Służba Celna – jakie ma uprawnienia kontrolne w transporcie drogowym?

Spis treści

Podstawy prawne – ustawa o KAS i kontrola celno-skarbowa

Ustawa o Krajowej Administracji Skarbowej

Podstawę prawną działania Służby Celnej stanowi Ustawa z dnia 16 listopada 2016 roku o Krajowej Administracji Skarbowej (Dz.U.2024.1811 t.j.), która weszła w życie 1 marca 2017 roku, łącząc dotychczasowe struktury Służby Celnej i Kontroli Skarbowej.

Zgodnie z art. 2 ust. 1 ustawy o KAS, do zadań Krajowej Administracji Skarbowej należy m.in.:

1. Pobór podatków, opłat oraz niepodatkowych należności budżetowych.
2. Kontrola celno-skarbowa obejmująca kontrolę przestrzegania przepisów prawa podatkowego, prawa celnego oraz innych przepisów, jeżeli obowiązek ich egzekwowania został nałożony ustawowo na organy KAS.
3. Realizacja zadań z zakresu ochrony obszaru celnego Unii Europejskiej.
4. Kontrola przewozu i obrotu towarów w ramach systemu monitorowania drogowego i kolejowego transportu towarów (SENT).
5. Rozpoznawanie, wykrywanie, zapobieganie i zwalczanie przestępstw skarbowych oraz wykroczeń skarbowych.

Kontrola celno-skarbowa – definicja i zakres

Art. 53 ustawy o KAS definiuje kontrolę celno-skarbową jako:

„Postępowanie wszczęte z urzędu, prowadzone przez organy Krajowej Administracji Skarbowej w celu sprawdzenia przestrzegania przepisów prawa podatkowego, prawa celnego oraz innych przepisów, których kontrola należy do właściwości organów KAS."

Kontrola celno-skarbowa obejmuje m.in.:

1. Kontrolę obrotu towarowego z zagranicą (import, eksport, tranzyt).
2. Kontrolę prawidłowości rozliczeń podatkowych (VAT, akcyza, cło).
3. Kontrolę przewozu towarów wrażliwych (alkohol, wyroby tytoniowe, paliwa).
4. Kontrolę transportu drogowego i kolejowego (system SENT).
5. Kontrolę przestrzegania przepisów o ochronie konsumentów i norm jakościowych.
6. Wykrywanie przestępstw i wykroczeń skarbowych (przemyt, oszustwa VAT).

Organy Krajowej Administracji Skarbowej

Struktura organizacyjna KAS

Zgodnie z art. 11 ustawy o KAS, organami Krajowej Administracji Skarbowej są:

1. Minister właściwy do spraw finansów publicznych – koordynuje i współdziała w kształtowaniu polityki państwa w zakresie zadań KAS.
2. Szef Krajowej Administracji Skarbowej – organ centralny KAS, kieruje i nadzoruje realizację zadań KAS.
3. Dyrektor Krajowej Informacji Skarbowej – wydaje interpretacje indywidualne przepisów prawa podatkowego.
4. Dyrektor Izby Administracji Skarbowej – nadzoruje urzędy skarbowe i celno-skarbowe na terenie województwa.
5. Naczelnik urzędu skarbowego – pobór podatków, egzekucja administracyjna należności.
6. Naczelnik urzędu celno-skarbowego – wykonuje kontrolę celno-skarbową, rozpoznaje przestępstwa skarbowe, realizuje procedury celne.

Funkcjonariusze Służby Celno-Skarbowej

Kontrole celno-skarbowe są przeprowadzane przez funkcjonariuszy Służby Celno-Skarbowej, którzy zgodnie z art. 61 ustawy o KAS mają prawo do:

1. Przeprowadzania kontroli celno-skarbowej.
2. Zatrzymywania pojazdów i kontroli ruchu drogowego.
3. Przeprowadzania rewizji towarów, wyrobów i środków przewozowych.
4. Przeszukiwania osób, pomieszczeń i pojazdów.
5. Legitymowania i ustalania tożsamości osób.
6. Zabezpieczania dowodów i zatrzymywania towarów.
7. Użycia środków przymusu bezpośredniego w określonych sytuacjach.

Uprawnienia kontrolne wobec pojazdów i kierowców

Zatrzymywanie pojazdów

Zgodnie z art. 62 ust. 2 pkt 5 ustawy o KAS, funkcjonariusze Służby Celno-Skarbowej są uprawnieni do zatrzymywania pojazdów i wykonywania innych czynności z zakresu kontroli ruchu drogowego w trybie i przypadkach określonych w ustawie Prawo o ruchu drogowym.

Oznacza to, że celnicy mogą zatrzymywać pojazdy:

1. Na przejściach granicznych – rutynowa kontrola celna.
2. Na drogach krajowych i autostradach – kontrole wyrywkowe w ramach zwalczania przestępstw skarbowych.
3. W rejonach przygranicznych – wzmożone kontrole w strefie do 50 km od granicy.
4. W punktach kontrolnych – stałe lub mobilne punkty kontroli drogowej KAS.
5. W ramach akcji specjalnych – skoordynowane działania z Policją, Strażą Graniczną, ITD.

Rewizja towarów i środków przewozowych

Zgodnie z art. 62 ust. 2 pkt 1 ustawy o KAS, funkcjonariusze są uprawnieni do przeprowadzania rewizji towarów, wyrobów i środków przewozowych, w tym z użyciem:

1. Urządzeń technicznych – skanery rentgenowskie, kamery termowizyjne, detektory CO₂.
2. Psów służbowych – wykrywanie narkotyków, tytoniu, alkoholu, materiałów wybuchowych.
3. Sprzętu mobilnego – tablety, czytniki kodów kreskowych, urządzenia do pobierania próbek paliwa.

Rewizja może obejmować:

1. Kabinę kierowcy – sprawdzenie dokumentów, bagaży osobistych.
2. Przyczepę/naczepę – kontrola ładunku, zgodność z dokumentami przewozowymi.
3. Schowki i zakamarki – wykrywanie nielegalnych komór i ukrytych towarów.
4. Zbiorniki paliwa – pobranie próbek paliwa w celu weryfikacji rodzaju i pochodzenia.

Przeszukiwanie osób i pojazdów

W sytuacjach uzasadnionych podejrzeniem popełnienia przestępstwa skarbowego, funkcjonariusze mają prawo do przeszukania osób, lokali i pojazdów (art. 62 ust. 2 pkt 7 ustawy o KAS).

Przeszukanie może być przeprowadzone:

1. Na miejscu zatrzymania – jeśli występują pilne okoliczności.
2. Na polecenie prokuratora lub sądu – w ramach postępowania karnego.
3. Z użyciem urządzeń technicznych – skanery, detektory, kamery.
4. Z użyciem psów służbowych – szczególnie w poszukiwaniu narkotyków i tytoniu.

Kontrola paliwa w pojeździe

Zgodnie z art. 62 ust. 2 pkt 11 ustawy o KAS, funkcjonariusze mają prawo do przeprowadzenia kontroli rodzaju używanego paliwa przez pobranie próbek paliwa ze zbiornika środka przewozowego.

Kontrola ta ma na celu:

1. Wykrywanie używania nielegalnego paliwa (np. olej opałowy w pojazdach ciężarowych).
2. Weryfikację przestrzegania przepisów akcyzowych.
3. Zwalczanie szarej strefy w obrocie paliwami.

Kontrola celna na granicy

Odprawa celna na przejściu granicznym

Każdy pojazd przewożący towary przekraczające granicę zewnętrzną UE podlega obowiązkowej odprawie celnej. Obejmuje ona:

1. Kontrolę dokumentów – zgłoszenie celne, faktury, dokumenty przewozowe (CMR).
2. Kontrolę fizyczną towaru – weryfikacja zgodności towaru z deklaracją.
3. Naliczenie należności celno-podatkowych – cło, VAT, akcyza (jeśli dotyczy).
4. Wydanie decyzji celnej – dopuszczenie towaru do obrotu lub objęcie procedurą celną.

Rodzaje kontroli celnej na granicy

Kontrola dokumentowa

Celnicy weryfikują:

1. Zgłoszenie celne (SAD – Single Administrative Document).
2. Faktury handlowe potwierdzające wartość towaru.
3. Certyfikaty pochodzenia (dla towarów preferencyjnych).
4. Dokumenty przewozowe (CMR, konosament, list przewozowy).
5. Licencje i zezwolenia (dla towarów objętych reglamentacją).

Kontrola fizyczna

Polega na fizycznym sprawdzeniu towaru w obecności przewoźnika:

1. Otwarcie przyczepy/kontenera.
2. Rozładunek próbek towaru.
3. Weryfikacja ilości, wagi, rodzaju towaru.
4. Sprawdzenie oznaczeń, numerów seryjnych, etykiet.
5. Pobranie próbek do badań laboratoryjnych (jeśli wymagane).

Kontrola z użyciem skanerów rentgenowskich

Na najważniejszych przejściach granicznych stosowane są:

1. Stacjonarne bramy skanujące – prześwietlanie całych ciężarówek bez rozładunku.
2. Mobilne skanery – możliwość kontroli w dowolnym miejscu.
3. Skanery kontenerowe – prześwietlanie kontenerów morskich.

Kontrola transportu wewnątrz kraju – system SENT

Czym jest system SENT?

SENT (System Elektronicznego Nadzoru Transportu) to system teleinformatyczny Krajowej Administracji Skarbowej służący do monitorowania drogowego i kolejowego przewozu oraz obrotu wyrobami wrażliwymi na terytorium Polski.

System SENT obejmuje przewóz i obrót:

1. Wyrobów akcyzowych – alkohol, wyroby tytoniowe, paliwa silnikowe.
2. Paliw opałowych – olej opałowy, gaz, węgiel.
3. Towarów wrażliwych – towary o dużej wartości lub podatne na oszustwa.

Obowiązki uczestników systemu SENT

Jeśli wysyłasz, odbierasz lub przewozisz towary objęte systemem SENT, masz obowiązek:

1. Dokonania zgłoszenia przewozu do elektronicznego rejestru SENT przed rozpoczęciem transportu.
2. Uzupełniania i aktualizacji danych w trakcie przewozu.
3. Wyposażenia środka transportu w urządzenie geolokalizacyjne – GPS przekazujący dane w czasie rzeczywistym do systemu SENT.
4. Posiadania wydruku zgłoszenia SENT w pojeździe podczas transportu.

Kontrola przewozu w systemie SENT

Funkcjonariusze Służby Celno-Skarbowej mogą:

1. Zatrzymać pojazd w celu weryfikacji zgłoszenia SENT.
2. Sprawdzić wydruk zgłoszenia i zgodność z faktycznym przewozem.
3. Zweryfikować obecność i działanie urządzenia geolokalizacyjnego.
4. Porównać dane z systemu SENT z rzeczywistym stanem towaru.
5. Nałożyć karę za brak zgłoszenia lub nieprawidłowości.

Dokumenty wymagane podczas kontroli celnej

Dokumenty osobowe i pojazdu

Rodzaj dokumentu	Uwagi
Dowód osobisty / Paszport	Ważny dokument tożsamości kierowcy
Dowód rejestracyjny	Pojazdu ciągnącego i przyczepy/naczepy
Polisa OC	Aktualna polisa ubezpieczeniowa
Badanie techniczne	Ważne badanie okresowe pojazdu
Licencja wspólnotowa	Wypis licencji dla transportu międzynarodowego

Dokumenty przewozowe i celne

1. List przewozowy CMR – międzynarodowy dokument przewozowy.
2. Faktura VAT lub proforma – potwierdzenie wartości towaru.
3. Zgłoszenie celne SAD – dla towarów z krajów spoza UE.
4. Certyfikat pochodzenia – dla towarów objętych preferencjami celnymi.
5. Licencje i zezwolenia – dla towarów objętych reglamentacją (np. zezwolenie na broń, chemikalia).
6. Dokumenty ADR – dla towarów niebezpiecznych.
7. Zgłoszenie SENT – wydruk zgłoszenia dla towarów monitorowanych.

Dokumenty specjalne

Dla produktów rolnych i żywnościowych

1. Świadectwo weterynaryjne.
2. Certyfikat fitosanitarny.
3. Świadectwo zdrowia (dla zwierząt żywych).
4. Dokumenty TRACES (dla produktów pochodzenia zwierzęcego).

Dla wyrobów akcyzowych

1. Dokument e-AD (elektroniczny dokument akcyzowy).
2. Uproszczony dokument towarzyszący (dla małych ilości).
3. Świadectwo zwolnienia z akcyzy (jeśli dotyczy).

Kary i sankcje za naruszenia przepisów celnych

Kary administracyjne

Naruszenie	Wysokość kary
Brak zgłoszenia celnego	Do 100% wartości towaru
Nieprawidłowe zgłoszenie celne	10-100% różnicy cła
Brak zgłoszenia SENT	Do 100% wartości towaru
Brak dokumentów przewozowych	500-5000 zł
Nielegalny przewóz wyrobów akcyzowych	Do 300% wartości towaru + akcyza
Używanie nielegalnego paliwa	5000-50 000 zł

Przestępstwa skarbowe i ich kary

Zgodnie z Kodeksem karnym skarbowym, za poważne naruszenia przepisów celnych grożą:

1. Przemyt celny (art. 86 KKS) – kara grzywny do 720 stawek dziennych (1 stawka = 10-2000 zł) lub kara pozbawienia wolności do 3 lat.
2. Oszustwo celne (art. 87 KKS) – kara grzywny lub pozbawienia wolności do 5 lat.
3. Fałszowanie dokumentów celnych (art. 88 KKS) – kara grzywny lub pozbawienia wolności do 3 lat.
4. Nielegalna produkcja lub obrót wyrobami akcyzowymi (art. 60-65 KKS) – kara do 8 lat pozbawienia wolności.

Zatrzymanie towaru i pojazdu

W przypadku stwierdzenia poważnych naruszeń, funkcjonariusze Służby Celno-Skarbowej mogą:

1. Zatrzymać towar – zabezpieczenie na czas postępowania wyjaśniającego.
2. Zatrzymać pojazd – jeśli służył do popełnienia przestępstwa skarbowego.
3. Skonfiskować towar i pojazd – orzeczenie sądu w ramach kary.
4. Zabezpieczyć majątek – na poczet przyszłych kar i należności.

Podsumowanie i praktyczne wskazówki

Uprawnienia kontrolne Krajowej Administracji Skarbowej w zakresie transportu drogowego są szerokie i obejmują nie tylko kontrolę graniczną, ale także nadzór nad przewozem towarów na terenie całego kraju. Dla przewoźników i kierowców zawodowych kluczowe jest zrozumienie, że kontrole celno-skarbowe mogą mieć miejsce wszędzie – od przejść granicznych, przez autostrady, po mobilne punkty kontrolne w głębi kraju.

Pamiętaj: Krajowa Administracja Skarbowa to organ o szerokich uprawnieniach kontrolnych, które obejmują zarówno granicę, jak i transport wewnątrz kraju. Najlepszą ochroną przed problemami jest pełna dokumentacja przewozu, zgłoszenia w systemie SENT oraz współpraca z funkcjonariuszami podczas kontroli.

 

Jesteś zainteresowany podnoszeniem swoich kwalifikacji?

Skorzystaj z naszych usług.