Plan rozwoju transportu – co to jest i kiedy jest wymagany?

Opracował: dr inż. Bogusław Madej

Plan zrównoważonego rozwoju publicznego transportu zbiorowego to strategiczny dokument, który stał się kluczowym narzędziem w rękach jednostek samorządu terytorialnego do planowania i organizowania lokalnych systemów komunikacyjnych. Przy rosnącej świadomości ekologicznej i dążenia do ograniczenia wykluczenia transportowego, plan transportowy nie tylko określa wizję rozwoju komunikacji publicznej, lecz także stanowi prawną podstawę do organizowania przewozów użyteczności publicznej. Bez tego dokumentu gminy, powiaty czy województwa nie mogą skutecznie zawierać umów z operatorami transportu ani ubiegać się o środki unijne na rozwój komunikacji. Ten artykuł wyjaśnia, czym dokładnie jest plan transportowy, kiedy jego opracowanie staje się obowiązkiem prawnym, oraz jak wygląda proces jego tworzenia i aktualizacji.

 

Spis treści

1. Definicja i istota planu rozwoju transportu.
2. Podstawy prawne i hierarchia planów.
3. Kiedy plan transportowy jest wymagany.
4. Zawartość i struktura planu.
5. Procedura opracowania i uchwalania.
6. Konsultacje społeczne i uzgodnienia.
7. Aktualizacja planu transportowego.
8. Konsekwencje braku planu.
9. Finansowanie i dofinansowanie.
10. Praktyczne aspekty wdrażania.
11. Trendy i przyszłość planowania.
12. Podsumowanie.
13. Spis źródeł.
14. Hashtagi.

Definicja i istota planu rozwoju transportu

Czym jest plan zrównoważonego rozwoju publicznego transportu zbiorowego

Plan zrównoważonego rozwoju publicznego transportu zbiorowego, zwany potocznie planem transportowym, to akt prawa miejscowego uchwalany przez właściwe organy jednostek samorządu terytorialnego (art. 9 ust. 3 ustawy o publicznym transporcie zbiorowym). Dokument ten określa strategiczne kierunki rozwoju komunikacji publicznej na danym obszarze i stanowi podstawę prawną do organizowania przewozów o charakterze użyteczności publicznej.

Istotą planu transportowego jest kompleksowe zaplanowanie systemu komunikacji publicznej, które uwzględnia zasady zrównoważonego rozwoju, potrzeby mieszkańców oraz możliwości finansowe organizatora. Plan nie tylko definiuje obecny stan infrastruktury transportowej, lecz także wyznacza cele i kierunki jej rozwoju w perspektywie średnio- i długoterminowej.

Cele i funkcje planu transportowego

1. Zapewnienie spójnego systemu przewozów pasażerskich na danym obszarze poprzez koordynację różnych środków transportu.
2. Określenie standardów jakości usług przewozowych dostosowanych do potrzeb mieszkańców.
3. Stworzenie podstawy prawnej do zawierania umów z operatorami publicznego transportu zbiorowego.
4. Wskazanie źródeł i form finansowania usług przewozowych.
5. Promocja środków transportu przyjaznych dla środowiska i wyposażonych w nowoczesne rozwiązania techniczne.

Podstawy prawne i hierarchia planów

Akty prawne regulujące planowanie transportowe

Podstawowym aktem prawnym regulującym obowiązek opracowania planów transportowych jest ustawa z dnia 16 grudnia 2010 r. o publicznym transporcie zbiorowym, w szczególności jej rozdział 2 (art. 9-13). Ustawa ta definiuje organizatorów zobowiązanych do opracowania planów oraz określa ich zawartość i procedury uchwalania.

1. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 25 maja 2011 r. w sprawie szczegółowego zakresu planu zrównoważonego rozwoju publicznego transportu zbiorowego (Dz.U. 2011 nr 117 poz. 684).
2. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 4 grudnia 2020 r. w sprawie planu zrównoważonego rozwoju publicznego transportu zbiorowego w międzywojewódzkich i międzynarodowych przewozach pasażerskich oraz w wojewódzkich przewozach pasażerskich w transporcie kolejowym.

Hierarchia planów transportowych

Ustawa ustanawia hierarchiczny system planów transportowych, który ma zapewnić spójność przewozów na różnych poziomach administracyjnych. Plany niższego szczebla muszą uwzględniać postanowienia planów wyższego szczebla, co oznacza konieczność ich aktualizacji po uchwaleniu planów nadrzędnych.

1. Plan transportowy ministra właściwego do spraw transportu (międzywojewódzkie i międzynarodowe przewozy pasażerskie).
2. Plany transportowe marszałków województw (wojewódzkie przewozy pasażerskie).
3. Plany transportowe starostów (powiatowe przewozy pasażerskie).
4. Plany transportowe wójtów, burmistrzów, prezydentów miast (gminne przewozy pasażerskie).

Kiedy plan transportowy jest wymagany

Progi liczby mieszkańców

Obowiązek opracowania planu transportowego jest uzależniony od przekroczenia określonych progów liczby mieszkańców oraz od zamiaru organizowania przewozów o charakterze użyteczności publicznej (art. 9 ust. 1 ustawy o publicznym transporcie zbiorowym). Kluczowe jest podkreślenie, że oba warunki muszą być spełnione łącznie.

Gminy zobowiązane do opracowania planu

1. Gminy liczące co najmniej 50 000 mieszkańców w zakresie linii komunikacyjnej albo sieci komunikacyjnej w gminnych przewozach pasażerskich.
2. Gminy, których powierzono zadanie organizacji publicznego transportu zbiorowego na mocy porozumienia między gminami, których obszar liczy łącznie co najmniej 80 000 mieszkańców.

Powiaty zobowiązane do opracowania planu

1. Powiaty liczące co najmniej 80 000 mieszkańców w zakresie linii komunikacyjnej albo sieci komunikacyjnej w powiatowych przewozach pasażerskich.
2. Powiaty, którym powierzono zadanie organizacji publicznego transportu zbiorowego na mocy porozumienia między powiatami.

Warunek organizowania przewozów użyteczności publicznej

Istotnym elementem definicji obowiązku sporządzenia planu jest planowane organizowanie przewozów o charakterze użyteczności publicznej. Oznacza to, że jednostka samorządu terytorialnego, nawet przekraczająca progi liczbowe, nie ma obowiązku uchwalenia planu, jeśli nie zamierza organizować takich przewozów.

1. Przewozy użyteczności publicznej to przewozy wykonywane w interesie ogólnym, charakteryzujące się ciągłością, regularnością, dostępnością oraz odpowiednią jakością.
2. Organizator może zdecydować o nieorganizowaniu takich przewozów, co zwalnia go z obowiązku opracowania planu.
3. Możliwe jest także opracowanie planu przez organizatorów nieobowiązanych, jeśli dostrzegają potrzebę uporządkowania lokalnego systemu transportowego.

Zawartość i struktura planu

Elementy obligatoryjne planu transportowego

Szczegółowy zakres planu transportowego określa art. 12 ust. 1 ustawy o publicznym transporcie zbiorowym oraz rozporządzenie wykonawcze. Plan składa się z części tekstowej i graficznej, które wzajemnie się uzupełniają.

Sieć komunikacyjna i linie komunikacyjne

1. Określenie linii komunikacyjnych, na których planowane jest wykonywanie przewozów o charakterze użyteczności publicznej.
2. Wskazanie przystanków, tras i połączeń między ważnymi punktami na danym obszarze.
3. Uwzględnienie istniejącej infrastruktury transportowej oraz planowanych inwestycji.

Ocena i prognozy potrzeb przewozowych

1. Analiza lokalizacji obiektów użyteczności publicznej i ich wpływu na potoki pasażerskie.
2. Ocena gęstości zaludnienia obszaru objętego planem transportowym.
3. Zapewnienie dostępu osobom niepełnosprawnym oraz osobom o ograniczonej zdolności ruchowej do publicznego transportu zbiorowego.
4. Uwzględnienie trendów demograficznych i rozwoju przestrzennego.

Finansowanie i organizacja rynku

1. Wskazanie źródeł finansowania usług przewozowych, w tym dotacji, opłat od pasażerów oraz środków zewnętrznych.
2. Określenie form finansowania, takich jak dotacje bezpośrednie, dopłaty do biletów czy inwestycje infrastrukturalne.
3. Przewidywany tryb wyboru operatora publicznego transportu zbiorowego, uwzględniający przepisy o zamówieniach publicznych.
4. Zasady organizacji rynku przewozów, w tym możliwości konkurencji między operatorami.

Procedura opracowania i uchwalania

Etapy opracowania planu

Proces opracowania planu transportowego obejmuje kilka kluczowych etapów, które mają zapewnić jego wysoką jakość merytoryczną oraz społeczną akceptację. Organizator może zlecić opracowanie planu wyspecjalizowanym firmom konsultingowym lub przygotować go przy użyciu własnych zasobów.

1. Analiza stanu istniejącego systemu transportowego, w tym badania potoków pasażerskich i ocena infrastruktury.
2. Identyfikacja potrzeb przewozowych mieszkańców poprzez badania ankietowe i analizy demograficzne.
3. Opracowanie koncepcji rozwoju sieci komunikacyjnej z uwzględnieniem zasad zrównoważonego rozwoju.
4. Przygotowanie wersji roboczej planu do konsultacji społecznych.

Formalne uchwalenie planu

1. Przedstawienie projektu planu właściwemu organowi stanowiącemu jednostki samorządu terytorialnego.
2. Procedowanie projektu zgodnie z regulaminem obrad organu stanowiącego.
3. Uchwalenie planu transportowego jako aktu prawa miejscowego.
4. Publikacja uchwały w dzienniku urzędowym województwa.

Konsultacje społeczne i uzgodnienia

Obowiązkowe konsultacje społeczne

Ustawa o publicznym transporcie zbiorowym nakłada obowiązek przeprowadzenia konsultacji społecznych projektu planu transportowego (art. 10 ust. 1). Konsultacje mają na celu umożliwienie mieszkańcom i zainteresowanym podmiotom wyrażenia opinii oraz zgłoszenia uwag do projektu planu.

Procedura konsultacji społecznych

1. Ogłoszenie o rozpoczęciu konsultacji w miejscach publicznie dostępnych oraz na stronach internetowych.
2. Udostępnienie projektu planu w wersji elektronicznej i papierowej w siedzibie organizatora.
3. Czas trwania konsultacji nie krótszy niż 21 dni.
4. Możliwość składania uwag i propozycji zmian w określonych formach (pisemnie, elektronicznie).
5. Opracowanie raportu z konsultacji społecznych zawierającego podsumowanie zgłoszonych uwag.

Uzgodnienia z sąsiednimi jednostkami

Plan transportowy wymaga uzgodnienia z sąsiednimi jednostkami samorządu terytorialnego tego samego szczebla, co ma zapewnić spójność systemu transportowego w regionie. Uzgodnienia dotyczą szczególnie linii komunikacyjnych przecinających granice administracyjne.

1. Przekazanie projektu planu do uzgodnienia sąsiednim jednostkom samorządu terytorialnego.
2. Możliwość zgłoszenia zastrzeżeń lub propozycji zmian przez sąsiednie jednostki.
3. Obowiązek rozpatrzenia uwag i ewentualnej modyfikacji projektu planu.

Aktualizacja planu transportowego

Przesłanki aktualizacji planu

Zgodnie z art. 11 ust. 2 ustawy o publicznym transporcie zbiorowym, plan transportowy może być w razie uzasadnionej potrzeby poddawany aktualizacji. Ustawodawca nadał aktualizacji charakter uznaniowy, używając sformułowania "może być", co oznacza, że decyzja należy do organizatora.

Okoliczności uzasadniające aktualizację

1. Wystąpienie okoliczności w istotnym stopniu wpływających na realizację postanowień planu o charakterze stałym lub długotrwałym.
2. Wyznaczenie nowych linii komunikacyjnych wykraczających poza założenia pierwotnego planu.
3. Zmiana formy organizowania publicznego transportu zbiorowego spowodowana zawiązaniem porozumienia lub powołaniem związku.
4. Znaczące zmiany demograficzne lub przestrzenne na obszarze objętym planem.
5. Realizacja dużych inwestycji infrastrukturalnych wpływających na funkcjonowanie systemu transportowego.

Procedura aktualizacji

Procedura aktualizacji planu transportowego jest analogiczna do procedury jego pierwotnego uchwalenia, co oznacza konieczność przeprowadzenia wszystkich wymaganych przez ustawę etapów.

1. Opracowanie projektu aktualizacji z uzasadnieniem wprowadzanych zmian.[34][33]
2. Przeprowadzenie konsultacji społecznych projektu aktualizacji.[19][21]
3. Dokonanie uzgodnień z sąsiednimi jednostkami samorządu terytorialnego.[17]
4. Uchwalenie aktualizacji przez właściwy organ stanowiący.[34][33]

Konsekwencje braku planu

Prawne ograniczenia działalności organizatora

Brak planu transportowego w przypadku jednostek samorządu terytorialnego zobowiązanych do jego opracowania rodzi poważne konsekwencje prawne i praktyczne. Organizator bez uchwalonego planu nie może skutecznie realizować swojej roli w zakresie publicznego transportu zbiorowego.

1. Niemożność zawierania umów o świadczenie usług w zakresie publicznego transportu zbiorowego z operatorami.
2. Brak podstawy prawnej do organizowania przewozów o charakterze użyteczności publicznej.
3. Niemożność udzielania zezwoleń na przewozy regularne bez odpowiedniej koordynacji tras i rozkładów jazdy.
4. Problemy z realizacją zadań w zakresie zapewnienia dostępności transportowej dla mieszkańców.

Finansowe konsekwencje braku planu

1. Ograniczenia w dostępie do środków z funduszy europejskich przeznaczonych na rozwój transportu publicznego.
2. Problemy z uzyskaniem dofinansowania z Funduszu rozwoju przewozów autobusowych o charakterze użyteczności publicznej.
3. Trudności w planowaniu budżetu związanego z transportem publicznym ze względu na brak strategicznych założeń.
4. Ryzyko nieefektywnego wydatkowania środków publicznych na transport bez spójnej koncepcji rozwoju.

Finansowanie i dofinansowanie

Koszty opracowania planu transportowego

Opracowanie planu transportowego wiąże się z określonymi kosztami, które organizator musi uwzględnić w swoim budżecie. Wysokość kosztów zależy od wielkości obszaru objętego planem, złożoności systemu transportowego oraz zakresu niezbędnych badań.

1. Badania potoków pasażerskich i analiza potrzeb przewozowych, których koszt może wynosić od kilkudziesięciu do kilkuset tysięcy złotych.
2. Opracowanie części tekstowej i graficznej planu przez wyspecjalizowane firmy konsultingowe.
3. Koszty konsultacji społecznych, w tym organizacja spotkań i publikacja materiałów.
4. Koszty prawne związane z procedurą uchwalania i publikacji planu.

Możliwości dofinansowania

1. Środki z funduszy europejskich przeznaczone na wzmocnienie zdolności instytucjonalnych w zakresie planowania transportu.
2. Dofinansowanie w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich dla obszarów o niskiej dostępności transportowej.
3. Współfinansowanie przez województwa w ramach programów regionalnych wspierających rozwój transportu publicznego.
4. Możliwość współpracy z jednostkami naukowymi i wykorzystania środków na badania stosowane.

Praktyczne aspekty wdrażania

Wyzwania w realizacji planu transportowego

Wdrażanie postanowień planu transportowego napotyka na różnorodne wyzwania praktyczne, które organizatorzy muszą systematycznie rozwiązywać. Kluczowe znaczenie ma dostosowanie założeń planu do rzeczywistych możliwości finansowych i organizacyjnych.

1. Ograniczone możliwości finansowe jednostek samorządu terytorialnego w stosunku do ambitnych założeń planu.
2. Problemy z dostępnością wykwalifikowanej kadry do zarządzania systemami transportowymi.
3. Opór społeczny wobec zmian w organizacji transportu publicznego.
4. Trudności w koordynacji działań z sąsiednimi jednostkami samorządu terytorialnego.
5. Zmiany w uwarunkowaniach prawnych i finansowych wpływających na realizację planu.

Dobre praktyki w realizacji planów

1. Etapowa realizacja założeń planu z hierarchizacją najważniejszych inwestycji i zmian organizacyjnych.
2. Regularne monitorowanie wskaźników efektywności systemu transportowego i wprowadzanie korekt.
3. Aktywne włączanie mieszkańców w proces oceny funkcjonowania transportu publicznego.
4. Współpraca z operatorami transportu w celu optymalizacji oferty przewozowej.
5. Wykorzystanie nowoczesnych technologii do zarządzania transportem i informowania pasażerów.

Trendy i przyszłość planowania

Zmiany w podejściu do planowania transportowego

Planowanie transportu publicznego w Polsce przechodzi znaczące przemiany, które znajdują odzwierciedlenie w projektowanych zmianach legislacyjnych. Kluczowym trendem jest wzmocnienie roli województw jako koordynatorów systemu transportowego.

1. Wprowadzenie marszałków województw w roli "integratorów" publicznego transportu zbiorowego.
2. Wzmocnienie znaczenia wojewódzkich planów transportowych jako kluczowych dokumentów planistycznych.
3. Obowiązek przedkładania przez samorządy lokalne "propozycji do planu transportowego" marszałkowi.
4. Zwiększenie koordynacji między różnymi poziomami administracji w planowaniu transportu.

Wyzwania związane z dekarbonizacją transportu

1. Konieczność uwzględnienia w planach transportowych celów klimatycznych do 2030 i 2050 roku.
2. Promowanie zero- i niskoemisyjnych środków transportu w planowaniu sieci komunikacyjnych.
3. Integracja transportu publicznego z rozwojem elektromobilności i alternatywnymi paliwami.
4. Planowanie infrastruktury ładowania dla autobusów elektrycznych i hybrydowych.
5. Uwzględnienie aspektów cyfryzacji i inteligentnych systemów transportowych.

Podsumowanie

Plan zrównoważonego rozwoju publicznego transportu zbiorowego stanowi fundament nowoczesnego systemu komunikacji publicznej w polskich gminach, powiatach i województwach. Jest to nie tylko wymaganie prawne dla jednostek przekraczających określone progi demograficzne, lecz także praktyczne narzędzie strategicznego zarządzania transportem lokalnym.

Kluczowe wnioski dla organizatorów to przede wszystkim zrozumienie, że plan transportowy nie jest jedynie formalnym dokumentem, lecz podstawą do wszystkich działań w zakresie organizowania przewozów użyteczności publicznej. Bez uchwalnego planu niemożliwe jest zawieranie umów z operatorami, ubieganie się o dofinansowanie zewnętrzne czy skuteczne koordynowanie systemu transportowego.

Praktyczne działania, które warto podjąć: przeprowadź gruntowną analizę, czy Twoja jednostka jest zobowiązana do opracowania planu, uwzględnij w budżecie środki na badania i opracowanie dokumentu, zaangażuj mieszkańców w proces konsultacji społecznych, a także regularnie monitoruj realizację założeń planu i aktualizuj go w razie potrzeby. Pamiętaj, że dobry plan transportowy to inwestycja w przyszłość komunikacji publicznej i jakość życia mieszkańców.

Spis źródeł

1. Ustawa z dnia 16 grudnia 2010 r. o publicznym transporcie zbiorowym (t.j. Dz.U. 2022 poz. 1343, z późn. zm.), art. 9-13.
2. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 25 maja 2011 r. w sprawie szczegółowego zakresu planu zrównoważonego rozwoju publicznego transportu zbiorowego (Dz.U. 2011 nr 117 poz. 684).
3. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 4 grudnia 2020 r. w sprawie planu zrównoważonego rozwoju publicznego transportu zbiorowego w międzywojewódzkich i międzynarodowych przewozach pasażerskich oraz w wojewódzkich przewozach pasażerskich w transporcie kolejowym (Dz.U. 2020 poz. 2328).
4. M. Król, Publiczny transport zbiorowy w pytaniach i odpowiedziach, Związek Powiatów Polskich, Warszawa 2017.
5. K. Grzelec, O. Wyszomirski, Plan zrównoważonego rozwoju transportu publicznego, Uniwersytet Gdański, Gdańsk.
6. Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Olsztynie z dnia 31 marca 2022 r., sygn. II SA/Ol 32/22.
7. Strategia Zrównoważonego Rozwoju Transportu do 2030 roku, Ministerstwo Infrastruktury, Warszawa 2019.
8. Materiały informacyjne Ministerstwa Infrastruktury dotyczące systemu planów zrównoważonego rozwoju publicznego transportu zbiorowego.

Hashtagi

#PlanTransportowy #TransportPubliczny #ZrównoważonyRozwój  #KomunikacjaPubliczna #OrganizatorTransportu #PlanowanieTransportu #SamorządTerytorialny

 

Jesteś zainteresowany podnoszeniem swoich kwalifikacji?

Skorzystaj z naszych usług.

Wróc na bloga