Straż Graniczna – jakie ma uprawnienia kontrolne w transporcie drogowym?

Spis treści

Podstawy prawne uprawnień Straży Granicznej

Ustawa o Straży Granicznej – główny akt prawny

Podstawą działania Straży Granicznej jest Ustawa z dnia 12 października 1990 roku o Straży Granicznej (Dz.U.2024.1973 t.j.). Zgodnie z art. 1 ust. 2 ustawy, do zadań Straży Granicznej należy m.in.:

1. Ochrona granicy państwowej na lądzie i morzu oraz kontrola ruchu granicznego.
2. Wykrywanie, zapobieganie i zwalczanie przestępstw i wykroczeń związanych z przekraczaniem granicy.
3. Kontrola legalności pobytu i zatrudnienia cudzoziemców na terytorium RP.
4. Współdziałanie z organami celnymi w zakresie kontroli towarów i przeciwdziałania przemytowi.
5. Organizowanie i przeprowadzanie kontroli ruchu drogowego.

Uprawnienia wynikające z Prawa o ruchu drogowym

Zgodnie z art. 11 ust. 6 ustawy o Straży Granicznej, funkcjonariusze Straży Granicznej w związku ze ściganiem sprawców przestępstw i wykroczeń mogą:

1. Zatrzymywać pojazdy.
2. Wykonywać inne czynności z zakresu kontroli ruchu drogowego określone w ustawie z dnia 20 czerwca 1997 roku Prawo o ruchu drogowym.
3. Przeprowadzać kontrole także poza obszarem strefy nadgranicznej.

Kompetencje z zakresu kontroli granicznej

W ramach organizowania i dokonywania kontroli ruchu granicznego (art. 1 ust. 2 pkt 1 ustawy), funkcjonariusze Straży Granicznej mają prawo do:

1. Zatrzymywania pojazdów przekraczających granicę.
2. Sprawdzania dokumentów osób i pojazdów.
3. Przeszukiwania pojazdów w celu wykrycia osób lub przedmiotów nielegalnie przemycanych.
4. Uniemożliwienia wjazdu na terytorium RP pojazdom niespełniającym wymogów prawnych.

Zakres terytorialny działania – czy tylko na granicy?

Strefa nadgraniczna

Strefa nadgraniczna to obszar położony wzdłuż granicy państwowej, na którym Straż Graniczna dysponuje rozszerzonymi uprawnieniami. Zgodnie z art. 6 ustawy o ochronie granicy państwowej, strefa nadgraniczna obejmuje:

1. Pas terenu o szerokości do 15 km od linii granicy na lądzie.
2. Wody przygraniczne i obszar morski do 12 mil morskich.
3. Porty morskie, lotnicze i przejścia graniczne.

Kontrole poza strefą nadgraniczną

Kluczowe jest zrozumienie, że Straż Graniczna nie jest ograniczona wyłącznie do strefy nadgranicznej. Zgodnie z art. 11 ust. 6 ustawy o Straży Granicznej, funkcjonariusze mogą przeprowadzać kontrole ruchu drogowego:

1. W całym kraju – w związku ze ściganiem sprawców przestępstw i wykroczeń należących do zadań SG.
2. Na autostradach i drogach krajowych – szczególnie na trasach międzynarodowych.
3. W rejonach przygranicznych – nawet poza oficjalną 15-kilometrową strefą.
4. W punktach poboru opłat drogowych – kontrole wyrywkowe pojazdów ciężarowych.

Kontrole na przejściach granicznych

Na przejściach granicznych Straż Graniczna dysponuje pełnymi uprawnieniami do:

1. Kontroli wszystkich pojazdów wjeżdżających i wyjeżdżających z Polski.
2. Weryfikacji dokumentów osobowych, paszportów, wiz.
3. Kontroli dokumentów przewozowych i towarów.
4. Przeszukiwania pojazdów i ładunków.
5. Uniemożliwienia przekroczenia granicy w przypadku wykrycia nieprawidłowości.

Uprawnienia kontrolne wobec pojazdów

Zatrzymywanie pojazdów do kontroli

Funkcjonariusze Straży Granicznej mają prawo do zatrzymania pojazdu w następujących sytuacjach:

1. Podczas kontroli ruchu granicznego na przejściach granicznych.
2. W przypadku podejrzenia popełnienia przestępstwa lub wykroczenia.
3. W ramach działań prewencyjnych mających na celu zapobieganie nielegalnej migracji.
4. Na polecenie sądu, prokuratora lub innego uprawnionego organu.
5. W celu sprawdzenia dokumentów wymaganych przy kierowaniu pojazdem.

Sprawdzanie dokumentów

Podczas kontroli funkcjonariusze Straży Granicznej mają prawo do sprawdzenia:

Dokumentów osobowych

1. Dowód osobisty kierowcy i pasażerów (obywatele Polski).
2. Paszport i wiza (cudzoziemcy).
3. Dokumenty potwierdzające legalność pobytu i zatrudnienia (zezwolenie na pracę, wizę pracowniczą).
4. Prawo jazdy odpowiedniej kategorii.

Dokumentów pojazdu

1. Dowód rejestracyjny pojazdu.
2. Polisa OC pojazdu (obowiązkowe ubezpieczenie).
3. Badanie techniczne pojazdu (aktualne).
4. Licencja wspólnotowa (transport międzynarodowy).
5. Zezwolenie na przewóz ponadnormatywny (jeśli dotyczy).

Dokumentów przewozowych

1. List przewozowy CMR (transport międzynarodowy).
2. Faktura VAT lub inny dokument potwierdzający wartość towaru.
3. Dokumenty celne (SAD, T1, T2).
4. Certyfikaty jakości, świadectwa zdrowotne (towary specjalne).
5. Zezwolenia na przewóz towarów niebezpiecznych (ADR).

Kontrola stanu technicznego pojazdu

Straż Graniczna ma prawo do kontroli stanu technicznego pojazdu w zakresie:

1. Oświetlenia – sprawność świateł, kierunkowskazów, oświetlenia rejestracji.
2. Opon – stan bieżnika, ciśnienie, brak uszkodzeń.
3. Hamulców – sprawność układu hamulcowego.
4. Plandeki – szczelność, mocowanie, stan techniczny.
5. Mocowania ładunku – prawidłowe zabezpieczenie przewożonych towarów.

W przypadku stwierdzenia zagrożenia bezpieczeństwa, funkcjonariusz może:

1. Zatrzymać dowód rejestracyjny pojazdu.
2. Wydać zakaz dalszej jazdy do czasu usunięcia usterek.
3. Nałożyć mandat karny.
4. Skierować sprawę do sądu.

Kontrola tachografu i czasu pracy kierowcy

Straż Graniczna ma prawo do kontroli przestrzegania przepisów o czasie pracy kierowców, w tym:

1. Sprawdzenia obecności i działania tachografu.
2. Weryfikacji zapisów z tachografu za ostatnie 28 dni.
3. Kontroli karty kierowcy i jej ważności.
4. Sprawdzenia przestrzegania norm czasu jazdy, przerw i odpoczynków.
5. Wykrywania manipulacji przy tachografie.

Przeszukanie pojazdu

W określonych sytuacjach Straż Graniczna ma prawo do przeszukania pojazdu, w tym:

1. Kabiny kierowcy – sprawdzenie przestrzeni pasażerskiej.
2. Przyczepy i naczepy – kontrola ładunku i przestrzeni ładunkowej.
3. Ukrytych schowków – wykrywanie nielegalnych przejść i zakamarków.
4. Ładunku – weryfikacja zgodności z dokumentami przewozowymi.

Przeszukanie może być przeprowadzone:

1. Na podstawie uzasadnionego podejrzenia popełnienia przestępstwa.
2. W przypadku odmowy okazania dokumentów.
3. Gdy zachowanie kierowcy lub pasażerów budzi podejrzenia.
4. W ramach kontroli prewencyjnej mającej na celu wykrycie nielegalnych migrantów.

Dokumenty wymagane podczas kontroli

Lista dokumentów dla kierowcy zawodowego

Kierowca pojazdu ciężarowego w transporcie międzynarodowym powinien mieć przy sobie:

Rodzaj dokumentu	Uwagi
Dowód osobisty / Paszport	Ważny dokument tożsamości
Prawo jazdy	Odpowiedniej kategorii (C, CE, C1, C1E)
Świadectwo kwalifikacji zawodowej	Kurs kwalifikacji wstępnej/okresowej
Karta kierowcy	Ważna, nieuszkodzona
Dowód rejestracyjny	Pojazdu i przyczepy/naczepy
Polisa OC	Aktualna, ważna na terenie UE
Badanie techniczne	Ważne badanie okresowe
Licencja wspólnotowa (wypis)	Dla transportu międzynarodowego
List przewozowy CMR	Dokumentuje przewóz towaru
Dokumenty celne	SAD, T1, T2 (jeśli wymagane)
Faktura / dokument wartości towaru	Do wglądu podczas kontroli

Dodatkowe dokumenty w przypadku specjalnych przewozów

1. Towary niebezpieczne (ADR) – świadectwo ADR kierowcy, dokument przewozowy ADR, instrukcje pisemne, certyfikat homologacji pojazdu.
2. Towary łatwo psujące się – certyfikat ATP pojazdu, dokument kontroli temperatury.
3. Zwierzęta żywe – świadectwo zdrowia zwierząt, zezwolenie weterynaryjne, certyfikat transportu zwierząt.
4. Pojazdy ponadnormatywne – zezwolenie na przejazd, mapa trasy, projekt zabezpieczenia ruchu.

Kontrole graniczne 2025 – nowe zasady

W przypadku czasowego przywrócenia kontroli spowodowanego określonym zagrożeniem mogą one mieć charakter:

1. Tymczasowy – wprowadzane na okresy 30-dniowe z możliwością przedłużenia.
2. Selektywny – kontrole wyrywkowe typowanych pojazdów.
3. Całodobowy – 24 godziny na dobę przez 7 dni w tygodniu.
4. Na wjeździe do Polski – kontrole prowadzone przy wjeździe z Niemiec i Litwy.

Jakie pojazdy są typowane do kontroli?

Zgodnie z oświadczeniem Komendanta Głównego Straży Granicznej, kontroli będą poddawane w szczególności:

1. Pojazdy typu bus – potencjalne ryzyko przewozu nielegalnych migrantów.
2. Pojazdy z zaciemnionymi szybami – utrudniona widoczność pasażerów.
3. Pojazdy z zabudowaną przestrzenią bagażową – możliwość ukrycia osób.
4. Pojazdy ciężarowe – kontrola ładunku i przestrzeni ładunkowej.
5. Pojazdy przewożące duże grupy osób – autobusy, busy pasażerskie.

Wykorzystanie technologii

Podczas kontroli granicznych wykorzystywane są:

1. Schengen-busy – mobilne punkty kontrolne wyposażone w technologię do weryfikacji dokumentów.
2. Kontenery kontrolne – stałe punkty z zaawansowanym sprzętem.
3. Kamery termowizyjne – wykrywanie osób ukrytych w przestrzeni ładunkowej.
4. Detektory CO₂ – wykrywanie obecności ludzi w zamkniętych przestrzeniach.
5. Skanery rentgenowskie – prześwietlanie ładunków bez konieczności rozładunku.

Kary nakładane przez Straż Graniczną

Kary za naruszenia przepisów ruchu drogowego

Straż Graniczna może nakładać mandaty karne za wykroczenia drogowe, takie jak:

Wykroczenie	Wysokość kary
Niezatrzymanie się do kontroli	Do 3000 zł
Brak dokumentów wymaganych przy kierowaniu	100-500 zł
Niesprawny stan techniczny pojazdu	200-3000 zł
Przekroczenie norm czasu jazdy	200-2000 zł
Brak lub niesprawny tachograf	500-2000 zł

Kary za przewóz nielegalnych imigrantów

Zgodnie z art. 264a Kodeksu karnego, za pomoc w nielegalnym przekroczeniu granicy grozi kara do 8 lat pozbawienia wolności.

Dodatkowo, zgodnie z ustawą o cudzoziemcach, na przewoźnika nakładana jest kara administracyjna:

1. 3000-5000 euro za każdą przywiezioną osobę nieposiadającą ważnych dokumentów.
2. Suma kar nie może przekroczyć 500 000 euro za jednorazowy przywóz grupy osób.
3. Kara dotyczy również przewoźników regularnych w międzynarodowym transporcie drogowym.

Zakaz wjazdu na terytorium RP

Straż Graniczna ma prawo uniemożliwić wjazd na terytorium RP, jeżeli:

1. Kierujący pojazdem jest nietrzeźwy lub w stanie po spożyciu alkoholu.
2. Kierowca nie posiada odpowiednich dokumentów (prawo jazdy, paszport, wiza).
3. Stan techniczny pojazdu zagraża bezpieczeństwu na drodze.
4. Kierowca pojazdu ponadnormatywnego nie posiada zezwolenia lub jego wypisu.
5. Pojazd nie posiada ważnego ubezpieczenia OC.

Jak przebiega kontrola Straży Granicznej

Fazy kontroli pojazdu

Faza 1: Zatrzymanie pojazdu

1. Funkcjonariusz daje sygnał do zatrzymania (tarczka STOP, światła migające).
2. Kierowca obowiązany jest niezwłocznie zatrzymać pojazd w bezpiecznym miejscu.
3. Wyłączenie silnika i pozostanie w pojeździe do czasu podejścia funkcjonariusza.

Faza 2: Weryfikacja dokumentów

1. Funkcjonariusz przedstawia się i informuje o przyczynie kontroli.
2. Kierowca okazuje dokumenty osobowe i dokumenty pojazdu.
3. Funkcjonariusz sprawdza dokumenty w systemach informatycznych.
4. Weryfikacja ważności dokumentów, brak zakazów wjazdu, brak poszukiwań.

Faza 3: Kontrola pojazdu i ładunku

1. Sprawdzenie stanu technicznego pojazdu (oświetlenie, opony, hamulce).
2. Kontrola tachografu i karty kierowcy (zapisy z ostatnich 28 dni).
3. Weryfikacja dokumentów przewozowych (CMR, faktury, dokumenty celne).
4. Oględziny zewnętrzne pojazdu (plandeka, lomby, zabezpieczenia).
5. W razie potrzeby – przeszukanie kabiny i przestrzeni ładunkowej.

Faza 4: Zakończenie kontroli

1. Jeśli nie stwierdzono nieprawidłowości – zwrot dokumentów i dalszy przejazd.
2. Jeśli wykryto naruszenia – mandat karny lub skierowanie sprawy do sądu.
3. Jeśli pojazd stanowi zagrożenie – zatrzymanie dowodu rejestracyjnego i zakaz jazdy.

Prawa kierowcy podczas kontroli

1. Prawo do informacji o przyczynie kontroli.
2. Prawo do obecności przy przeszukaniu pojazdu.
3. Prawo do odmowy podpisania mandatu (sprawa trafia do sądu).
4. Prawo do złożenia wyjaśnień i wniesienia zastrzeżeń.
5. Prawo do zaskarżenia decyzji funkcjonariusza do przełożonego.

Obowiązki kierowcy podczas kontroli

1. Niezwłoczne zatrzymanie pojazdu na sygnał funkcjonariusza.
2. Okazanie wszystkich wymaganych dokumentów.
3. Współpraca z funkcjonariuszem (odpowiadanie na pytania, udzielanie wyjaśnień).
4. Stosowanie się do poleceń funkcjonariusza.
5. Pozostanie w pobliżu pojazdu do zakończenia kontroli.

Podsumowanie i praktyczne wskazówki

Straż Graniczna dysponuje szerokim zakresem uprawnień kontrolnych wobec pojazdów i kierowców, które wykraczają daleko poza stereotypowe postrzeganie tej formacji jako strażnika przejść granicznych. Znajomość tych uprawnień i przygotowanie się na potencjalną kontrolę to klucz do uniknięcia problemów prawnych i finansowych.

Pamiętaj: Straż Graniczna to nie tylko strażnik granic, ale pełnoprawny organ kontroli ruchu drogowego z uprawnieniami sięgającymi całego terytorium kraju. Przygotowanie się na kontrolę i znajomość swoich praw oraz obowiązków to fundamentalna umiejętność każdego kierowcy zawodowego w transporcie międzynarodowym.

 

Jesteś zainteresowany podnoszeniem swoich kwalifikacji?

Skorzystaj z naszych usług.