Opracował: dr inż. Bogusław Madej
Odpowiedzialność przewoźnika w transporcie pasażerskim stanowi jeden z fundamentalnych filarów ochrony prawnej podróżnych. W świecie, gdzie miliony ludzi codziennie korzystają z różnych środków transportu, zrozumienie zasad odpowiedzialności za bezpieczeństwo pasażerów oraz powierzony bagaż nabiera szczególnego znaczenia. Polska i europejska legislacja stworzyły rozbudowany system norm prawnych, które precyzyjnie określają, kiedy i w jakim zakresie przewoźnik ponosi odpowiedzialność za szkody wyrządzone podczas przewozu. Niniejszy artykuł kompleksowo omawia te zagadnienia, wskazując zarówno na odpowiedzialność kontraktową wynikającą z umowy przewozu, jak i deliktową, związaną z czynami niedozwolonymi. Przedstawiamy również praktyczne aspekty dochodzenia roszczeń odszkodowawczych oraz przesłanki wyłączające odpowiedzialność przewoźnika.
Odpowiedzialność przewoźnika w polskim systemie prawnym wynika z wielu źródeł normatywnych, tworzących wielopoziomową konstrukcję ochrony praw pasażerów. Ważne znaczenie mają przepisy ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (t.j. Dz. U. z 2025 r. poz. 1071), w szczególności art. 777 regulujący odpowiedzialność za bagaż oraz art. 778 dotyczący przedawnienia roszczeń. Równie istotna jest ustawa z dnia 15 listopada 1984 r. Prawo przewozowe (t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 8), która szczegółowo normuje kwestie przewozu osób i rzeczy.
Na poziomie prawa unijnego szczególne znaczenie ma rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 181/2011 z dnia 16 lutego 2011 r. dotyczące praw pasażerów w transporcie autobusowym i autokarowym oraz zmieniające rozporządzenie (WE) nr 2006/2004 (Dz. Urz. UE L 55 z 28.02.2011, s. 1), które obowiązuje od 1 marca 2013 r. i ustanawia minimalny standard ochrony pasażerów podróżujących autobusami i autokarami.
System odpowiedzialności przewoźnika opiera się na trzech podstawowych reżimach prawnych:
Przepisy te stosuje się odpowiednio w zależności od rodzaju przewozu oraz charakteru powstałej szkody, przy czym w wielu przypadkach przepisy szczególne (Prawo przewozowe, konwencje międzynarodowe) modyfikują zasady odpowiedzialności wynikające z Kodeksu cywilnego.
Odpowiedzialność przewoźnika za bagaż pasażera jest różnicowana w zależności od rodzaju bagażu i intensywności pieczy sprawowanej nad nim przez przewoźnika. Polski ustawodawca przyjął system dualny, rozróżniający bagaż podręczny oraz bagaż powierzony.
Zgodnie z art. 777 § 1 Kodeksu cywilnego, za bagaż, który podróżny przewozi ze sobą, przewoźnik ponosi odpowiedzialność tylko wtedy, gdy szkoda wynikła z winy umyślnej lub rażącego niedbalstwa przewoźnika. Przepis ten ma zastosowanie do rzeczy, które pozostają pod stałym nadzorem pasażera i nie są powierzane przewoźnikowi do odrębnego przewozu.
W transporcie drogowym regulacja ta została doprecyzowana w art. 63 ust. 1 ustawy Prawo przewozowe, który stanowi, że za rzeczy, które podróżny przewozi ze sobą pod własnym nadzorem, przewoźnik ponosi odpowiedzialność, jeżeli szkoda wynikła z jego winy. Oznacza to, że w przypadku bagażu podręcznego ciężar dowodu spoczywa na poszkodowanym pasażerze, który musi wykazać winę przewoźnika.
Ograniczenie odpowiedzialności przewoźnika do przypadków winy umyślnej lub rażącego niedbalstwa wynika z założenia, że skoro pasażer zachowuje stały dozór nad swoim bagażem, to ponosi on również ryzyko ewentualnych szkód. Wyjątek stanowią sytuacje, w których do uszkodzenia dochodzi na skutek zawinionego działania przewoźnika lub osób, za które przewoźnik ponosi odpowiedzialność (art. 474 Kodeksu cywilnego).
W przypadku bagażu powierzonego przewoźnikowi sytuacja prawna kształtuje się znacznie korzystniej dla pasażera. Zgodnie z art. 777 § 2 Kodeksu cywilnego, za bagaż powierzony przewoźnikowi przewoźnik ponosi odpowiedzialność według zasad przewidzianych dla przewozu rzeczy. Oznacza to zastosowanie przepisów art. 788 § 2 Kodeksu cywilnego oraz odpowiednich przepisów ustawy Prawo przewozowe.
Art. 63 ust. 2 Prawa przewozowego stanowi, że przewoźnik odpowiada za przewożone przez podróżnego rzeczy jak za przesyłkę, jeżeli podróżny umieścił je bez możliwości sprawowania nad nimi stałego dozoru w miejscu wskazanym przez przewoźnika. Dotyczy to lub na ten cel przeznaczonym. Dotyczy to przede wszystkim:
W takich przypadkach przewoźnik ponosi odpowiedzialność za utratę, ubytek lub uszkodzenie przesyłki powstałe od przyjęcia jej do przewozu aż do jej wydania (art. 65 ust. 1 Prawa przewozowego). Odpowiedzialność ta nie jest ograniczona wyłącznie do przypadków winy umyślnej lub rażącego niedbalstwa, lecz obejmuje wszelkie postacie winy przewoźnika.
Przewoźnik nie ponosi odpowiedzialności za utratę, ubytek lub uszkodzenie przesyłki, jeżeli szkoda powstała z przyczyn występujących po stronie pasażera, nie wywołanych winą przewoźnika, z właściwości towaru albo wskutek siły wyższej (art. 65 ust. 2 Prawa przewozowego).
Pasażer może zwiększyć zakres odpowiedzialności przewoźnika poprzez złożenie specjalnej deklaracji wartości bagażu. Przewiduje to ustawa Prawo przewozowe w art. 40.
Odpowiedzialność przewoźnika za szkody na osobie pasażera stanowi najważniejszy obszar ochrony prawnej podróżnych i opiera się na zaostrzonych zasadach odpowiedzialności.
Zgodnie z art. 435 § 1 Kodeksu cywilnego, prowadzący na własny rachunek przedsiębiorstwo lub zakład wprawiany w ruch za pomocą sił przyrody (pary, gazu, elektryczności, paliw płynnych itp.) ponosi odpowiedzialność za szkodę na osobie lub mieniu, wyrządzoną komukolwiek przez ruch przedsiębiorstwa lub zakładu, chyba że szkoda nastąpiła wskutek okoliczności egzoneracyjnych, czyli wskutek siły wyższej albo wyłącznie z winy poszkodowanego lub osoby trzeciej, za którą nie ponosi odpowiedzialności.
Art. 436 § 1 Kodeksu cywilnego rozciąga tę odpowiedzialność na samoistnego posiadacza mechanicznego środka komunikacji poruszanego za pomocą sił przyrody. Oznacza to, że przewoźnik prowadzący działalność transportową (autobusową, tramwajową) ponosi odpowiedzialność na zasadzie ryzyka za szkody wyrządzone pasażerom niezależnie od winy.
Zasada ryzyka ma fundamentalne znaczenie dla pasażerów, gdyż zwalnia ich z konieczności wykazywania winy przewoźnika. Wystarczy udowodnić, że:
Przewoźnik może uwolnić się od odpowiedzialności tylko wtedy, gdy wykaże wystąpienie jednej z trzech przesłanek, czyli siły wyższej, wyłącznej winy poszkodowanego lub wyłącznej winy osoby trzeciej, za którą przewoźnik nie ponosi odpowiedzialności.
Odpowiedzialność przewoźnika za szkody na osobie pasażera obejmuje:
Zgodnie z art. 361 § 1 Kodeksu cywilnego, zobowiązany do odszkodowania ponosi odpowiedzialność tylko za normalne następstwa działania lub zaniechania, z którego szkoda wynikła. W granicach tej odpowiedzialności mieszczą się zarówno szkody bezpośrednie, jak i utracone korzyści.
W przypadku śmierci pasażera w wyniku wypadku, odpowiedzialność przewoźnika obejmuje również roszczenia osób bliskich zmarłego. Zgodnie z obowiązującym prawem, członkowie rodziny zmarłego pasażera mogą dochodzić:
Przewoźnik ponosi również odpowiedzialność za szkody wyrządzone pasażerowi wskutek zakłóceń w realizacji przewozu, przy czym zasady tej odpowiedzialności różnią się w zależności od rodzaju transportu i charakteru opóźnienia.
Zgodnie z art. 62 ust. 1 ustawy Prawo przewozowe, przewoźnik odpowiada za szkodę, jaką podróżny poniósł wskutek przedwczesnego odjazdu środka transportowego. W tym przypadku przewoźnik ponosi pełną odpowiedzialność odszkodowawczą na zasadach ogólnych, bez względu na stopień zawinienia.
W przypadku opóźnionego przyjazdu lub odwołania regularnie kursującego środka transportowego sytuacja kształtuje się odmiennie. Art. 62 ust. 2 Prawa przewozowego stanowi, że przewoźnik odpowiada za szkodę, jaką poniósł podróżny wskutek opóźnionego przyjazdu lub odwołania regularnie kursującego środka transportowego, jeżeli szkoda wynikła z winy umyślnej lub rażącego niedbalstwa przewoźnika.
Oznacza to zaostrzony reżim odpowiedzialności wymagający od poszkodowanego pasażera wykazania kwalifikowanej winy przewoźnika. Rozróżnienie to wynika z założenia, że w komunikacji regularnej pasażer powinien przewidywać możliwość opóźnień i uwzględniać je w planowaniu podróży.
Rozporządzenie (UE) nr 181/2011 przyznaje pasażerom autobusu prawa w przypadku odwołania lub znacznego opóźnienia regularnego kursu o zaplanowanej długości trasy wynoszącej co najmniej 250 km. Do tych praw należą:
Przepisy te mają zastosowanie, gdy zaplanowana długość trasy, na jakiej świadczona jest usługa, wynosi co najmniej 250 km, a miejsce, w którym pasażerowie wchodzą na pokład pojazdu lub w którym opuszczają pokład pojazdu, znajduje się na terytorium państwa członkowskiego.
Przewoźnik może uwolnić się od odpowiedzialności za szkody wyrządzone pasażerowi lub jego bagażowi, jeżeli wykaże wystąpienie określonych okoliczności egzoneracyjnych. Katalog tych przesłanek jest precyzyjnie określony w przepisach prawa i podlega restrykcyjnej wykładni.
Siła wyższa stanowi najważniejszą przesłankę wyłączającą odpowiedzialność przewoźnika. Zgodnie z art. 435 § 1 Kodeksu cywilnego oraz art. 65 ust. 2 Prawa przewozowego, prowadzący przedsiębiorstwo nie ponosi odpowiedzialności, jeżeli szkoda nastąpiła wskutek siły wyższej.
Pod pojęciem siły wyższej rozumie się zdarzenie zewnętrzne, niemożliwe do przewidzenia i niemożliwe do zapobieżenia jego skutkom.
Zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego, za siłę wyższą uznać można trzy grupy zjawisk:
Istotne jest, że przewoźnik musi wykazać wystąpienie łącznie obydwu cech: nieuniknioności zdarzenia oraz niemożności zapobieżenia jego skutkom. Nie wystarczy brak winy przewoźnika – konieczne jest udowodnienie, że zastosowanie nawet najwyższej staranności nie pozwoliłoby uniknąć szkody.
Przewoźnik nie ponosi odpowiedzialności, jeżeli szkoda nastąpiła wyłącznie z winy poszkodowanego pasażera (art. 435 § 1 Kodeksu cywilnego). Przesłanka ta znajduje zastosowanie w sytuacjach, gdy pasażer:
Należy podkreślić, że musi to być wyłączna wina poszkodowanego. Jeżeli do powstania szkody przyczyniły się zarówno zachowanie pasażera, jak i okoliczności leżące po stronie przewoźnika, stosuje się przepisy o przyczynieniu (art. 362 Kodeksu cywilnego), a odszkodowanie ulega odpowiedniemu zmniejszeniu.
Przewoźnik jest zwolniony od odpowiedzialności, jeżeli szkoda nastąpiła z wyłącznej winy osoby trzeciej, za którą przewoźnik nie ponosi odpowiedzialności (art. 435 § 1 Kodeksu cywilnego). Dotyczy to sytuacji, w których:
Ważne jest, aby osoba trzecia była podmiotem, za którego przewoźnik nie ponosi odpowiedzialności. Zgodnie z art. 474 Kodeksu cywilnego, dłużnik odpowiedzialny jest jak za własne działanie lub zaniechanie za działania i zaniechania osób, z których pomocą zobowiązanie wykonuje, jak również osób, którym wykonanie zobowiązania powierza. W związku z tym wina pracowników przewoźnika lub podwykonawców nie stanowi okoliczności egzoneracyjnej zwalniającej przewoźnika z odpowiedzialności.
W odniesieniu do odpowiedzialności za bagaż, przewoźnik nie ponosi odpowiedzialności za szkody wynikłe z właściwości towaru (art. 65 ust. 2 Prawa przewozowego). Dotyczy to sytuacji, w których uszkodzenie lub utrata bagażu wynikają z jego wewnętrznych cech, takich jak:
Zakres odpowiedzialności odszkodowawczej przewoźnika obejmuje różne kategorie świadczeń, których wysokość uzależniona jest od charakteru szkody, rodzaju transportu oraz stopnia zawinienia przewoźnika.
W przypadku obrażeń ciała lub rozstroju zdrowia pasażer może dochodzić następujących świadczeń:
W transporcie autobusowym i autokarowym odpowiedzialność przewoźnika reguluje przede wszystkim rozporządzenie (UE) nr 181/2011. Zgodnie z art. 7 rozporządzenia, w przypadku wypadków związanych ze skorzystaniem z autobusu lub autokaru, którego skutkiem jest śmierć lub odniesienie obrażeń lub utrata lub uszkodzenie bagażu, przewoźnik zobowiązany jest do:
Przewoźnik odpowiada również za opóźnienia i odwołania kursów regularnych o zaplanowanej długości trasy wynoszącej co najmniej 250 km, zapewniając pasażerom prawo do zwrotu kosztów biletu, kontynuowania podróży lub zmiany trasy, a także prawo do opieki (posiłki, napoje, zakwaterowanie).
Pierwszym krokiem w dochodzeniu odszkodowania od przewoźnika jest niezwłoczne zgłoszenie szkody. W przypadku transportu drogowego zaleca się niezwłoczne zgłoszenie szkody przewoźnikowi, najlepiej jeszcze przed opuszczeniem pojazdu.
W przypadku szkód na osobie pasażera należy:
Dla skutecznego dochodzenia roszczeń odszkodowawczych konieczne jest zgromadzenie odpowiedniej dokumentacji:
Po zgłoszeniu szkody przewoźnik lub jego ubezpieczyciel prowadzi postępowanie likwidacyjne w celu ustalenia:
Ubezpieczyciel ma obowiązek wypłacić odszkodowanie w terminie 30 dni od dnia otrzymania zawiadomienia o szkodzie lub – jeżeli w tym terminie wyjaśnienie okoliczności koniecznych do ustalenia odpowiedzialności albo wysokości odszkodowania okazało się niemożliwe – w terminie 14 dni od dnia, w którym przy zachowaniu należytej staranności wyjaśnienie tych okoliczności było możliwe (art. 14 ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych).
W przypadku odmowy wypłaty odszkodowania przez przewoźnika lub jego ubezpieczyciela, poszkodowany pasażer może wystąpić z powództwem do sądu. Istotne są następujące terminy przedawnienia:
Zgodnie z uchwałą Sądu Najwyższego z dnia 17 marca 2017 r. (sygn. III CZP 111/16), roczny termin przedawnienia z art. 778 Kodeksu cywilnego znajduje zastosowanie do roszczeń przewidzianych w rozporządzeniu (WE) nr 261/2004 dotyczącym praw pasażerów w transporcie lotniczym.
Poszkodowany pasażer może kierować roszczenia bezpośrednio do zakładu ubezpieczeń w związku ze zdarzeniem objętym umową ubezpieczenia obowiązkowego odpowiedzialności cywilnej (art. 822 § 4 Kodeksu cywilnego w zw. z art. 19 ust. 1 ustawy o ubezpieczeniach obowiązkowych).
Odpowiedzialność przewoźnika za bagaż i pasażera stanowi złożony system prawny, który zapewnia kompleksową ochronę praw podróżnych. Kluczowe wnioski płynące z analizy przepisów i praktyki ich stosowania można ująć w następujących punktach:
Przewoźnik ponosi zróżnicowaną odpowiedzialność za bagaż w zależności od tego, czy jest to bagaż podręczny pozostający pod dozorem pasażera (odpowiedzialność za winę umyślną lub rażące niedbalstwo), czy bagaż powierzony przewoźnikowi (odpowiedzialność za wszelkie postacie winy). W przypadku bagażu powierzonego przewoźnik odpowiada według zasad przewidzianych dla przewozu rzeczy, co oznacza znacznie szerszy zakres odpowiedzialności.
W zakresie szkód na osobie pasażera przewoźnik ponosi odpowiedzialność na zasadzie ryzyka, co oznacza, że pasażer nie musi wykazywać winy przewoźnika – wystarczy udowodnić związek przyczynowy między ruchem pojazdu a powstałą szkodą. Przewoźnik może uwolnić się od odpowiedzialności tylko poprzez wykazanie siły wyższej, wyłącznej winy poszkodowanego lub wyłącznej winy osoby trzeciej.
Odpowiedzialność za opóźnienia i odwołania kursów jest zróżnicowana: za przedwczesny odjazd przewoźnik ponosi pełną odpowiedzialność, podczas gdy za opóźniony przyjazd lub odwołanie kursu odpowiada tylko w przypadku winy umyślnej lub rażącego niedbalstwa. W transporcie autobusowym i lotniczym przepisy unijne zapewniają pasażerom dodatkowe uprawnienia w postaci prawa do opieki i odszkodowań ryczałtowych.
Zakres odszkodowań obejmuje szeroki katalog świadczeń – od zadośćuczynienia za krzywdę, przez zwrot kosztów leczenia i rehabilitacji, po renty z tytułu zwiększonych potrzeb i utraty zdolności do pracy. Wysokość odszkodowania za bagaż nie może przekroczyć zwykłej wartości bagażu, chyba że pasażer złożył deklarację wartości.
Znajomość praw i obowiązków zarówno pasażerów, jak i przewoźników przyczynia się do sprawniejszego rozwiązywania sporów i zapewnia skuteczną ochronę interesów wszystkich uczestników stosunków przewozowych.
#OdpowiedzialnośćPrzewoźnika #PrawaPasażerów #TransportPasażerski #OdszkodowaniaTransportowe #BezpieczeństwoPasażerów #PrawoTransportowe #OchronaKonsumentów
 |
 |
 |
