Kiedy przewoźnik ponosi odpowiedzialność za szkodę w przewozie ładunku?

Opracował: dr inż. Bogusław Madej

Transport drogowy to jeden z najpopularniejszych sposobów przewozu towarów, jednak jak każda forma transportu, niesie ze sobą ryzyko uszkodzenia ładunku. W sytuacjach, gdy dochodzi do uszkodzenia towaru, kluczowe jest ustalenie odpowiedzialności przewoźnika. W tym artykule omówimy, kiedy przewoźnik ponosi winę za uszkodzenie ładunku oraz jakie są jego obowiązki w zakresie zabezpieczenia towaru.

Podstawy prawne odpowiedzialności przewoźnika

Podstawowym aktem prawnym regulującym odpowiedzialność przewoźnika w Polsce jest Ustawa z dnia 15 listopada 1984 r. - Prawo przewozowe. Zgodnie z tą ustawą, przewoźnik odpowiada za utratę, ubytek lub uszkodzenie przesyłki powstałe od przyjęcia jej do przewozu aż do wydania odbiorcy. Odpowiedzialność ta ma charakter domniemany, co oznacza, że to przewoźnik musi udowodnić brak swojej winy, aby uniknąć odpowiedzialności.

Obowiązki przewoźnika a jego odpowiedzialność

Przewoźnik ponosi odpowiedzialność za uszkodzenie ładunku, jeśli spełnione są następujące przesłanki:

Przyjęcie ładunku do przewozu

Przyjęcie ładunku do przewozu przez kierowcę jest ważnym etapem w procesie transportu towarów. Właściwe przygotowanie tego procesu zapobiega wielu problemom, takim jak uszkodzenia towaru, opóźnienia czy nieporozumienia z klientami.

Co zatem kierowca powinien zrobić , aby skutecznie przyjąć ładunek do przewozu?.

1. Zweryfikować dokumentację dostarczoną przez nadawcę
  Pierwszym krokiem jest dokładne sprawdzenie wszystkich dokumentów związanych z ładunkiem. Podstawowymi dokumentami są list przewozowy (CMR) i specyfikacja ładunku (lista ładunkowa). W zależności od rodzaju przewożonych ładunków mogą być dodatkowe dokumenty dostarczone przez nadawcę. Wszystkie z nich powinny być kompletne i zgodne z rzeczywistością. Szczególnie należy zwrócić uwagę na zapisy dotyczące ilości, wagi oraz rodzaju towaru.
2. Kontrola stanu pojazdu
  Przed załadunkiem kierowca powinien czy pojazd jest przystosowany do rodzaju ładunku, który ma być przewieziony. Dodatkowo, musi upewnić się, że przestrzeń ładunkowa jest czysta
3. Ocena stanu ładunku
  Kierowca powinien dokładnie obejrzeć ładunek przed jego załadunkiem. Należy zwrócić uwagę na ewentualne uszkodzenia opakowań, które mogą wskazywać na problemy z towarem. W przypadku zauważenia jakichkolwiek nieprawidłowości, należy je natychmiast zgłosić nadawcy i odnotować w liście przewozowym.
4. Bezpieczny załadunek
  Należy również sprawdzić, czy w czasie załadunku towar jest równomiernie rozmieszczany na podłodze skrzyni ładunkowej. Po załadunku kierowca powinien sprawdzić, czy ładunek jest dobrze zamocowany, aby zapobiec jego przemieszczaniu się podczas transportu. W przypadku towarów wymagających specjalnych warunków, takich jak chłodzenie, należy sprawdzić, czy wszystkie systemy działają poprawnie.
5. Zabezpieczenie dokumentacji
  Po załadunku i braku zastrzeżeń dotyczących ładunku kierowca powinien podpisać list przewozowy, czym przenosi odpowiedzialność za bezpieczeństwo ładunku z nadawcy na przewoźnika. jeszcze raz sprawdzić, czy wszystkie dokumenty są prawidłowo wypełnione i podpisane. Ważne jest, aby kierowca miał na okres transportu kopie wszystkich dokumentów, które mogą być potrzebne w przypadku kontroli drogowej lub innych sytuacji awaryjnych.
6. Komunikacja z nadawcą i odbiorcą
  Kierowca powinien numery telefonów nadawcy i odbiorcy potrzebnych po poinformowania stron w przypadku jakichkolwiek opóźnień lub problemów na trasie przewozu ładunku.

Uszkodzenie w trakcie przewozu

Uszkodzenie musi nastąpić w czasie, gdy ładunek znajdował się pod opieką przewoźnika. Jeśli uszkodzenie miało miejsce przed przekazaniem ładunku przewoźnikowi lub po jego wydaniu odbiorcy, przewoźnik nie ponosi odpowiedzialności.

Gdy jednak ładunek zostanie uszkodzony w czasie jego przewożenia do odbiorcy wówczas kierowca, jako przedstawiciel przewoźnika, musi podjąć szybkie i odpowiednie działanie. Oto kilka kroków, które powinien podjąć kierowca, aby skutecznie zarządzać sytuacją.

Mogą tu wystąpić 2 scenariusze:

1. Ładunek został uszkodzony, ale pojazd jest sprawny
  Staraj się usunąć pojazd w bezpiecznym miejscu, gdzie nie będzie on stanowił zagrożenia dla innych uczestników ruchu drogowego. Upewnij się, że miejsce to jest dobrze oświetlone i umożliwia swobodny dostęp do ładunku. Telefonicznie zawiadom o uszkodzeniu ładunku zainteresowane strony (nadawcę przewoźnika lub spedytora i odbiorcę). Dalej działaj wg ich instrukcji. Jesteś na miejscu i masz telefon to zrób dokumentację fotograficzną miejsca zdarzenia i uszkodzonego ładunku. To ułatwi dalsze prowadzenie procedury reklamacyjnej i odszkodowawczej.
2. Uszkodzenie ładunku w wyniku wypadku drogowego
  W wyniku wypadku uszkodzony pojazd i uszkodzony ładunek stanowią zagrożenie w ruchu drogowym. Kierowca, jeżeli nie jest osobą poszkodowaną w wypadku, oprócz powiadomienia zainteresowanych stron musi również powiadomić policję (telefon 999) i ewentualnie pogotowie ratunkowe (telefon 112 lub 997). Pozostaje mu czekać na przyjazd służb ratunkowych i przedstawicieli zainteresowanych stron przewozu. W tym czasie kierowca powinien zabezpieczyć nieuszkodzony ładunek i robić dokumentacje fotograficzną wypadku i uszkodzenia ładunku.

Brak należytej staranności

Przewoźnik, a w jego imieniu również kierowca, muszą wykazać, że dołożyli wszelkich starań, aby zabezpieczyć ładunek przed uszkodzeniem. Jeśli można udowodnić, że przewoźnik nie zastosował odpowiednich środków ostrożności, ponosi on odpowiedzialność za szkody.

Wyłączenia odpowiedzialności przewoźnika

W pewnych sytuacjach przewoźnik może zostać zwolniony z odpowiedzialności za szkodę. Do sytuacji tych należą:

Siła wyższa

Siła wyższa to zdarzenie zewnętrzne, którego nie można było przewidzieć ani mu zapobiec, nawet przy dołożeniu najwyższej staranności. Przykłady siły wyższej obejmują klęski żywiołowe, takie jak trzęsienia ziemi, powodzie, huragany, ale także działania wojenne, zamachy terrorystyczne czy decyzje władz państwowych, które uniemożliwiają realizację transportu.

Aby przewoźnik mógł skutecznie powołać się na siłę wyższą jako podstawę zwolnienia z odpowiedzialności, muszą być spełnione następujące warunki:

1. Nieprzewidywalność
  Zdarzenie musi być nieprzewidywalne w momencie zawierania umowy transportowej. Oznacza to, że przewoźnik nie mógł racjonalnie oczekiwać, że takie zdarzenie nastąpi.
2. Niezależność od przewoźnika
  Zdarzenie musi być całkowicie niezależne od działań przewoźnika. Nie może wynikać z jego zaniedbania czy błędów w organizacji transportu.
3. Niezapobiegalność
  Nawet przy dołożeniu wszelkich możliwych środków ostrożności, przewoźnik nie mógł uniknąć skutków zdarzenia.
4. Bezpośredni wpływ na realizację umowy
  Siła wyższa musi mieć bezpośredni wpływ na możliwość wykonania umowy transportowej. Przewoźnik musi wykazać, że zdarzenie uniemożliwiło realizację przewozu zgodnie z umową.

Wina nadawcy lub odbiorcy

Czasami zdarzają się sytuacje, w których przewoźnik może zostać zwolniony z odpowiedzialności za szkodę, jeśli może wykazać, że wina leży po stronie nadawcy lub odbiorcy.

Poniżej podano negatywne działania nadawcy i odbiorcy ładunku, w wyniku których przewoźnik będzie zwolniony z odpowiedzialności za szkodę w transporcie:

Wina nadawcy:

1. Niewłaściwe opakowanie
  Jeśli nadawca nie zadbał o odpowiednie opakowanie towaru, co doprowadziło do jego uszkodzenia podczas transportu, przewoźnik może być zwolniony z odpowiedzialności.
2. Błędne informacje
  Podanie przez nadawcę błędnych informacji dotyczących towaru, takich jak jego waga, rodzaj czy właściwości, może prowadzić do problemów podczas transportu. W takim przypadku przewoźnik nie ponosi odpowiedzialności za wynikłe szkody.
3. Nieprawidłowe załadunek
  Jeśli nadawca załadował towar na pojazd i nie zabezpieczył go w sposób skutecznym przed przemieszczaniem się to przewoźnik może być zwolniony z odpowiedzialności za ewentualne uszkodzenia.

Wina odbiorcy
Podobnie jak w przypadku nadawcy, działania lub zaniechania odbiorcy mogą również zwolnić przewoźnika z odpowiedzialności i należą do nich:

1. Opóźnienia w odbiorze
  Jeśli odbiorca nie odbierze towaru w ustalonym terminie, przewoźnik może nie ponosić odpowiedzialności za szkody wynikłe z tego opóźnienia, takie jak pogorszenie jakości towaru.
2. Niewłaściwy rozładunek
  Jeżeli odbiorca w sposób nieprawidłowy rozładuje towar prowadząc do jego uszkodzenia to przewoźnik nie odpowiada za powstałe w ten sposób uszkodzenia.

Aby skutecznie zwolnić się z odpowiedzialności, przewoźnik musi przedstawić odpowiednie dowody potwierdzające winę nadawcy lub odbiorcy. Podstawowe znaczenie ma tutaj dokumentacja, taka jak protokoły załadunku i rozładunku, zdjęcia uszkodzeń, korespondencja z nadawcą lub odbiorcą oraz wszelkie inne dowody mogące potwierdzić wersję wydarzeń przedstawioną przez przewoźnika.

Wady ładunku

Wady ładunku mogą obejmować zarówno wady fizyczne, jak i prawne. Fizyczne wady dotyczą uszkodzeń lub defektów samego towaru, które mogą wystąpić przed załadunkiem. Wady prawne natomiast odnoszą się do kwestii związanych z dokumentacją lub prawem własności towaru.
Przewoźnik nie ponosi odpowiedzialności za szkody wynikające z wad ładunku, które istniały przed rozpoczęciem transportu, o ile nie miał możliwości ich wykrycia przy zachowaniu należytej staranności. Dlatego tak ważne jest, aby dokładnie sprawdzać stan ładunku przed jego przyjęciem.

Przepisy Konwencji CMR

Przepisy konwencji CMR chronią odpowiedzialność przewoźnika za szkody w transporcie. Zgodnie z Konwencją maksymalna odpowiedzialność przewoźnika w transporcie międzynarodowym jest ograniczona do wartości 8,33 jednostki rozrachunkowej (SDR) za kilogram brakującej wagi brutto uszkodzonego lub utraconego towaru. Przewoźnik odpowiada również za zwrot kosztów przewozu, cła i innych opłat związanych z transportem.

Jednak są wyjątki od tej reguły. Gdy:

1. szkoda powstała wskutek złego zamiaru lub niedbalstwa przewoźnika,
2. w umowie przewozu nadawca zadeklarował wartość towaru,
3. w umowie przewozu nadawca zadeklarował specjalny interes w dostawie towaru,

to nie obowiązuje maksymalna odpowiedzialność przewoźnika w transporcie międzynarodowym do wartości 8,33 jednostki rozrachunkowej (SDR) za kilogram brakującej wagi brutto uszkodzonego lub utraconego towaru.

Niestety, ale w przewozach krajowych przewoźnik nie ma ochrony finansowej za powstałe z jego winy szkody w transporcie. Zawsze odpowiada za pełną pełną wysokość szkody.

Podsumowanie

Odpowiedzialność przewoźnika za uszkodzenie ładunku w transporcie drogowym jest kwestią złożoną, zależną od wielu czynników. Kluczowe jest, aby przewoźnik działał z należytą starannością i przestrzegał wszystkich procedur związanych z bezpiecznym przewozem towarów. Zrozumienie podstawowych zasad odpowiedzialności i obowiązków przewoźnika pozwala zarówno firmom transportowym, jak i ich klientom na lepsze zabezpieczenie swoich interesów i minimalizację ryzyka strat.