Ryzyko w transporcie drogowym rzeczy – czym jest i jak mu przeciwdziałać?

Opracował: dr inż. Bogusław Madej

Transport drogowy rzeczy to branża, w której ryzyko jest nieodłącznym elementem każdej operacji przewozowej. Od momentu załadunku po dostawę towaru, przewoźnicy mierzą się z wieloma zagrożeniami – od nieprzewidywalnych warunków atmosferycznych i awarii technicznych, po kradzieże ładunków czy wypadki komunikacyjne. Skuteczne zarządzanie tym ryzykiem to nie tylko kwestia finansowa, lecz także warunek utrzymania konkurencyjności na rynku i budowania zaufania klientów. Współczesne firmy transportowe, które potrafią identyfikować, oceniać i minimalizować ryzyka, zyskują przewagę konkurencyjną i stabilność działania. Ten artykuł przedstawia kompleksowe podejście do ryzyka w transporcie drogowym – od jego prawnych podstaw, przez praktyczne metody zarządzania, aż po nowoczesne narzędzia prewencji.

 

Spis treści

1. 1. Definicja i rodzaje ryzyka transportowego.
2. 2. Prawne podstawy odpowiedzialności przewoźnika.
3. 3. Główne źródła ryzyka w transporcie drogowym.
4. 4. Transport towarów niebezpiecznych (ADR).
5. 5. Metody zarządzania ryzykiem.
6. 6. Ubezpieczenia transportowe.
7. 7. Nowoczesne technologie w zarządzaniu ryzykiem.
8. 8. Bezpieczeństwo ładunku – najlepsze praktyki.
9. 9. Szkolenia i rozwój kompetencji.
10. 10. Monitorowanie i ocena efektywności.
11. 11. Podsumowanie.
12. 12. Spis źródeł.
13. 13. Hashtagi.

Definicja i rodzaje ryzyka transportowego

Czym jest ryzyko transportowe

Ryzyko transportowe definiuje się jako prawdopodobieństwo wystąpienia zdarzeń mogących spowodować straty materialne, finansowe lub wizerunkowe w procesie przewozu towarów. W praktyce oznacza to wszystkie niepożądane sytuacje, które mogą prowadzić do uszkodzenia, utraty lub opóźnienia dostawy przewożonych rzeczy.

Zarządzanie ryzykiem w transporcie drogowym to systematyczny proces identyfikacji, analizy i reagowania na potencjalne zagrożenia, które mogą wpłynąć na realizację celów transportowych. Obejmuje ono przewidywanie i ograniczanie ryzyk związanych z opóźnieniami, nadprogramowymi kosztami, bezpieczeństwem towarów oraz zgodnością z regulacjami prawnymi.

Klasyfikacja ryzyk transportowych

Ryzyko operacyjne

1. Wypadki komunikacyjne spowodowane błędem kierowcy lub innych uczestników ruchu.
2. Awarie techniczne pojazdów, w tym uszkodzenia układu hamulcowego czy ogumienia.
3. Kradzieże ładunków, których według TAPA odnotowano co najmniej 24 926 przypadków w okresie od stycznia 2022 do sierpnia 2023 roku.
4. Akty wandalizmu i celowe uszkodzenia ładunku.

Ryzyko środowiskowe

1. Zjawiska pogodowe: deszcz nawalny, grad, huragan, śnieżyce.
2. Klęski żywiołowe: powodzie, trzęsienia ziemi, lawiny, osunięcia ziemi.
3. Pożary i wybuchy niezależne od działalności przewoźnika.
4. Uderzenia pioruna i upadki obiektów zewnętrznych.

Ryzyko prawno-finansowe

1. Odpowiedzialność cywilna przewoźnika za szkody w przewożonym ładunku.
2. Kary i sankcje za naruszenie przepisów transportowych.
3. Koszty opóźnień i dodatkowe wydatki operacyjne.
4. Straty wizerunkowe i utrata kontraktów.

Prawne podstawy odpowiedzialności przewoźnika

Prawo przewozowe – regulacje krajowe

Podstawowym aktem regulującym odpowiedzialność przewoźnika w Polsce jest ustawa z dnia 15 listopada 1984 r. Prawo przewozowe (art. 65-70). Przewoźnik odpowiada za szkody polegające na utracie, uszkodzeniu lub opóźnieniu dostawy przewożonych rzeczy, które nastąpiły między odebraniem przesyłki do przewozu a jej wydaniem.

1. Przewoźnik nie ponosi odpowiedzialności, jeżeli szkoda powstała z przyczyn występujących po stronie nadawcy lub odbiorcy, które nie są spowodowane winą przewoźnika (art. 65 ust. 2 pkt 1).
2. Wyłączenie odpowiedzialności następuje w przypadku szkód wynikających z właściwości samego towaru (art. 65 ust. 2 pkt 2).[
3. Przewoźnik nie odpowiada za szkody powstałe wskutek siły wyższej (art. 65 ust. 2 pkt 3).

Konwencja CMR w transporcie międzynarodowym

Konwencja o umowie międzynarodowego przewozu drogowego towarów (CMR) reguluje odpowiedzialność przewoźnika w ruchu międzynarodowym. Zgodnie z art. 17 ust. 1 Konwencji CMR, przewoźnik odpowiada za całkowite lub częściowe zaginięcie towaru lub za jego uszkodzenie, które nastąpiło w czasie między przyjęciem towaru a jego wydaniem, jak również za opóźnienie dostawy.

Odpowiedzialność na zasadzie ryzyka

1. Odpowiedzialność przewoźnika jest ukształtowana na zasadzie ryzyka, a nie na zasadzie winy.
2. Przewoźnik ponosi odpowiedzialność za czynności i zaniedbania swoich pracowników i dalszych przewoźników, jak za swoje własne (art. 3 CMR).
3. Powierzenie przewozu podwykonawcy nie przenosi odpowiedzialności na tego ostatniego.

Zwolnienia z odpowiedzialności

1. Wina osoby uprawnionej (nadawcy lub odbiorcy).
2. Zlecenie osoby uprawnionej nie wynikające z winy przewoźnika.[16]
3. Wada własna towaru.
4. Okoliczności, których przewoźnik nie mógł uniknąć i których następstwom nie mógł zapobiec.

Główne źródła ryzyka w transporcie drogowym

Czynnik ludzki jako główne źródło ryzyka

Utrata lub uszkodzenie ładunku w znacznej mierze wynika z błędów ludzkich, do których doszło z niewiedzy lub niefrasobliwości kierowców. W kreowaniu bezpieczeństwa ładunku transportowanego drogą lądową dużą rolę odgrywają osoby zaangażowane w cały proces transportowy.

Najczęściej popełniane błędy kierowców

1. Niestosowanie się do przepisów ruchu drogowego.
2. Przeprowadzanie postoju na niestrzeżonych parkingach.
3. Pozostawianie samochodu z ładunkiem bez nadzoru.
4. Niewłaściwe zabezpieczenie ładunku na czas przewozu.
5. Naruszenia przepisów dotyczących czasu pracy i odpoczynku.

Stan techniczny pojazdów

Podstawowym wymaganiem wpływającym na bezpieczeństwo transportu drogowego jest wybór odpowiedniej floty. Pojazdy muszą bezwzględnie spełniać wymogi techniczne i przechodzić regularnie przeglądy, które potwierdzają zdolność do dalszej jazdy.

1. Systematyczne kontrole stanu technicznego pojazdów redukują ryzyko awarii o nawet 40%.
2. Szczególną uwagę należy zwrócić na układy hamulcowe, ogumienie i systemy kierownicze.
3. Regularne przeglądy techniczne obniżają ryzyko wystąpienia awarii mogących narazić przewożony ładunek.

Zagrożenia zewnętrzne

Kradzieże i przestępczość

1. Kradzież z włamaniem, szczególnie na parkingach i podczas postojów.
2. Rabunek i rozbój podczas transportu.
3. Kradzież środka transportu wraz z towarem.
4. Kradzież będąca następstwem wypadku pojazdu.

Warunki atmosferyczne

1. Trudne warunki pogodowe zwiększające ryzyko wypadków.
2. Ekstremalne zjawiska meteorologiczne mogące uszkodzić ładunek.
3. Konieczność dostosowania transportu do warunków atmosferycznych i drogowych.

Transport towarów niebezpiecznych (ADR)

Definicja i zakres towarów niebezpiecznych

Towary niebezpieczne to materiały, które w trakcie transportu mogą stanowić zagrożenie dla zdrowia ludzi, życia lub środowiska. Transport towarów niebezpiecznych podlega przepisom ADR (Accord européen relatif au transport international des marchandises dangereuses par route) – umowie dotyczącej międzynarodowego przewozu drogowego towarów niebezpiecznych.

Klasyfikacja towarów niebezpiecznych

1. Klasa 1 – materiały i przedmioty wybuchowe.
2. Klasa 2 – gazy.
3. Klasa 3 – materiały ciekłe łatwopalne.
4. Klasa 4.1 – materiały stałe łatwopalne, materiały samoreaktywne.
5. Klasa 4.2 – materiały samozapalne.
6. Klasa 4.3 – materiały wytwarzające łatwopalne gazy w zetknięciu z wodą.
7. Klasa 5.1 – materiały utleniające.
8. Klasa 5.2 – nadtlenki organiczne.
9. Klasa 6.1 – materiały trujące.
10. Klasa 6.2 – materiały zakaźne.
11. Klasa 7 – materiały promieniotwórcze.
12. Klasa 8 – materiały żrące.
13. Klasa 9 – różnorodne materiały i przedmioty niebezpieczne.

Szczególne ryzyka w transporcie ADR

Przewóz towarów niebezpiecznych wymaga zastosowania specjalnych środków ostrożności, aby zminimalizować ryzyko dla ludzi, środowiska i mienia. Najczęstsze przyczyny wypadków związanych z transportem ADR to błędy ludzkie oraz problemy związane z opakowaniem materiałów niebezpiecznych.

1. Ryzyko pożarów i wybuchów materiałów łatwopalnych.
2. Zagrożenie zatruciami przez materiały toksyczne.
3. Skażenie środowiska przez materiały chemiczne.
4. Zagrożenie promieniowaniem w przypadku materiałów radioaktywnych.
5. Ryzyko poparzenia chemicznego przez materiały żrące.

Metody zarządzania ryzykiem

Systematyczne podejście do zarządzania ryzykiem

Skuteczne zarządzanie ryzykiem w transporcie drogowym obejmuje kilka kluczowych etapów, które należy realizować w sposób ciągły i systematyczny. Zarządzanie ryzykiem to systematyczny proces identyfikacji, analizy i reagowania na potencjalne zagrożenia.

Identyfikacja i analiza ryzyka

1. Identyfikacja potencjalnych zagrożeń na poszczególnych etapach realizowania dostaw.
2. Ocena prawdopodobieństwa wystąpienia konkretnego ryzyka.
3. Analiza skutków zdarzeń na finanse, wizerunek firmy i możliwość dalszego funkcjonowania.
4. Uwzględnienie zarówno czynników losowych, jak i wynikających z niewiedzy poszczególnych osób.

Metody prewencyjne

Metody prewencyjne skupiają się na identyfikowaniu zagrożeń jeszcze przed rozpoczęciem transportu. Są to działania mające na celu zapobieganie wystąpieniu szkód lub minimalizowanie ich skutków.

1. Analizy tras z uwzględnieniem bezpieczeństwa i warunków drogowych.
2. Ocena stanu technicznego pojazdów przed każdym kursem.
3. Weryfikacja dokumentacji celnej i transportowej.
4. Planowanie alternatywnych tras i procedur awaryjnych.
5. Optymalizacja tras i harmonogramów z unikaniem niebezpiecznych regionów.

Metody reaktywne

Metody reaktywne pojawiają się w momencie wystąpienia sytuacji kryzysowej i wymagają szybkiej reakcji na zdarzenia niepożądane. Firma musi odpowiednio reagować na ryzyko poprzez plan na wypadek wystąpienia konkretnych sytuacji.

1. Szybkie przekierowanie transportu w przypadku zamknięcia drogi lub problemów na granicy.
2. Procedury postępowania w przypadku wypadków i awarii.
3. Współpraca z zapasowymi dostawcami paliwa i usług serwisowych.
4. System komunikacji kryzysowej z klientami i kontrahentami.

Ubezpieczenia transportowe

Odpowiedzialność cywilna przewoźnika (OC przewoźnika)

Ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej przewoźnika chroni firmy transportowe przed roszczeniami wynikającymi z uszkodzenia, zagubienia lub opóźnienia dostawy przewożonych towarów. Polisa działa na podstawie przepisów prawa transportowego oraz międzynarodowych regulacji, takich jak Konwencja CMR.

Zakres ochrony OC przewoźnika

1. Całkowite i częściowe uszkodzenie lub utrata przesyłki w transporcie krajowym i międzynarodowym.
2. Uszkodzenia towarów w wyniku niewłaściwego załadunku lub rozładunku.
3. Szkody spowodowane przez niewykonanie lub nienależyte wykonanie umowy przewozu.
4. Ochrona przed roszczeniami w ramach przewozów kabotażowych.

Ubezpieczenie Cargo

Ubezpieczenie Cargo chroni ładunek w całym cyklu – od nadania aż po dostawę. Gwarantuje rekompensatę w przypadku utraty, uszkodzenia lub zniszczenia ładunku podczas jego transportu. Ładunek można ubezpieczyć w transporcie krajowym jak i międzynarodowym.

Rodzaje ochrony Cargo

1. Ochrona podstawowa (Named Perils) – chroni przed określonymi ryzykami wymienionymi w polisie.
2. Ochrona rozszerzona – zwiększa zakres o ryzyko kradzieżowe i załadunkowe/rozładunkowe.
3. Ochrona pełna (All Risk) – działa na zasadzie ochrony od wszystkich ryzyk z wyjątkiem wyłączonych wprost.

Ryzyka objęte ochroną

1. Wypadek środka transportu.
2. Pożar, wybuch, uderzenie pioruna.
3. Zjawiska atmosferyczne: deszcz nawalny, grad, huragan.
4. Klęski żywiołowe: powódź, trzęsienie ziemi, lawina.
5. Kradzież z włamaniem z jednoczesnym zaborem środka transportu.
6. Rabunek i wandalizm.

Nowoczesne technologie w zarządzaniu ryzykiem

Systemy monitoringu i telematyki

Systemy monitoringu i telematyki pozwalają na bieżąco kontrolować pojazdy, optymalizować trasy i reagować na nieprzewidziane zdarzenia. Technologie GPS, inteligentne tachografy oraz rozwiązania IT pomagają w śledzeniu transportu w czasie rzeczywistym.

1. Monitorowanie lokalizacji pojazdów w czasie rzeczywistym.
2. Kontrola parametrów jazdy: prędkość, styl jazdy, zużycie paliwa.
3. Alerty o nieprawidłowościach i zagrożeniach.
4. Automatyczne powiadomienia o wypadkach i awariach.
5. Optymalizacja tras z uwzględnieniem warunków drogowych.

Inteligentne systemy bezpieczeństwa

Nie można bagatelizować roli inteligentnych rozwiązań technologicznych zwiększających bezpieczeństwo tak ładunku, jak i całego pojazdu. Nowoczesne systemy bezpieczeństwa znacząco redukują ryzyko kradzieży i uszkodzeń ładunku.

1. Systemy alarmowe i immobilizery zabezpieczające przed kradzieżą.
2. Kamery monitoringu przestrzeni ładunkowej.
3. Czujniki temperatury i wilgotności dla ładunków wrażliwych.
4. Systemy kontroli dostępu do ładunku.
5. Elektroniczne plomby i zamki zabezpieczające.

Bezpieczeństwo ładunku – najlepsze praktyki

Właściwe zabezpieczenie ładunku

Pierwszym etapem procesu zapewnienia bezpieczeństwa w transporcie towarów jest właściwe zabezpieczenie ładunku. Przewożone towary powinny być odpowiednio zapakowane i umieszczone w pojazdach zgodnie z przepisami dotyczącymi bezpieczeństwa transportu.

Materiały zabezpieczające

1. Taśmy i linki zabezpieczające o odpowiedniej wytrzymałości.
2. Siatki zabezpieczające przed przesuwaniem się ładunku.
3. Folie bąbelkowe chroniące przed uszkodzeniami mechanicznymi.
4. Poduszki powietrzne wypełniające wolne przestrzenie.
5. Odpowiednie łączenie ładunków, aby uniknąć przesuwania się towarów podczas transportu.

Dobór odpowiedniego środka transportu

Kluczowym elementem jest dobór odpowiedniego środka transportu oraz jego właściwe oznakowanie. Przewożone towary powinny być przypisane do odpowiednich środków transportu, które zapewnią bezpieczny i niezawodny transport.

1. Dostosowanie typu pojazdu do rodzaju przewożonego towaru.
2. Sprawdzenie stanu technicznego pojazdu przed każdym kursem.
3. Odpowiednie oznakowanie pojazdu zgodnie z przepisami.
4. Wyposażenie pojazdu w niezbędne systemy bezpieczeństwa.

Bezpieczne miejsca postojowe

1. Korzystanie ze strzeżonych parkingów i miejsc postojowych.
2. Unikanie pozostawiania pojazdu bez nadzoru na niestrzeżonych parkingach.
3. Minimalizowanie postoju na niebezpiecznych obszarach.
4. Planowanie tras z uwzględnieniem bezpiecznych miejsc odpoczynku.

Szkolenia i rozwój kompetencji

Szkolenia kierowców

Regularne przeprowadzanie szkoleń z zakresu bezpiecznych praktyk może poprawić sytuację w zakresie bezpieczeństwa transportu. Szkolenia kierowców z zakresu eco-drivingu, technik bezpiecznej jazdy oraz procedur awaryjnych to kolejny filar minimalizacji ryzyka w transporcie.

1. Szkolenia z technik bezpiecznej jazdy i eco-drivingu.
2. Procedury postępowania w sytuacjach awaryjnych.
3. Prawidłowe zabezpieczanie ładunku.
4. Znajomość przepisów ruchu drogowego i transportowego.
5. Szkolenia specjalistyczne dla przewozu towarów niebezpiecznych ADR.

Kompetencje zarządcze

Ciągłe szkolenia mają przedstawić pracownikom istotne regulacje prawne, a także lepiej przygotować ich na wszelkie zdarzenia opisane w ramach analizy i oceny ryzyka. To podstawa skutecznego zarządzania ryzykiem w przedsiębiorstwie transportowym.

1. Szkolenia z zarządzania ryzykiem i analizy zagrożeń.
2. Znajomość procedur ubezpieczeniowych i likwidacji szkód.
3. Aktualizacja wiedzy prawnej dotyczącej transportu.
4. Kompetencje w zakresie planowania i optymalizacji tras.

Monitorowanie i ocena efektywności

Wskaźniki zarządzania ryzykiem

Skuteczne zarządzanie ryzykiem wymaga systematycznego monitorowania i kontroli ryzyka. Integracja różnych metod zarządzania ryzykiem powinna być wsparta wskaźnikami efektywności.

1. Liczba i wartość szkód transportowych w danym okresie.
2. Częstotliwość wypadków i incydentów drogowych.
3. Koszty ubezpieczeń w relacji do przychodów.
4. Czas realizacji dostaw i punktualność.
5. Satysfakcja klientów z jakości usług transportowych.

Ciągłe doskonalenie

Dobre praktyki zarządzania ryzykiem w transporcie obejmują tworzenie specjalnych baz danych pozwalających kierowcom zapoznać się z warunkami panującymi w konkretnych miejscach na trasie. Należy również organizować bezpieczne miejsca postojowe.

1. Regularna aktualizacja procedur zarządzania ryzykiem.
2. Analiza przyczyn wystąpienia szkód i wypadków.
3. Wdrażanie nowych technologii bezpieczeństwa.
4. Współpraca z ubezpieczycielami w zakresie prewencji.

Podsumowanie

Ryzyko w transporcie drogowym rzeczy jest zjawiskiem wieloaspektowym, wymagającym kompleksowego podejścia opartego na systematycznej identyfikacji zagrożeń, ich ocenie i wdrażaniu skutecznych metod przeciwdziałania. Kluczowe znaczenie ma zrozumienie, że zarządzanie ryzykiem to proces ciągły, obejmujący zarówno działania prewencyjne, jak i reaktywne.

Praktyczne działania, które każdy przewoźnik powinien wdrożyć: przeprowadź systematyczną analizę ryzyka w swojej firmie, inwestuj w regularne szkolenia kierowców i personelu, wdróż nowoczesne systemy monitoringu floty, zabezpiecz się odpowiednimi ubezpieczeniami transportowymi, stwórz procedury awaryjne i plany działania kryzysowego. Pamiętaj, że czynnik ludzki pozostaje głównym źródłem ryzyka – skup się na budowaniu kultury bezpieczeństwa wśród pracowników.

Inwestycja w zarządzanie ryzykiem to nie koszt, lecz długoterminowa strategia biznesowa. Firmy, które potrafią skutecznie minimalizować ryzyka transportowe, zyskują przewagę konkurencyjną przez niższe koszty ubezpieczeń, większe zaufanie klientów i stabilność operacyjną. W branży, gdzie marginesy są często niewielkie, skuteczne zarządzanie ryzykiem może decydować o przetrwaniu i rozwoju przedsiębiorstwa.

Spis źródeł

1. Ustawa z dnia 15 listopada 1984 r. – Prawo przewozowe (t.j. Dz.U. 2024 poz. 1262).
2. Konwencja o umowie międzynarodowego przewozu drogowego towarów (CMR) z dnia 19 maja 1956 r.
3. Europejska umowa dotycząca międzynarodowego przewozu drogowego towarów niebezpiecznych (ADR) z 1957 r.
4. Transported Asset Protection Association (TAPA) – raporty dotyczące bezpieczeństwa w transporcie.
5. EIB Ekspert – „Największe ryzyka w transporcie – jak się przed nimi chronić".
6. Elrans TSL – „Zarządzanie ryzykiem w transporcie drogowym".
7. Stan-Trans – „Jak wygląda zarządzanie ryzykiem w transporcie międzynarodowym".
8. Logistyczny.com – „Bezpieczeństwo w transporcie towarowym".
9. 40ton.net – „Bezpieczeństwo w transporcie towarów standardowych i ponadgabarytowych".
10. InterRisk – „InterRisk w odpowiedzi na ryzyko w transporcie".
11. Prilo.com – „Zarządzanie ryzykiem w transporcie samochodowym".
12. Translogis – „Zarządzanie ryzykiem w transporcie – dobre praktyki".

Hashtagi

#RyzykoTransportowe #BezpieczeństwoTransportu #ZarządzanieRyzykiem #UbezpieczeniaTransportowe #TransportADR #OCPrzewoźnika #LogistykaRyzyka

 

Jesteś zainteresowany podnoszeniem swoich kwalifikacji?

Skorzystaj z naszych usług.

 

Wróc na bloga