Siła wyższa w transporcie drogowym - ochrona odpowiedzialności przewoźnika

Opracował: dr inż. Bogusław Madej

We współczesnym transporcie drogowym przewoźnicy nieuchronnie napotykają zdarzenia wymykające się spod ich kontroli - od ekstremalnych zjawisk pogodowych, przez pandemie, aż po nagłe zamknięcia granic czy konflikty zbrojne. W obliczu takich sytuacji kluczowe znaczenie nabiera instytucja siły wyższej, która w określonych warunkach może zwolnić przewoźnika z odpowiedzialności za szkody w przewożonym ładunku lub opóźnienia w dostawie. Zrozumienie prawnej konstrukcji siły wyższej, wymagań dowodowych oraz granic jej stosowania stanowi niezbędną wiedzę dla każdego profesjonalnego przewoźnika działającego zarówno na rynku krajowym, jak i międzynarodowym. Niniejszy artykuł kompleksowo omawia zagadnienie siły wyższej w prawie przewozowym, przedstawiając zarówno podstawy prawne, praktyczne przykłady, jak i konkretne wskazówki dotyczące dokumentowania i dochodzenia zwolnienia z odpowiedzialności w oparciu o tę instytucję prawną.

Spis treści

1. Czym jest siła wyższa w prawie przewozowym?
2. Podstawy prawne siły wyższej - Konwencja CMR.
3. Siła wyższa w polskim Prawie przewozowym.
4. Kluczowe cechy siły wyższej - niemożliwość uniknięcia i zapobieżenia skutkom.
5. Przykłady zdarzeń uznawanych za siłę wyższą.
6. Zdarzenia wyłączone z pojęcia siły wyższej.
7. Ciężar dowodu i wymagania dokumentacyjne.
8. Pandemia COVID-19 jako siła wyższa.
9. Zamknięcie granic i konflikty zbrojne.
10. Orzecznictwo sądowe w zakresie siły wyższej.
11. Praktyczne wskazówki dla przewoźników.
12. Klauzule umowne dotyczące siły wyższej.

Czym jest siła wyższa w prawie przewozowym?

Siła wyższa stanowi jedną z najważniejszych instytucji prawnych zwalniających przewoźnika z odpowiedzialności za szkody powstałe w przewożonym towarze lub opóźnienia w dostawie. Jest to zdarzenie nadzwyczajne, zewnętrzne i przemożne, którego skutkom nie można zapobiec nawet przy zachowaniu najwyższej staranności.

1. Zdarzenie zewnętrzne – poza sferą operacyjną przewoźnika.
2. Nieprzewidywalność – niemożliwe do racjonalnego przewidzenia przy zawieraniu umowy.
3. Przemożność – skutkom nie można zapobiec dostępnymi środkami.

Podstawy prawne siły wyższej - Konwencja CMR

Konwencja CMR reguluje międzynarodowy przewóz drogowy. Art. 17 ust. 1 CMR nakłada odpowiedzialność przewoźnika, natomiast art. 17 ust. 2 CMR zwalnia go, jeśli szkoda powstała z przyczyn:

1. winy nadawcy lub odbiorcy;
2. zlecenia osoby uprawnionej nie wynikającego z winy przewoźnika;
3. wady własnej towaru;
4. okoliczności, których przewoźnik nie mógł uniknąć i których następstwom nie mógł zapobiec.

Siła wyższa w polskim Prawie przewozowym

Ustawa z 15 listopada 1984 r. Prawo przewozowe (Dz.U.2023 poz.2486) w art.65 ust.2 przewiduje wyłączenie odpowiedzialności przewoźnika, gdy szkoda powstała wskutek:

1. przyczyn po stronie nadawcy lub odbiorcy;
2. wady własnej towaru;
3. siły wyższej;
4. okoliczności wymienionych w art.65 ust.3 (np. niewłaściwe zapakowanie).

Kluczowe cechy siły wyższej – niemożliwość uniknięcia i zapobieżenia skutkom

Aby skutecznie powołać się na siłę wyższą, przewoźnik musi wykazać łącznie:

1. niemożliwość uniknięcia zdarzenia przy zachowaniu należytej staranności;
2. niemożliwość zapobieżenia skutkom nawet przy zastosowaniu wszystkich dostępnych środków.

Przykłady zdarzeń uznawanych za siłę wyższą

1. Klęski żywiołowe: powodzie, huragany, trzęsienia ziemi, lawiny, pożary lasów.
2. Akty władzy publicznej: nagłe zamknięcie granic, konfiskata towaru, wprowadzenie stanu wyjątkowego.
3. Działania zbrojne: wojna, zamieszki zbrojne, akty sabotażu wojskowego.

Zdarzenia wyłączone z pojęcia siły wyższej

1. Awarie techniczne pojazdu (art.17 ust.3 CMR).
2. Rozbój połączony z podstępem (SN uchw.III CZP 100/07).
3. Strajki wewnętrzne (pracownicze).
4. Działania osób trzecich niezwiązane z siłą wyższą.

Ciężar dowodu i wymagania dokumentacyjne

1. Ciężar dowodu spoczywa na przewoźniku (art.18 CMR).
2. Dokumenty meteorologiczne IMGW potwierdzające zjawisko.
3. Decyzje administracyjne o zamknięciu dróg lub granic.
4. Protokoły policji/straży pożarnej z miejsca zdarzenia.
5. Dokumentacja foto/video ilustrująca skutki zdarzenia.
6. Zeznania świadków (kierowcy, osób trzecich).
7. Dziennik pokładowy lub tachograf potwierdzający przebieg zdarzeń.
8. Korespondencja z organami i kontrahentami.

Pandemia COVID-19 jako siła wyższa

1. Nieprzewidywalność skali i zasięgu pandemii.
2. Brak możliwości zapobieżenia rozprzestrzenianiu się wirusa.
3. Certyfikaty CCPIT potwierdzające siłę wyższą wart. 110% wartości.
4. Pandemia jako siła wyższa jedynie w fazie początkowej – z czasem przewidywalna.
5. Konieczność wykazania bezpośredniego wpływu pandemii na realizację przewozu.

Zamknięcie granic i konflikty zbrojne

1. Przykład: zamknięcie granicy z Białorusią we wrześniu 2025 r. z powodu manewrów Zapad-2025.
2. Warunki uznania za siłę wyższą: nagłość, brak alternatywnych tras, dokumentacja decyzji administracyjnych.
3. Koszty dodatkowe: magazynowanie, wydłużony czas transportu.
4. Zalecenia: natychmiastowe zgłoszenie szkody, zabezpieczenie dowodów, transparentna komunikacja.

Orzecznictwo sądowe w zakresie siły wyższej

1. Uchwała SN III CZP 100/07: rozbój z podstępem nie jest siłą wyższą.
2. Powódź: wniesienie dowodu, że przewoźnik podjął wszelkie możliwe środki zaradcze.
3. Standardy należytej staranności: ocena według profesjonalnego przedsiębiorcy transportowego.

Praktyczne wskazówki dla przewoźników

1. Systematyczne monitorowanie prognoz pogodowych i sytuacji geopolitycznej.
2. Opracowanie planów awaryjnych i alternatywnych tras transportu.
3. Szkolenie kierowców w postępowaniu podczas zdarzeń nadzwyczajnych.
4. Wyposażenie pojazdów w środki dokumentacji (kamery, GPS).
5. Niezwłoczne zabezpieczenie dowodów i zgłoszenie szkody ubezpieczycielowi.
6. Kompletowanie pełnej dokumentacji dowodowej i konsultacja z prawnikiem.

Klauzule umowne dotyczące siły wyższej

1. Precyzyjne określenie katalogu zdarzeń siły wyższej.
2. Procedury powiadamiania i terminy działań awaryjnych.
3. Regulacja podziału kosztów dodatkowych.
4. Określenie zasad przedłużenia terminu dostawy.
5. Wyłączenia poza dopuszczalnymi granicami prawa przewozowego.

Podsumowanie

Instytucja siły wyższej w transporcie drogowym, choć wąsko interpretowana, stanowi istotny mechanizm zwolnienia przewoźnika z odpowiedzialności w nadzwyczajnych okolicznościach. Kluczem do skutecznego powołania się na nią jest udowodnienie niemożliwości uniknięcia zdarzenia i niemożności zapobieżenia jego skutkom oraz rzetelna dokumentacja dowodowa.

Spis źródeł

1. Konwencja CMR (Genewa 19.05.1956) – art.17 ust.1–2, art.18.
2. Prawo przewozowe z 15.11.1984 r. – art.65 ust.1–2.
3. Uchwała SN III CZP 100/07 z 13.12.2007.
4. Pandemia COVID-19 – certyfikaty CCPIT.
5. Decyzja rządu o zamknięciu granicy z Białorusią – 09.2025.
6. Komunikaty IMGW dotyczące powodzi i huraganów.
7. Orzecznictwo SA i SN w sprawach siły wyższej.
8. Publikacje prawa transportowego i logistyki.
9. Materiały Ministerstwa Infrastruktury o stanie wyjątkowym.
10. Doktryna prawa cywilnego – definicja siły wyższej.
11. Standardy ISO dotyczące zarządzania ryzykiem.
12. Analizy rynku TSL podczas COVID-19.

Hashtagi

#SiłaWyższa #TransportDrogowy #PrawoPrzewozowe #KonwencjaCMR #BezpieczeństwoTransportu #ZarządzanieRyzykiem #Logistyka

 

Jesteś zainteresowany podnoszeniem swoich kwalifikacji?

Skorzystaj z naszych usług.

Wróc na bloga