli pojedyncze wynagrodzenie z umowy zlecenia nie przekracza 200 zł brutto, stosuje się zryczałtowany podatek dochodowy w wysokości dokładnie 12% od przychodu. W tym przypadku nie odlicza się wcale kosztów uzyskania przychodu ani nie zmniejsza się podatku o kwotę 3600 zł.
Roczne rozliczenie podatkowe
Na koniec roku podatkowego zleceniobiorca powinien złożyć odpowiednie zeznanie podatkowe w urzędzie skarbowym:
PIT-37 – jeśli zleceniodawca był zarejestrowanym płatnikiem i prowadził pobór zaliczki.
PIT-36 – w innych przypadkach, gdy należy samodzielnie rozliczyć się z dochodów.
Zeznanie zawiera wszystkie dochody uzyskane z tytułu umów zlecenia w ciągu całego roku podatkowego.
Podsumowanie i praktyczne wskazówki
Umowa zlecenia stanowi elastyczną i rzeczywiście bardzo często korzystną formę współpracy zarówno dla zleceniodawców, jak i zleceniobiorców, szczególnie w czasach zmian gospodarczych i rozwoju pracy zdalnej. Jej największymi, niepodważalnymi zaletami są zasadnicza swoboda w organizacji pracy, możliwość bezkonfliktowej współpracy z wieloma klientami jednocześnie oraz znacznie uproszczone formalności administracyjne. Forma ta jest szczególnie atrakcyjna dla studentów, niezależnych freelancerów oraz osób wykonujących prace projektowe lub wyraźnie sezonowe.
Kluczowe, nie do pominięcia wnioski
Umowa zlecenia jest uregulowana w Kodeksie cywilnym (art. 734-751) i nie tworzy stosunku pracy.
Od 1 stycznia 2025 roku minimalna stawka godzinowa wynosi 30,50 zł brutto za godzinę.
Składki ZUS są obowiązkowe, chyba że zleceniobiorca ma inny tytuł do ubezpieczenia lub jest studentem do 26. roku życia.
Umowę można wypowiedzieć w każdym czasie, o ile nie ustalono okresu wypowiedzenia w treści umowy.
Zleceniodawca musi zapewnić bezpieczne warunki pracy i przekazać rzetelne informacje o potencjalnych zagrożeniach.
Umowa zlecenia nie gwarantuje świadczeń pracowniczych, takich jak płatny urlop czy ochrona przed zwolnieniem.
Praktyczne wskazówki dla zleceniobiorcy
Zawsze podpisuj umowę w formie pisemnej, aby mieć niezbity dowód ustaleń i warunków współpracy.
Upewnij się, że w umowie dokładnie określono zakres obowiązków, wysokość wynagrodzenia i termin płatności.
Jeśli planujesz dłuższą, bardziej stałą współpracę, negocjuj rozsądny okres wypowiedzenia dla większej stabilności.
Rozważ opłacanie dobrowolnej składki chorobowej, aby mieć prawo do zasiłku chorobowego w przypadku choroby.
Monitoruj regularnie swoje dochody, aby wiedzieć, kiedy przekroczysz I próg podatkowy (120 000 zł rocznie).
Prowadź pełną dokumentację i przychody – jeśli myślisz o założeniu działalności gospodarczej w przyszłości.
Praktyczne wskazówki dla zleceniodawcy
Precyzyjnie, jasno określ zakres zlecenia i obowiązków, aby uniknąć ryzyka przekwalifikowania umowy na stosunek pracy.
Nie narzucaj sztywnych, ścisłych godzin pracy ani bezwzględnego obowiązku osobistego, bezpośredniego wykonania zadań.
Prowadź rzetelną ewidencję czasu pracy lub zawsze zamieszczaj informację o godzinach na wystawionych rachunkach.
Pamiętaj o obowiązku zapewnienia bezpiecznych warunków pracy – niezależnie od formy umowy.
Wypłacaj wynagrodzenie terminowo i zawsze zgodnie z obowiązującą minimalną stawką godzinową.
Zachowaj kopie podpisanych umów i wszelką dokumentację dla celów pracowniczych i podatkowych.
Kiedy warto zdecydowanie wybrać umowę zlecenia?
Potrzebujesz rzeczywistej elastyczności w organizacji pracy lub godzinach – bez sztywnych ram czasowych.
Współpraca ma wyraźnie charakter projektowy, sezonowy, dorywczy lub czasowo ograniczony.
Chcesz pracować równolegle z wieloma, konkurencyjnymi klientami bez żadnych ograniczeń konkurencyjnych.
Jesteś studentem do 26. roku życia i chcesz zarobić bez płacenia podatków i składek społecznych.
Nie potrzebujesz świadczeń pracowniczych, takich jak płatny urlop lub ochronę przed zwolnieniem.
Cenisz sobie niezależność i brak wszelkiego wewnętrznego podporządkowania służbowego.
Ostatecznie, wybór umowy zlecenia powinien być świadomą, dobrze przemyślaną decyzją, opartą na faktycznej analizie własnych, indywidualnych potrzeb, aktualnej sytuacji zawodowej i realistycznych, długoterminowych planów na przyszłość. Zdecydowanie warto również skonsultować się z doradcą prawnym lub podatkowym, aby w pełni upewnić się, że wybrana forma współpracy jest naprawdę najbardziej korzystna i adekwatna w danej, konkretnej sytuacji. Umowa zlecenia, choć elastyczna i dostępna, wymaga odpowiedzialnego podejścia i świadomości związanych z nią zagrożeń i ograniczeń.
Spis źródeł
Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (Dz.U.2025.0.1071 t.j.), art. 734-751 – dostępne na: https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU19640160093
Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (Dz.U. 2023 poz. 1465 t.j.), art. 304 – dostępne na: https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU19740240141
Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 12 września 2024 r. w sprawie wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę oraz wysokości minimalnej stawki godzinowej w 2025 r.
Ustawa z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz.U. 2024 poz. 226 t.j.) – dostępne na: https://isap.sejm.gov.pl
Ustawa z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. 2024 poz. 497 t.j.) – dostępne na: https://isap.sejm.gov.pl
Dane statystyczne Głównego Urzędu Statystycznego dotyczące zatrudnienia na podstawie umów cywilnoprawnych w Polsce.
Publikacje Państwowej Inspekcji Pracy dotyczące umów zlecenia i rozgraniczenia od stosunku pracy – dostępne na: https://www.pip.gov.pl
Orzecznictwo Sądu Najwyższego w sprawach dotyczących umów zlecenia i przekwalifikowania umów cywilnoprawnych.
