Współczesny handel międzynarodowy w Unii Europejskiej opiera się na zaawansowanych systemach teleinformatycznych, które zapewniają sprawny i bezpieczny przepływ towarów przez granice państwowe. Jednym z najważniejszych narzędzi w arsenale europejskich służb celnych jest NCTS (New Computerised Transit System) – nowoczesny skomputeryzowany system tranzytowy, który rewolucjonizuje sposób obsługi procedur celnych w całej Europie. System ten, działający od 2003 roku i stale modernizowany, stanowi fundament elektronicznej wymiany informacji między organami celnymi różnych krajów, umożliwiając jednocześnie przedsiębiorcom efektywne zarządzanie operacjami tranzytowymi. Dzięki NCTS możliwe jest monitorowanie przesyłek w czasie rzeczywistym, co znacząco zwiększa bezpieczeństwo handlu i ogranicza ryzyko nadużyć celnych.
NCTS (New Computerised Transit System) to europejski system informatyczny służący obsłudze procedury tranzytu na terenie Unii Europejskiej oraz wspólnej procedury tranzytowej (WPT). System ten został zaprojektowany w celu zapewnienia lepszego zarządzania i kontroli towarów objętych procedurą tranzytu unijnego i wspólnego. NCTS obejmuje wszystkie kraje UE oraz państwa uczestniczące w Konwencji o wspólnej procedurze tranzytowej (WPT).
Podstawy prawne
System NCTS funkcjonuje w oparciu o przepisy Unijnego Kodeksu Celnego, ustanowionego rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 952/2013 z dnia 9 października 2013 roku (art. 188-226 UKC). Dodatkowo, system opiera się na Konwencji o wspólnej procedurze tranzytowej, zawartej w Brukseli 20 maja 1987 roku i obowiązującej od 1 stycznia 1988 roku. Decyzja o wdrożeniu systemu NCTS została podjęta przez kraje uczestniczące w konwencji WPT w 1994 roku.
Zakres terytorialny
System NCTS obejmuje obecnie 36 krajów, w tym:
27 państw członkowskich Unii Europejskiej.
4 państwa EFTA (Islandia, Liechtenstein, Norwegia, Szwajcaria).
Dodatkowe kraje uczestniczące w Konwencji o wspólnej procedurze tranzytowej (Macedonia Północna, Serbia, Turcja, Ukraina).
Struktura i zasady funkcjonowania
Architektura systemu
NCTS składa się z połączonych ze sobą aplikacji krajowych, które wymieniają komunikaty w ramach wspólnej sieci. Komunikaty elektroniczne są wymieniane na trzech poziomach:
Między operatorami gospodarczymi a organami celnymi (domena zewnętrzna).
Między urzędami celnymi jednego kraju (domena krajowa).
Między krajowymi administracjami celnymi a Komisją Europejską (domena wspólna).
Numer MRN jako identyfikator
Każda operacja tranzytowa w systemie NCTS otrzymuje unikalny numer MRN (Movement Reference Number), który służy do jednoznacznego identyfikowania przesyłki przez cały okres jej trwania. Numer MRN składa się z 18 znaków i zawiera kod kraju nadania (2 znaki), kod urzędu celnego (4 znaki), rok nadania (2 znaki) oraz numer seryjny (9 znaków). MRN jest drukowany jako kod kreskowy na Tranzytowym Dokumencie Towarzyszącym (TAD), który fizycznie towarzyszy przewożonym towarom.
Rodzaje urzędów celnych
W systemie NCTS funkcjonuje pięć rodzajów urzędów celnych:
Urząd celny wyjścia – w którym rozpoczyna się procedura tranzytu.
Urząd celny tranzytowy – przez który przechodzą towary w trakcie transportu.
Urząd celny przeznaczenia – w którym kończy się procedura tranzytu.
Urząd celny zamknięcia – odpowiedzialny za formalne zakończenie procedury.
Urząd celny poszukiwania/poboru – zajmujący się sprawami problemowymi.
Procedury i dokumenty w systemie NCTS
Rodzaje procedur tranzytowych
System NCTS obsługuje następujące procedury:
Procedura tranzytu T1 (tranzyt zewnętrzny) – dla towarów nieunijnych przemieszczanych przez terytorium UE.
Procedura tranzytu T2 (tranzyt wewnętrzny) – dla towarów unijnych przewożonych przez kraje spoza UE.
Operacje TIR – w części dotyczącej przewozu towarów przez obszar celny UE.
Wspólnotowa procedura tranzytowa – stosowana w przewozach towarów w ramach UE.
Wspólna procedura tranzytowa – stosowana w przewozach z/do krajów EFTA.
Tranzytowy Dokument Towarzyszący (TAD)
TAD (Transit Accompanying Document) to kluczowy dokument generowany przez system NCTS, który musi towarzyszyć towarom podczas całego transportu. Dokument zawiera numer MRN w formie kodu kreskowego oraz wszystkie istotne informacje o przesyłce. TAD zastąpił wcześniejszy papierowy system oparty na formularzu SAD (Single Administrative Document). Wraz z TAD drukowany jest również Tranzytowy Wykaz Pozycji, zawierający szczegółowe informacje o przewożonych towarach.
Zabezpieczenia finansowe
Procedury tranzytowe w systemie NCTS wymagają złożenia odpowiedniego zabezpieczenia finansowego na wypadek niewywiązania się z obowiązków celnych. Istnieją różne formy zabezpieczenia:
Zabezpieczenie indywidualne – dla pojedynczej operacji tranzytowej.
Zabezpieczenie generalne – obejmujące wiele operacji tranzytowych.
Gwarancja bankowa – wystawiana przez instytucję finansową.
Kaucja pieniężna – depozyt złożony w urzędzie celnym.
Komunikaty elektroniczne i wymiana danych
Komunikaty wysyłane przez podmioty gospodarcze
System NCTS obsługuje następujące komunikaty elektroniczne wysyłane przez operatorów gospodarczych:
Nadanie numeru MRN w przypadku pozytywnej walidacji.
Wysłanie komunikatu IE928 (potwierdzenie przyjęcia) lub IE016 (odmowa przyjęcia).
Integracja z systemem bezpieczeństwa
System NCTS współpracuje z systemem ICS (Import Control System) w zakresie obsługi danych bezpieczeństwa. Zgłoszenie celne do procedury tranzytu może zawierać oprócz danych wymaganych dla procedury tranzytu także "dane bezpieczeństwa", co eliminuje konieczność oddzielnego zgłaszania w systemie ICS. W takim przypadku generowany jest dokument TSAD (Tranzytowy Dokument Towarzyszący/Bezpieczeństwo).
Korzyści i nowoczesne wersje systemu
Główne korzyści systemu NCTS
Wdrożenie systemu NCTS przyniosło znaczące korzyści dla wszystkich uczestników procesów tranzytowych:
Lepszy nadzór nad przebiegiem procedury tranzytu w czasie rzeczywistym.
Szybszy przepływ informacji między urzędami celnymi różnych krajów.
Możliwość wyprzedzającego wyboru przesyłek do kontroli celnej.
Prawidłowy nadzór nad wykorzystaniem zabezpieczenia finansowego.
Szybkie rozliczenie zabezpieczenia i jego zwrot głównie zobowiązanemu.
Eliminacja dokumentów papierowych na rzecz komunikacji elektronicznej.
Redukcja kosztów administracyjnych i czasów oczekiwania.
NCTS2 PLUS – nowa generacja systemu
Od października 2024 roku wdrażana jest nowa wersja systemu NCTS2 PLUS (faza 5), która wprowadza istotne zmiany:
Ustanie możliwości przyjmowania zgłoszeń tranzytowych z wykorzystaniem kolejowego listu przewozowego CIM lub SMGS/CIM.
Obowiązek składania zgłoszeń wyłącznie w formie komunikatów elektronicznych do systemu NCTS2 PLUS.
Wprowadzenie nowego wzoru Tranzytowego Dokumentu Towarzyszącego (TAD) drukowanego wraz z Tranzytowym Wykazem Pozycji.
Aktualizacja pozwoleń tranzytowych zgodnie z nową instrukcją systemową.
Zwiększona integracja z systemami bezpieczeństwa i kontroli.
Procedury awaryjne
W przypadku awarii systemu NCTS przewidziane są procedury awaryjne:
Możliwość składania zgłoszeń w formie papierowej na formularzu SAD.
Wykorzystanie aplikacji KOMUNIKATOR+ w przypadku niedostępności systemów.
Tymczasowe procedury manualne z późniejszym wprowadzeniem danych do systemu.
Zachowanie ciągłości procesów tranzytowych mimo problemów technicznych.
Podsumowanie
System NCTS stanowi kluczowe narzędzie nowoczesnego handlu międzynarodowego w Europie, umożliwiając sprawną i bezpieczną obsługę procedur tranzytowych. Dzięki elektronicznej wymianie informacji, unikalnemu numerowaniu przesyłek za pomocą MRN oraz kompleksowemu systemowi zabezpieczeń finansowych, NCTS znacząco upraszcza procesy celne i redukuje koszty operacyjne przedsiębiorców.
Dla firm zajmujących się transportem międzynarodowym kluczowe jest zrozumienie zasad funkcjonowania systemu NCTS oraz właściwe przygotowanie dokumentacji wymaganej przez system. Wdrażanie nowych wersji systemu, takich jak NCTS2 PLUS, wymaga odpowiedniego przeszkolenia personelu i dostosowania procedur wewnętrznych. Inwestycja w znajomość systemu NCTS przekłada się bezpośrednio na efektywność operacji transportowych i zgodność z przepisami celnymi.
Spis źródeł
Wrota Celne - Nowy Skomputeryzowany System Tranzytowy (NCTS 2)
Komisja Europejska - New Computerised Transit System (NCTS)
Transconsult Poland - Zgłoszenia celne tranzytowe
NCTS.pl - System informatyczny NCTS
EuReporter - New Computerised Transit System deployment
PKS Cargo - Procedury tranzytowe w UE
OCIS - Procedura tranzytu NCTS
J.Dauman Logistics - Nowa wersja systemu NCTS w UE
CGate Logistics - NCTS (Nowy Skomputeryzowany System Tranzytowy)
Gov.UK - Use the New Computerised Transit System
Ministerstwo Finansów - Zasady tranzytu wspólnego i systemu NCTS
PUESC - System NCTS2
Atut-BM - Czym są karnety T1, T2 i T2L
Krajowa Administracja Skarbowa - Procedura tranzytu
Allcom Gdynia - Wspólna Procedura Tranzytowa
Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 952/2013 (Unijny Kodeks Celny)
AssTra - Wspólna procedura tranzytowa
Gerlach Customs - Dokument tranzytowy
Glob Kurier - Wspólna procedura tranzytowa WPT
Ministerstwo Finansów - Unijny Kodeks Celny
EUR-Lex - Konwencja o wspólnej procedurze tranzytowej
