Telefon: 690 936 501 (dr inż. Bogusław Madej)
Email: bmadej@atut-bm.pl ; biuro@atut-bm.pl
Opracował: Bogusław Madej
W polskim systemie prawnym dotyczącym transportu drogowego podstawowe znaczenie ma rozróżnienie między przewozem na potrzeby własne a przewozem zarobkowym.
Zgodnie z ustawą z dnia 6 września 2001 roku o transporcie drogowym jest on definiowany jest jako podejmowanie i wykonywanie działalności gospodarczej w zakresie przewozu osób lub rzeczy pojazdami samochodowymi. Natomiast przewóz na potrzeby własne stanowi działalność pomocniczą, niezarobkową, wykonywaną w ramach prowadzonej działalności gospodarczej innej niż transportowa.
To rozróżnienie determinuje nie tylko wymagania formalne, jakie musi spełnić przedsiębiorca, ale również konsekwencje prawne i finansowe związane z prowadzeniem działalności przewozowej.
Niniejszy artykuł szczegółowo omawia podstawowe różnice między przewozem na potrzeby własne a przewozem zarobkowym, przedstawiając warunki prawne, wymagania dokumentacyjne oraz konsekwencje braku ich przestrzegania.
Podstawowym aktem prawnym regulującym zasady podejmowania i wykonywania transportu drogowego w Polsce jest ustawa z dnia 6 września 2001 roku o transporcie drogowym (tekst jednolity Dz.U. 2025 poz. 1490). Ustawa ta została dostosowana do wymogów prawa unijnego, w szczególności do rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1071/2009 z dnia 21 października 2009 roku ustanawiającego wspólne zasady dotyczące warunków wykonywania zawodu przewoźnika drogowego.
Przepisy ustawy o transporcie drogowym mają zastosowanie do przewozów drogowych wykonywanych pojazdami samochodowymi lub zespołami pojazdów o dopuszczalnej masie całkowitej przekraczającej 3,5 tony (art. 3 ust. 1 pkt 2 ustawy o transporcie drogowym). Dla pojazdów o mniejszej masie całkowitej ustawa przewiduje pewne wyłączenia, z wyjątkiem transportu międzynarodowego realizowanego pojazdami o dopuszczalnej masie całkowitej przekraczającej 2,5 tony, który od 21 maja 2022 roku wymaga licencji wspólnotowej.
Przewóz zarobkowy, określany również jako transport drogowy, to zgodnie z art. 4 pkt 1 ustawy o transporcie drogowym podejmowanie i wykonywanie działalności gospodarczej w zakresie przewozu osób lub rzeczy pojazdami samochodowymi zarejestrowanymi w kraju. Charakterystyczną cechą przewozu zarobkowego jest jego odpłatny charakter oraz fakt, że stanowi on podstawową działalność gospodarczą przedsiębiorcy lub jedną z głównych form jego aktywności gospodarczej.
Niezarobkowy przewóz drogowy, zwany przewozem na potrzeby własne, został zdefiniowany w art. 4 pkt 4 ustawy o transporcie drogowym jako każdy przejazd pojazdu po drogach publicznych z pasażerami lub bez, załadowanego lub bez ładunku, przeznaczonego do nieodpłatnego krajowego i międzynarodowego przewozu drogowego osób lub rzeczy, wykonywany przez przedsiębiorcę pomocniczo w stosunku do jego podstawowej działalności gospodarczej.
Kluczowym elementem definicji jest służebny charakter tego przejazdu wobec zasadniczej działalności gospodarczej prowadzonej przez przedsiębiorcę. Jest to przewóz niezarobkowy, nieodpłatny, a przedsiębiorca ponosi we własnym zakresie koszty przewozu koniecznego dla wykonywania zarejestrowanej przez niego działalności podstawowej, innej niż transportowa.
Przewóz zarobkowy stanowi działalność gospodarczą wykonywaną w celu osiągnięcia zysku, w ramach której przedsiębiorca świadczy usługi transportowe na rzecz osób trzecich za wynagrodzeniem. Działalność ta może być prowadzona jako transport krajowy lub międzynarodowy, przy czym każda z tych form podlega odrębnym wymogom licencyjnym i dokumentacyjnym.
Zgodnie z art. 5 ust. 1 ustawy o transporcie drogowym, podejmowanie i wykonywanie zawodu przewoźnika drogowego wymaga uzyskania zezwolenia na wykonywanie zawodu przewoźnika drogowego, na zasadach określonych w rozporządzeniu (WE) nr 1071/2009. Przedsiębiorca ubiegający się o to zezwolenie musi spełniać następujące wymagania:
W zależności od zakresu planowanej działalności, przedsiębiorca musi uzyskać odpowiednią licencję transportową:
Przedsiębiorca wykonujący przewóz zarobkowy nie jest zobowiązany do posiadania ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej przewoźnika drogowego. Jednak presja zleceniodawców przewozu Wymusza na nich posiadanie takiego ubezpieczenia pod groźbą braku uzyskania zlecenia przewozowego. Ubezpieczenie to pokrywa szkody wynikające z uszkodzenia, zniszczenia lub utraty towaru podczas transportu, a także szkody osobowe i majątkowe wyrządzone osobom trzecim. Wysokość ubezpieczenia OC przewoźnika jest uzależniona od charakteru prowadzonej działalności oraz wartości przewożonych towarów.
Aby przewóz mógł zostać zakwalifikowany jako przewóz na potrzeby własne, muszą zostać spełnione łącznie wszystkie cztery warunki określone w art. 4 pkt 4 ustawy o transporcie drogowym:
Niespełnienie choćby jednej z wymienionych przesłanek wyklucza możliwość zakwalifikowania konkretnego przejazdu jako przewozu na potrzeby własne, nawet gdy był on wykonywany jednorazowo i pomocniczo w stosunku do podstawowej działalności gospodarczej przedsiębiorcy.
Przewozy drogowe na potrzeby własne mogą być wykonywane po uzyskaniu zaświadczenia potwierdzającego zgłoszenie przez przedsiębiorcę prowadzenia przewozów drogowych jako działalności pomocniczej w stosunku do jego podstawowej działalności gospodarczej.
Zaświadczenie na krajowe przewozy na potrzeby własne wydaje starosta właściwy ze względu na siedzibę przedsiębiorcy, natomiast zaświadczenie na międzynarodowe przewozy na potrzeby własne wydaje Główny Inspektor Transportu Drogowego.
Do wniosku o wydanie zaświadczenia należy załączyć oświadczenie o zamiarze zatrudnienia kierowców spełniających odpowiednie warunki, wykaz pojazdów zawierający markę, typ, numer rejestracyjny, numer VIN oraz wskazanie rodzaju tytułu prawnego do dysponowania pojazdami, a także dowód uiszczenia opłaty.
Przewóz na potrzeby własne charakteryzuje się szeregiem istotnych ograniczeń:
Podstawową różnicą między przewozem zarobkowym a przewozem na potrzeby własne jest cel, w jakim przewóz jest wykonywany. Przewóz zarobkowy stanowi działalność gospodarczą prowadzoną w celu osiągnięcia zysku poprzez świadczenie usług transportowych na rzecz osób trzecich. Transport drogowy jest w tym przypadku podstawową lub jedną z głównych form działalności przedsiębiorcy.
W przeciwieństwie do tego, przewóz na potrzeby własne jest wykonywany wyłącznie jako działalność pomocnicza wobec podstawowej działalności gospodarczej przedsiębiorcy. Ma on charakter niezarobkowy i nieodpłatny, a przedsiębiorca ponosi we własnym zakresie wszystkie koszty związane z przewozem.
Przewóz zarobkowy wymaga spełnienia szeregu rygorystycznych wymagań prawnych i formalnych, w tym uzyskania zezwolenia na wykonywanie zawodu przewoźnika drogowego oraz odpowiedniej licencji wspólnotowej. Przedsiębiorca musi wykazać się dobrą reputacją, odpowiednią kompetencją zawodową osoby zarządzającej transportem oraz zdolnością finansową.
Natomiast w przypadku przewozu na potrzeby własne wystarczające jest uzyskanie zaświadczenia potwierdzającego zgłoszenie przewozu na potrzeby własne, które nie wymaga spełnienia tak wysokich wymagań jak licencja transportowa. Nie ma tu obowiązku posiadania certyfikatu kompetencji zawodowych ani wykazania określonej zdolności finansowej.
Różnice w kosztach uzyskania niezbędnych dokumentów są znaczące. Zezwolenie na wykonywanie przewozów krajowych kosztuje 1000 zł., a licencja unijna maksymalnie 8 000 zł. (na okres 10 lat). Do tego dochodzą koszty wypisów do każdego pojazdu. Dodatkowo przedsiębiorca musi wykazać się kapitałem w wysokości 9 000 EUR na pierwszy pojazd oraz 5 000 EUR na każdy kolejny pojazd.
Zaświadczenie na przewozy na potrzeby własne jest znacznie tańsze – opłata wynosi 500 zł za zaświadczenie na czas nieokreślony oraz 100 zł za każdy wypis dla zgłaszanego pojazdu. Nie ma również wymagania wykazania kapitału zakładowego.
W transporcie krajowym pojazdem o dopuszczalnej masie całkowitej do 3,5 tony nie jest wymagane zezwolenie na wykonywanie zawodu przewoźnika drogowego, natomiast w międzynarodowym przewozie zarobkowym już dla pojazdów o dopuszczalnej masie całkowitej powyżej 2,5 tony obowiązuje wymaganie posiadania licencji wspólnotowej od 21 maja 2022 roku.
W przypadku przewozu na potrzeby własne, zarówno w transporcie krajowym, jak i międzynarodowym, wymagane jest odpowiednie zaświadczenie. W przewozach krajowych wydaje je starosta, a w na międzynarodowe przewozy na potrzeby własne wydaje Główny Inspektor Transportu Drogowego.
Przewóz zarobkowy w transporcie międzynarodowym wymaga posiadania międzynarodowego listu przewozowego CMR, który stanowi podstawowy dokument potwierdzający zawarcie umowy przewozu. Konwencja CMR z 1956 roku reguluje zarobkowy transport drogowy towarów w relacjach międzynarodowych.
W przypadku przewozu na potrzeby własne w transporcie międzynarodowym wymagany jest formularz jazdy, który potwierdza, że przewóz jest wykonywany na potrzeby własne przedsiębiorcy.
Podczas wykonywania przewozu zarobkowego kierowca pojazdu samochodowego jest obowiązany mieć przy sobie i okazywać na żądanie uprawnionego organu kontroli następujące dokumenty:
Podczas przewozu drogowego wykonywanego na potrzeby własne kierowca jest obowiązany mieć przy sobie i okazywać na żądanie uprawnionego organu kontroli następujące dokumenty:
Międzynarodowy list przewozowy CMR jest podstawowym dokumentem w międzynarodowym transporcie zarobkowym towarów. Konwencja o umowie międzynarodowego przewozu drogowego towarów, podpisana w Genewie 19 maja 1956 roku, określa zasady sporządzania i wykorzystania tego dokumentu.
Dokument CMR jest wystawiany w trzech egzemplarzach, z których każdy ma taką samą moc prawną. Pierwszy egzemplarz otrzymuje nadawca, drugi wysyłany jest z przesyłką, natomiast trzeci zatrzymuje przewoźnik. List przewozowy CMR musi zawierać podstawowe informacje, takie jak nazwę i adres przewoźnika, nadawcy oraz odbiorcy towaru, opis towaru, wagę i objętość ładunku, a także warunki dostawy.
Kontrolę przestrzegania przepisów dotyczących transportu drogowego w Polsce sprawuje Inspekcja Transportu Drogowego, działająca w strukturze Głównego Inspektoratu Transportu Drogowego (GITD). Inspekcja Transportu Drogowego sprawdza między innymi dokumenty przewozowe, czas pracy kierowcy, tachograf oraz stan techniczny pojazdu.
Podczas kontroli drogowej inspektorzy Inspekcji Transportu Drogowego weryfikują następujące elementy:
Podstawowym elementem kontroli jest weryfikacja, czy przewóz wykonywany jest zgodnie z posiadanymi dokumentami. W przypadku przewozu na potrzeby własne inspektorzy sprawdzają, czy spełnione są wszystkie cztery warunki określone w art. 4 pkt 4 ustawy o transporcie drogowym, w szczególności:
Niespełnienie któregokolwiek z tych warunków powoduje, że przewóz zostaje zakwalifikowany jako transport drogowy wymagający posiadania licencji transportowej, co może skutkować nałożeniem kary w wysokości 12 000 złotych oraz zawieszeniem pojazdu do czasu uregulowania sprawy.
Przedsiębiorca lub podmiot wykonujący przewozy na potrzeby własne jest odpowiedzialny za wyposażenie kierowcy wykonującego transport drogowy lub przewóz na potrzeby własne w wymagane dokumenty. Kierowcy oraz przewoźnicy są zobowiązani do udostępnienia inspektorom wszystkich wymaganych dokumentów, takich jak karty kierowców, dokumenty przewozowe czy dane z tachografu.
Kierowca powinien umożliwić inspektorom dostęp do tachografu oraz kart kierowcy, a przewoźnik musi zadbać o to, by pojazdy i pracownicy spełniali wszystkie wymagania określone w przepisach transportu drogowego.
Rozróżnienie między przewozem na potrzeby własne a przewozem zarobkowym ma decydujące znaczenie dla prawidłowego funkcjonowania przedsiębiorców wykorzystujących pojazdy o dopuszczalnej masie całkowitej przekraczającej 3,5 tony. Niewłaściwe zakwalifikowanie charakteru przewozu może prowadzić do poważnych konsekwencji prawnych i finansowych wyżej wymienionych.
Przewóz zarobkowy stanowi działalność gospodarczą wykonywaną w celu osiągnięcia zysku poprzez świadczenie odpłatnych usług transportowych na rzecz osób trzecich. Wymaga on uzyskania zezwolenia na wykonywanie zawodu przewoźnika drogowego, odpowiedniej licencji transportowej (krajowego zezwolenia na wykonywanie zawodu przewoźnika drogowego lub licencji wspólnotowej), wykazania się dobrą reputacją, kompetencją zawodową oraz zdolnością finansową.
Przewóz na potrzeby własne jest natomiast działalnością pomocniczą, niezarobkową i nieodpłatną, wykonywaną w ramach podstawowej działalności gospodarczej przedsiębiorcy. Wymaga on uzyskania zaświadczenia na przewozy na potrzeby własne oraz spełnienia łącznie czterech warunków określonych w ustawie o transporcie drogowym, dotyczących prowadzenia pojazdu przez przedsiębiorcę lub jego pracownika, tytułu prawnego do dysponowania pojazdem, związku przewożonego ładunku z działalnością gospodarczą oraz braku charakteru zarobkowego.
Pamiętaj, że Inspekcja Transportu Drogowego prowadzi regularne kontrole, podczas których weryfikuje zgodność faktycznego charakteru przewozu z posiadanymi dokumentami. Przygotuj się na taką kontrolę, zapewniając kierowcom dostęp do wszystkich wymaganych dokumentów oraz instruując ich o obowiązkach związanych z ich okazywaniem.
#TransportDrogowy #PrzewózNaPotrzebyWłasne #PrzewózZarobkowy #LicencjaTransportowa #UTD #PrawoTransportowe #GITD