Ochrona przeciwpożarowa w transporcie drogowym – co musisz wiedzieć?

Opracował: dr inż. Bogusław Madej

Pożar pojazdu w trakcie przewozu osób lub towarów to jedno z najpoważniejszych zagrożeń w branży transportowej. Każdego roku na polskich drogach dochodzi do setek pożarów pojazdów ciężarowych, autobusów i osobowych, których skutki mogą być tragiczne zarówno dla kierowców, jak i innych uczestników ruchu drogowego. Skuteczna ochrona przeciwpożarowa w transporcie nie jest jedynie wymaganiem prawnym – to podstawowy element bezpieczeństwa, który może uratować życie i zdrowie ludzi oraz chronić mienie przed zniszczeniem. W niniejszym artykule przedstawiamy kompleksowy przegląd przepisów, wymagań i praktycznych wskazówek dotyczących ochrony przeciwpożarowej w transporcie drogowym, które powinien znać każdy kierowca i pracodawca w branży transportowej.

 

Spis treści

1. Podstawy prawne ochrony przeciwpożarowej w transporcie drogowym.
2. Obowiązkowe wyposażenie przeciwpożarowe pojazdów transportowych.
3. Szczególne wymagania dla transportu towarów niebezpiecznych (ADR).
4. Szkolenia i kompetencje kierowców w zakresie ochrony przeciwpożarowej.
5. Procedury postępowania w przypadku pożaru pojazdu.
6. Konserwacja i kontrola sprzętu przeciwpożarowego.
7. Odpowiedzialność prawna pracodawcy i kierowcy.

Podstawy prawne ochrony przeciwpożarowej w transporcie drogowym

Ochrona przeciwpożarowa w transporcie drogowym jest regulowana przez szereg aktów prawnych na poziomie krajowym i międzynarodowym. Znajomość tych przepisów jest niezbędna dla wszystkich podmiotów działających w branży transportowej.

Ustawa o ochronie przeciwpożarowej

Podstawowym aktem prawnym regulującym kwestie ochrony przeciwpożarowej w Polsce jest ustawa z dnia 24 sierpnia 1991 roku o ochronie przeciwpożarowej (Dz.U. 2024 poz. 275). Ustawa ta określa zadania i obowiązki w zakresie zapobiegania pożarom oraz innym klęskom żywiołowym, a także zasady organizacji ochrony przeciwpożarowej obiektów budowlanych i terenów, w tym także pojazdów wykorzystywanych w transporcie drogowym. Zgodnie z przepisami ustawy, ochrona przeciwpożarowa polega na realizacji przedsięwzięć mających na celu ochronę życia, zdrowia, mienia lub środowiska przed pożarem, klęską żywiołową lub innym miejscowym zagrożeniem poprzez zapobieganie powstawaniu i rozprzestrzenianiu się pożaru, zapewnienie sił i środków do zwalczania pożaru oraz prowadzenie działań ratowniczych.

Rozporządzenie w sprawie warunków technicznych pojazdów

Głównym aktem wykonawczym dla transportu drogowego jest Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 31 grudnia 2002 roku w sprawie warunków technicznych pojazdów oraz zakresu ich niezbędnego wyposażenia (Dz.U. 2016 poz. 2022, z późn. zm.). Rozporządzenie to szczegółowo określa wymagania dotyczące wyposażenia różnych kategorii pojazdów w sprzęt przeciwpożarowy, w szczególności w gaśnice. Przepisy te są regularnie aktualizowane, aby dostosować je do zmieniających się warunków technicznych i standardów bezpieczeństwa. Zgodnie z § 11 ust. 1 pkt 14 rozporządzenia, każdy pojazd samochodowy musi być wyposażony w gaśnicę umieszczoną w miejscu łatwo dostępnym w razie potrzeby jej użycia.

Umowa ADR dla transportu towarów niebezpiecznych

W przypadku przewozu towarów niebezpiecznych podstawowym aktem prawnym jest Umowa europejska dotycząca międzynarodowego przewozu drogowego towarów niebezpiecznych (ADR – Accord européen relatif au transport international des marchandises Dangereuses par Route). Umowa ADR, obowiązująca w Polsce od 1975 roku i aktualizowana co dwa lata, szczegółowo określa wymagania dotyczące bezpieczeństwa przewozu materiałów niebezpiecznych, w tym także wymagania przeciwpożarowe. Sekcja 8.1.5 Umowy ADR precyzuje minimalne wyposażenie pojazdu w gaśnice oraz inne środki ochrony przeciwpożarowej, które muszą być dostosowane do masy całkowitej jednostki transportowej oraz rodzaju przewożonych materiałów niebezpiecznych.

Kodeks pracy i przepisy BHP

Obowiązki pracodawcy w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa przeciwpożarowego wynikają również z przepisów Kodeksu pracy, w szczególności z art. 207-209³. Pracodawca zobowiązany jest do organizowania pracy w sposób zapewniający bezpieczne i higieniczne warunki pracy, w tym także do zapewnienia odpowiedniego wyposażenia przeciwpożarowego pojazdów wykorzystywanych przez pracowników. Pracodawca musi również zapewnić pracownikom odpowiednie szkolenia z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ochrony przeciwpożarowej, a także reagować na potrzeby w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa i higieny pracy.

Obowiązkowe wyposażenie przeciwpożarowe pojazdów transportowych

Wymagania dotyczące wyposażenia przeciwpożarowego pojazdów różnią się w zależności od kategorii pojazdu, jego masy całkowitej oraz przeznaczenia. Poniżej przedstawiamy szczegółowe wymagania dla poszczególnych kategorii pojazdów.

Samochody osobowe

Zgodnie z obowiązującymi przepisami, każdy samochód osobowy zarejestrowany w Polsce musi być wyposażony w co najmniej jedną gaśnicę zawierającą minimum 1 kilogram środka gaśniczego. Gaśnica musi być umieszczona w miejscu łatwo dostępnym w razie potrzeby jej użycia, co oznacza, że powinna znajdować się w kabinie pojazdu, np. w schowku na desce rozdzielczej, przy fotelu pasażera lub w specjalnym uchwycie pod fotelem. Umieszczenie gaśnicy głęboko w bagażniku, wymagające przekopywania się przez bagaże, nie spełnia wymogu łatwej dostępności i może skutkować nałożeniem mandatu podczas kontroli drogowej.

Samochody dostawcze do 3,5 tony

Pojazdy dostawcze o dopuszczalnej masie całkowitej do 3,5 tony (kategoria N1) podlegają tym samym wymaganiom co samochody osobowe. Muszą być wyposażone w co najmniej jedną gaśnicę o pojemności minimum 2 kilogramów środka gaśniczego. Choć przepisy nie określają konkretnej masy gaśnicy dla tej kategorii pojazdów, w praktyce zaleca się stosowanie gaśnic GP-2x ABC (proszek uniwersalny), które są odpowiednie do gaszenia pożarów grup A (ciała stałe), B (ciecze palne) oraz C (gazy palne).

Samochody ciężarowe kategorii N2 i N3

W przypadku samochodów ciężarowych, które nie przewożą osób poza kabiną kierowcy, przepisy wymagają posiadania jednej gaśnicy o pojemności minimum 2 kilogramów. Jednak dla pojazdów ciężarowych przewożących osoby poza kabiną kierowcy sytuacja wygląda inaczej. Zgodnie z § 40 ust. 1 pkt 8 rozporządzenia w sprawie warunków technicznych pojazdów, takie pojazdy muszą być wyposażone w dwie gaśnice:

1. Pierwsza gaśnica powinna być umieszczona możliwie blisko kierowcy, w kabinie pojazdu.
2. Druga gaśnica powinna znajdować się wewnątrz przestrzeni przeznaczonej do przewozu osób.

Choć przepisy nie określają precyzyjnie masy tych gaśnic, w praktyce zaleca się stosowanie gaśnicy GP-2x w kabinie oraz gaśnicy GP-6x do ochrony przestrzeni przewozowej. Dodatkowo, wymagania różnią się w zależności od masy pojazdów ciężarowych:

1. o masie od 3,5 do 7,5 tony: wymagane są dwie gaśnice, gdzie jedna powinna mieć pojemność 2 kg, a druga 6 kg,
2. o masie powyżej 7,5 tony: wymagane są dwie przenośne gaśnice o łącznej masie 12 kg.

Autobusy

Autobusy podlegają szczególnym wymaganiom ze względu na przewóz dużej liczby pasażerów. Zgodnie z § 18 ust. 1 pkt 3 rozporządzenia, autobusy powinny być wyposażone w dwie gaśnice:

1. Jedna gaśnica powinna znajdować się blisko kierowcy, w łatwo dostępnym miejscu.
2. Druga gaśnica powinna być umieszczona wewnątrz pojazdu, w miejscu łatwo dostępnym dla pasażerów.

Wyjątek stanowią autobusy o długości nieprzekraczającej 6 metrów, dla których wystarczy jedna gaśnica. Chociaż przepisy nie wskazują konkretnej masy ani rodzaju gaśnic, zaleca się stosowanie gaśnic spełniających standardy ochrony przeciwpożarowej i zawierających co najmniej 2 kilogramy środka gaśniczego każda.

Rodzaje gaśnic zalecane w transporcie

W transporcie drogowym najczęściej stosuje się gaśnice proszkowe ABC, które są uniwersalne i skuteczne w gaszeniu większości rodzajów pożarów występujących w pojazdach. Gaśnice te są odpowiednie do gaszenia:

1. Pożarów grupy A – ciała stałe (np. tapicerka, elementy plastikowe, drewno).
2. Pożarów grupy B – ciecze palne (np. paliwo, oleje).
3. Pożarów grupy C – gazy palne (np. gaz w instalacji LPG).

Oprócz gaśnic proszkowych, w niektórych przypadkach stosuje się również gaśnice śniegowe (dwutlenkowe), które nie pozostawiają zanieczyszczeń i są szczególnie przydatne w przypadku pożarów urządzeń elektronicznych.

Szczególne wymagania dla transportu towarów niebezpiecznych (ADR)

Transport towarów niebezpiecznych wiąże się z podwyższonym ryzykiem pożarowym, dlatego wymaga szczególnego wyposażenia i przestrzegania rygorystycznych procedur bezpieczeństwa.

Minimalne wyposażenie w gaśnice zgodnie z ADR

Umowa ADR w sekcji 8.1.5 szczegółowo określa minimalne wymagania dotyczące wyposażenia jednostki transportowej w gaśnice. Ilość i pojemność gaśnic zależy od dopuszczalnej masy całkowitej (DMC) jednostki transportowej:

1. Dla jednostki transportowej o DMC ≤ 3,5 tony: wymagane jest minimum 4 kilogramy środka gaśniczego w co najmniej dwóch gaśnicach, przy czym najmniejsza dopuszczalna gaśnica to 2 kg. Dopuszczalne konfiguracje to np. 2 gaśnice po 2 kg lub 1 gaśnica 2 kg i 1 gaśnica 4 kg.
2. Dla jednostki transportowej o DMC > 3,5 tony, ale < 7,5 tony: wymagane jest minimum 8 kilogramów środka gaśniczego. Konfiguracja: jedna gaśnica 2 kg oraz druga gaśnica o pojemności nie mniejszej niż 6 kg.
3. Dla jednostki transportowej o DMC ≥ 7,5 tony: wymagane jest 12 kilogramów środka gaśniczego, zwykle w postaci dwóch gaśnic po 6 kg każda.

Wszystkie gaśnice w pojazdach ADR muszą być odpowiednie do gaszenia pożarów grup A, B i C. Gaśnice muszą być tak zamontowane, aby był do nich łatwy dostęp dla załogi pojazdu, co oznacza, że jedna gaśnica powinna znajdować się w kabinie kierowcy, a druga z tyłu kabiny lub w łatwo dostępnym miejscu na naczepie.

Instrukcje pisemne dla kierowcy

Każdy pojazd przewożący towary niebezpieczne musi być wyposażony w instrukcje pisemne zgodnie z wzorem określonym w punkcie 5.4.3.4 ADR. Instrukcje te zawierają szczegółowe informacje o działaniach, które powinny być wykonane w razie wypadku lub awarii, w tym:

1. Opis zagrożeń związanych z przewożoną substancją (zagrożenie pożarowe, wybuchowe, trujące, żrące).
2. Zasady postępowania w przypadku pożaru, wycieku lub kontaktu z substancją.
3. Wymagane wyposażenie awaryjne i środki ochrony indywidualnej.
4. Procedury alarmowania służb ratunkowych i zabezpieczenia miejsca zdarzenia.

Instrukcje muszą być sporządzone w języku zrozumiałym dla kierowcy i załogi pojazdu, dostępne w kabinie kierowcy oraz przeczytane przez kierowcę przed rozpoczęciem transportu. Podczas kontroli drogowej lub akcji ratowniczej, kierowca ma obowiązek przekazać instrukcje służbom interwencyjnym.

Dodatkowe wyposażenie ochronne

Oprócz gaśnic, pojazdy ADR muszą być wyposażone w następujące elementy ochronne:

1. Co najmniej jeden trójkąt ostrzegawczy do oznaczenia miejsca awarii lub wypadku.
2. Kamizelka odblaskowa dla każdego członka załogi pojazdu.
3. Latarka bez elementów metalowych, która nie wytwarza iskier (ważne w przypadku przewozu materiałów łatwopalnych).
4. Podkładki pod koła (kliny) do unieruchomienia pojazdu.
5. Osobisty sprzęt ochronny dla kierowcy, który może obejmować okulary ochronne, rękawice chemoodporne, maskę przeciwgazową (w zależności od klasy przewożonego materiału).
6. Oznakowanie awaryjne: tablice barwy pomarańczowej z numerami identyfikacyjnymi oraz nalepki klasy zagrożenia.

W zależności od rodzaju przewożonej substancji, kierowca może potrzebować dodatkowego wyposażenia, takiego jak sprzęt do uszczelniania i neutralizacji wycieków, sorbent, worki na odpady niebezpieczne czy pojemniki awaryjne.

Świadectwo dopuszczenia pojazdu ADR

Pojazdy cysterny i pojazdy baterie (FL, OX, AT) oraz pojazdy ( wraz z ciągnikiem siodłowym) przewożące materiały wybuchowe klasy 1 (typu EX/II, EX/III),  przewożące towary niebezpieczne, a także pojazdy MEMU (produkujące towary niebezpieczne) muszą posiadać świadectwo dopuszczenia pojazdu ADR, które potwierdza, że pojazd spełnia wymogi techniczne określone w Umowie ADR. Świadectwo to jest wydawane przez uprawnione stacje kontroli pojazdów po przeprowadzeniu specjalistycznych badań technicznych w Transportowym Dozorze Technicznym. Ważność świadectwa wynosi jeden rok, po czym pojazd musi przejść ponowne badanie.

Szkolenia i kompetencje kierowców w zakresie ochrony przeciwpożarowej

Skuteczna ochrona przeciwpożarowa w transporcie wymaga nie tylko odpowiedniego wyposażenia, ale przede wszystkim właściwie przeszkolonych kierowców, którzy potrafią szybko i skutecznie reagować w sytuacjach zagrożenia.

Szkolenia BHP dla kierowców zawodowych

Zgodnie z przepisami Kodeksu pracy oraz rozporządzenia w sprawie szkoleń BHP, wszyscy pracownicy, w tym kierowcy zawodowi, muszą przechodzić szkolenia z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy. Szkolenia te obejmują:

1. Szkolenie wstępne, które musi odbyć się przed dopuszczeniem pracownika do pracy.
2. Szkolenia okresowe, które powinny odbywać się regularnie w zależności od rodzaju wykonywanej pracy.

Dla kierowców zatrudnionych na stanowiskach niebędących stanowiskami kierowniczymi, szkolenia okresowe powinny odbywać się co 3 lata. Jednak kierowcy przewożący materiały niebezpieczne wykonują pracę na stanowiskach szczególnie niebezpiecznych, co oznacza, że szkolenia okresowe BHP powinny odbywać się dla nich co roku.

Szkolenia z ochrony przeciwpożarowej

Szkolenia z zakresu ochrony przeciwpożarowej są obowiązkowe dla wszystkich pracowników zatrudnionych w transporcie. Program szkoleń powinien obejmować:

1. Warunki powstawania pożaru i mechanizmy jego rozprzestrzeniania się.
2. Przyczyny zagrożenia pożarowego w pojazdach (np. awarie elektryczne, wycieki paliwa, przegrzanie silnika, niewłaściwe przewożenie ładunków).
3. Obowiązki pracowników w razie wybuchu pożaru.
4. Zasady postępowania podczas zagrożenia pożarem (alarmowanie służb, ewakuacja, pierwsza pomoc).
5. Oznaczenia znakami przeciwpożarowymi i ewakuacyjnymi.
6. Praktyczne zasady gaszenia ognia przy użyciu podręcznego sprzętu przeciwpożarowego (gaśnice, koce gaśnicze).
7. Zasady zachowania bezpieczeństwa w przypadku ewakuacji.

Szkolenia powinny mieć charakter zarówno teoretyczny, jak i praktyczny. Szczególnie ważne jest praktyczne ćwiczenie obsługi gaśnic, aby kierowcy wiedzieli, jak szybko i skutecznie użyć gaśnicy w sytuacji rzeczywistego zagrożenia.

Szkolenia ADR dla kierowców przewożących towary niebezpieczne

Kierowcy przewożący towary niebezpieczne muszą ukończyć specjalistyczne szkolenie ADR i zdać egzamin państwowy, aby uzyskać zaświadczenie ADR. Szkolenie obejmuje:

1. Przepisy prawne dotyczące transportu towarów niebezpiecznych (Umowa ADR, przepisy krajowe).
2. Klasyfikację materiałów niebezpiecznych według przepisów ADR (klasy 1-9).
3. Zagrożenia związane z transportem towarów niebezpiecznych (pożarowe, wybuchowe, toksyczne, żrące).
4. Wymagania dotyczące bezpiecznego magazynowania, pakowania i oznakowania towarów niebezpiecznych.
5. Wymaganą dokumentację przewozową (list przewozowy, instrukcje pisemne, certyfikaty).
6. Procedury załadunku, rozładunku i manipulowania ładunkiem.
7. Postępowanie w razie awarii, wycieku lub pożaru.
8. Kary za naruszenia przepisów.

Zaświadczenie ADR jest ważne przez 5 lat, po czym kierowca musi odbyć szkolenie okresowe i ponownie zdać egzamin. Istnieją różne kategorie szkoleń ADR (kurs podstawowy, kurs specjalistyczny dla cystern, kurs dla klas 1 i 7), które uprawniają do przewozu różnych rodzajów materiałów niebezpiecznych.

Kompetencje kierowcy w zakresie postępowania awaryjnego

Każdy kierowca powinien posiadać praktyczną wiedzę na temat:

1. Rozpoznawania oznak zagrożenia pożarowego (nietypowe zapachy, dym, wzrost temperatury, ostrzeżenia z systemów monitoringu pojazdu).
2. Prawidłowego użycia gaśnic i innych środków gaśniczych.
3. Procedur alarmowania służb ratunkowych (numer 112, jakie informacje przekazać).
4. Technik ewakuacji z pojazdu (np. chwyt Rauteka w przypadku konieczności wyciągnięcia poszkodowanego).
5. Udzielania pierwszej pomocy przedmedycznej.
6. Zabezpieczania miejsca zdarzenia (ustawienie trójkątów ostrzegawczych, oznakowanie).

Procedury postępowania w przypadku pożaru pojazdu

Szybka i właściwa reakcja w przypadku pożaru pojazdu może uratować życie oraz ograniczyć straty materialne. Poniżej przedstawiamy szczegółowe procedury postępowania w różnych sytuacjach zagrożenia pożarowego.

Rozpoznawanie oznak pożaru

Wczesne rozpoznanie zagrożenia pożarowego zwiększa szanse na skuteczne ugaszenie pożaru w jego początkowej fazie. Kierowca powinien być szczególnie czujny na następujące oznaki:

1. Nietypowe zapachy (spalenizny, gumy, plastiku, paliwa).
2. Dym wydobywający się spod maski, z wnętrza kabiny lub z części ładunkowej.
3. Wzrost temperatury w kabinie lub nietypowe nagrzewanie się elementów pojazdu.
4. Ostrzeżenia z systemów monitoringu pojazdu (lampki kontrolne na desce rozdzielczej).
5. Nietypowe dźwięki (trzaski, syczenie).
6. Widoczne płomienie lub żarzenie się elementów.

Podstawowe czynności w przypadku pożaru pojazdu

W przypadku zauważenia oznak pożaru, kierowca powinien niezwłocznie podjąć następujące działania:

1. Zatrzymać pojazd w bezpiecznym miejscu, z dala od innych pojazdów, budynków oraz źródeł zapłonu. Należy unikać zatrzymywania się w tunelach, na mostach lub w miejscach utrudniających dojazd służbom ratunkowym.
2. Wyłączyć silnik i zapłon pojazdu, wyjąć kluczyki ze stacyjki.
3. Ewakuować wszystkie osoby znajdujące się w pojeździe na bezpieczną odległość (minimum 50 metrów od pojazdu).
4. Zaalarmować służby ratunkowe, dzwoniąc pod numer alarmowy 112 lub 998.
5. Zabezpieczyć miejsce zdarzenia, ustawiając trójkąt ostrzegawczy w odpowiedniej odległości (w terenie zabudowanym minimum 30 metrów, poza terenem zabudowanym minimum 100 metrów przed pojazdem).
6. Założyć kamizelkę odblaskową, aby być dobrze widocznym dla innych uczestników ruchu.
7. Ocenić sytuację i podjąć decyzję o próbie ugaszenia pożaru.

Technika użycia gaśnicy

Prawidłowe użycie gaśnicy wymaga znajomości jej obsługi oraz zastosowania właściwej techniki gaszenia:

1. Podejść do źródła ognia z kierunku nawietrznego (z wiatrem w plecy), aby dym nie utrudniał dostępu do ogniska pożaru.
2. Usunąć zabezpieczenie gaśnicy (zawleczkę, plombę).
3. Skierować wylot gaśnicy na podstawę płomieni (nie na środek lub wierzchołek ognia).
4. Nacisnąć dźwignię uruchamiającą gaśnicę i skierować strumień środka gaśniczego ruchami wahadłowymi na ognisko pożaru.
5. Gasić od dołu do góry, od brzegu ogniska do środka.
6. W przypadku pożaru cieczy palnych (np. wyciek paliwa), gasić od strony napływu cieczy.
7. Po ugaszeniu płomieni obserwować miejsce pożaru przez kilka minut, aby upewnić się, że nie dojdzie do ponownego zapłonu.
8. Nie zbliżać się zbyt blisko do źródła ognia – optymalna odległość to 2-3 metry.

Postępowanie w przypadku pożaru podczas transportu ADR

Transport towarów niebezpiecznych wymaga szczególnej ostrożności i przestrzegania procedur określonych w instrukcjach pisemnych. W przypadku pożaru pojazdu przewożącego materiały niebezpieczne:

1. Niezwłocznie zatrzymać pojazd i wyłączyć silnik.
2. Ewakuować załogę pojazdu oraz ostrzec osoby znajdujące się w pobliżu o zagrożeniu.
3. Zaalarmować służby ratunkowe (112), podając informacje o przewożonych materiałach (numer UN, klasa zagrożenia, nazwa substancji).
4. Sprawdzić instrukcje pisemne, aby upewnić się, jakie działania są dopuszczalne w przypadku danej substancji.
5. Użyć odpowiednich środków ochrony indywidualnej (rękawice, okulary, maskę – jeśli są wymagane).
6. Podjąć próbę ugaszenia pożaru tylko wtedy, gdy instrukcje pisemne na to pozwalają oraz gdy nie ma bezpośredniego zagrożenia wybuchem lub uwolnieniem toksycznych substancji.
7. W przypadku pożaru materiałów klasy 1 (materiały wybuchowe) lub klasy 5.2 (nadtlenki organiczne) nie podejmować samodzielnych prób gaszenia – ewakuować się na bezpieczną odległość (minimum 500 metrów) i czekać na przybycie służb ratunkowych.
8. Przekazać instrukcje pisemne przybyłym służbom ratunkowym, aby umożliwić im podjęcie właściwych działań.

Ewakuacja z pojazdu

W przypadku konieczności ewakuacji z pojazdu objętego pożarem lub zagrożonego wybuchem, należy zastosować następujące zasady:

1. Zachować spokój i nie wpadać w panikę.
2. Otworzyć drzwi lub okna, aby umożliwić ewakuację.
3. Pomóc innym osobom w opuszczeniu pojazdu, w szczególności dzieciom, osobom starszym i niepełnosprawnym.
4. Jeśli drzwi są zablokowane, użyć narzędzi awaryjnych do rozbicia szyb (młotek awaryjny, który powinien znajdować się w autobusach i pojazdach przewożących osoby).
5. Nie zabierać bagażu ani cennych przedmiotów – priorytetem jest ratowanie życia.
6. Po opuszczeniu pojazdu oddalić się na bezpieczną odległość (minimum 50 metrów dla pojazdów standardowych, 500 metrów dla pojazdów ADR z materiałami wybuchowymi).
7. Nie wracać do pojazdu po zapomnianych przedmiotach.

Konserwacja i kontrola sprzętu przeciwpożarowego

Sprawny i właściwie utrzymany sprzęt przeciwpożarowy to podstawa skutecznej ochrony. Regularne przeglądy i konserwacja gaśnic oraz innego wyposażenia są nie tylko wymogiem prawnym, ale także koniecznością dla zapewnienia bezpieczeństwa.

Przeglądy techniczne gaśnic

Gaśnice przenośne i przewoźne powinny być poddawane przeglądom technicznym i czynnościom konserwacyjnym zgodnie z zasadami określonymi w Polskich Normach oraz w dokumentacji techniczno-ruchowej opracowanej przez producentów. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków określa, że przeglądy techniczne i czynności konserwacyjne powinny być przeprowadzane w okresach ustalonych przez producenta, nie rzadziej jednak niż raz w roku.

W praktyce oznacza to, że:

1. Przegląd roczny (przegląd okresowy) powinien być przeprowadzany przez osobę posiadającą odpowiednie kwalifikacje.
2. Przegląd główny (przegląd pięcioletni) obejmuje pełną kontrolę wewnętrzną gaśnicy, wymianę środka gaśniczego oraz ewentualnie uszczelnień i innych elementów zużywalnych.

Po przeprowadzeniu przeglądu, na gaśnicy umieszcza się naklejkę serwisową z datą następnego przeglądu oraz pieczęć lub plombę potwierdzającą przeprowadzenie konserwacji.

Data ważności gaśnicy

Standardowy okres ważności gaśnicy wynosi 2 lata od daty produkcji. Po tym okresie gaśnica powinna zostać poddana przeglądowi w autoryzowanym serwisie, który może przedłużyć jej ważność o kolejne 12 miesięcy. W praktyce gaśnice mogą być użytkowane przez wiele lat, pod warunkiem regularnych przeglądów i wymiany środka gaśniczego co 5 lat.

Kontrola przed jazdą

Kierowca powinien przed każdą jazdą przeprowadzić podstawową kontrolę wyposażenia przeciwpożarowego pojazdu:

1. Sprawdzić, czy gaśnica znajduje się na swoim miejscu i jest łatwo dostępna.
2. Sprawdzić, czy gaśnica jest właściwie zamocowana i zabezpieczona przed przemieszczaniem się.
3. Sprawdzić stan techniczny gaśnicy (brak widocznych uszkodzeń, czytelne etykiety).
4. Sprawdzić datę ważności gaśnicy i datę ostatniego przeglądu.
5. W przypadku gaśnic z manometrem – sprawdzić wskazanie ciśnienia (wskazówka powinna znajdować się w zielonym polu).
6. Sprawdzić, czy plomba na gaśnicy nie jest uszkodzona (uszkodzona plomba może świadczyć o użyciu gaśnicy lub jej niewłaściwej obsłudze).

Jeśli podczas kontroli stwierdzone zostanie, że gaśnica jest niesprawna, uszkodzona lub jej ważność wygasła, należy niezwłocznie wymienić ją na sprawną przed rozpoczęciem jazdy.

Dokumentacja przeglądów

Pracodawca powinien prowadzić dokumentację dotyczącą przeglądów i konserwacji sprzętu przeciwpożarowego. Dokumentacja ta powinna zawierać:

1. Kartę ewidencyjną gaśnicy z danymi technicznymi (typ, masa, numer fabryczny, data produkcji).
2. Zapisy z przeprowadzonych przeglądów (data przeglądu, zakres czynności, osoba przeprowadzająca przegląd).
3. Kopie protokołów z przeglądów głównych i wymiany środka gaśniczego.
4. Informacje o ewentualnych naprawach lub wymianie gaśnic.

Właściwe prowadzenie dokumentacji jest ważne zarówno z punktu widzenia przepisów BHP, jak i w przypadku kontroli przeprowadzanych przez organy nadzoru (Państwowa Inspekcja Pracy, Straż Pożarna, Inspekcja Transportu Drogowego).

Nowoczesne technologie monitorowania

W ostatnich latach rozwijają się nowoczesne systemy monitorowania sprzętu przeciwpożarowego z wykorzystaniem technologii IoT (Internet of Things). Inteligentne systemy mogą:

1. Zdalnie monitorować stan techniczny gaśnic (ciśnienie, temperatura, lokalizacja).
2. Automatycznie powiadamiać o zbliżającej się dacie ważności gaśnicy lub konieczności przeprowadzenia przeglądu.
3. Generować raporty i alerty dla zarządzających flotą pojazdów.
4. Integrować się z aplikacjami mobilnymi, umożliwiając kierowcom i menedżerom bieżące zarządzanie bezpieczeństwem pojazdu.

Zastosowanie takich systemów może znacząco zwiększyć poziom bezpieczeństwa oraz ułatwić zarządzanie wyposażeniem przeciwpożarowym w dużych flotach transportowych.

Odpowiedzialność prawna pracodawcy i kierowcy

Kwestie ochrony przeciwpożarowej w transporcie drogowym wiążą się z określonymi obowiązkami i odpowiedzialnością prawną zarówno po stronie pracodawcy, jak i kierowcy.

Obowiązki i odpowiedzialność pracodawcy

Pracodawca w branży transportowej ponosi szeroką odpowiedzialność za zapewnienie bezpiecznych warunków pracy swoim pracownikom. W zakresie ochrony przeciwpożarowej obowiązki pracodawcy obejmują:

1. Wyposażenie wszystkich pojazdów wykorzystywanych przez pracowników w sprawny sprzęt przeciwpożarowy zgodny z obowiązującymi przepisami (gaśnice, dodatkowe wyposażenie dla pojazdów ADR).
2. Zapewnienie regularnych przeglądów i konserwacji sprzętu przeciwpożarowego, w tym gaśnic, zgodnie z wymogami producenta i przepisami.
3. Organizowanie szkoleń BHP i szkoleń z zakresu ochrony przeciwpożarowej dla wszystkich pracowników, w szczególności kierowców.
4. Zapewnienie kierowcom przewożącym towary niebezpieczne ukończenia szkolenia ADR oraz posiadania aktualnego zaświadczenia ADR.
5. Kontrolowanie stanu technicznego wyposażenia przeciwpożarowego oraz dokumentowanie przeprowadzonych przeglądów.
6. Opracowanie i wdrożenie procedur postępowania na wypadek pożaru oraz innych sytuacji awaryjnych.
7. Wyposażenie kierowców przewożących towary niebezpieczne w aktualne instrukcje pisemne oraz niezbędne środki ochrony indywidualnej.
8. Reagowanie na zgłaszane przez pracowników potrzeby w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa i higieny pracy.
9. Zapewnienie przestrzegania przepisów dotyczących czasu pracy kierowców, aby uniknąć sytuacji, w których zmęczenie może prowadzić do błędów i wypadków.

Pracodawca, który nie wypełnia tych obowiązków, naraża się na odpowiedzialność administracyjną (nakazy i decyzje Państwowej Inspekcji Pracy), cywilną (odszkodowania za wypadki przy pracy) oraz karną (w przypadku rażącego naruszenia przepisów BHP prowadzącego do wypadku).

Obowiązki i odpowiedzialność kierowcy

Kierowca jako pracownik również ma określone obowiązki w zakresie ochrony przeciwpożarowej:

1. Znajomość procedur postępowania na wypadek pożaru oraz instrukcji obsługi gaśnic i innego sprzętu przeciwpożarowego.
2. Przeprowadzanie kontroli wyposażenia przeciwpożarowego przed rozpoczęciem jazdy.
3. Zgłaszanie pracodawcy wszelkich nieprawidłowości dotyczących stanu technicznego gaśnic lub innego wyposażenia.
4. Udział w szkoleniach BHP oraz szkoleniach z zakresu ochrony przeciwpożarowej organizowanych przez pracodawcę.
5. W przypadku kierowców ADR – posiadanie aktualnego zaświadczenia ADR, znajomość instrukcji pisemnych oraz przestrzeganie procedur bezpieczeństwa przy załadunku, przewozie i rozładunku towarów niebezpiecznych.
6. Szybkie i właściwe reagowanie w przypadku zagrożenia pożarowego (alarmowanie służb, ewakuacja, podjęcie działań gaśniczych zgodnie z procedurami).
7. Przestrzeganie przepisów ruchu drogowego oraz zasad bezpiecznej jazdy.
8. Dbanie o stan techniczny pojazdu i sprzętu, w tym wyposażenia przeciwpożarowego.

Kierowca, który zaniedbuje swoje obowiązki w zakresie bezpieczeństwa przeciwpożarowego, może ponieść odpowiedzialność dyscyplinarną (kara porządkowa, rozwiązanie umowy o pracę) oraz w przypadku spowodowania wypadku – odpowiedzialność cywilną i karną.

Sankcje za naruszenie przepisów

Naruszenie przepisów dotyczących ochrony przeciwpożarowej w transporcie może skutkować różnymi sankcjami:

1. Mandat karny za brak gaśnicy w pojeździe lub jej niewłaściwe umieszczenie – od 20 do 500 złotych. W praktyce podczas kontroli drogowych mandaty wynoszą zazwyczaj 100-200 złotych.
2. Mandat za niewłaściwe zabezpieczenie gaśnicy (gaśnica luźno leżąca w bagażniku, zagrażająca bezpieczeństwu) – do 200 złotych za niewłaściwe użytkowanie samochodu.
3. W przypadku transportu ADR – kary administracyjne nakładane przez Inspekcję Transportu Drogowego za naruszenie przepisów Umowy ADR mogą wynosić od kilku tysięcy do kilkudziesięciu tysięcy złotych, w zależności od rodzaju i wagi naruszenia.
4. Nakazy wydawane przez Państwową Inspekcję Pracy w przypadku stwierdzenia nieprawidłowości podczas kontroli przestrzegania przepisów BHP.
5. Decyzje wydawane przez Komendanta Straży Pożarnej, w tym nakazy usunięcia nieprawidłowości w zakresie ochrony przeciwpożarowej.
6. Odpowiedzialność karna w przypadku spowodowania wypadku lub katastrofy w ruchu lądowym na skutek nieprzestrzegania przepisów bezpieczeństwa.

Znaczenie ubezpieczeń

Odpowiednie ubezpieczenia są istotnym elementem zarządzania ryzykiem w transporcie. Oprócz obowiązkowego ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych, warto rozważyć:

1. Ubezpieczenie AC (autocasco) obejmujące szkody spowodowane pożarem pojazdu.
2. Ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej przewoźnika, które obejmuje szkody w przewożonym ładunku.
3. Ubezpieczenie cargo dla towarów niebezpiecznych, które może być wymagane przy przewozie ADR.
4. Ubezpieczenie od następstw nieszczęśliwych wypadków dla kierowców.

Właściwe ubezpieczenia mogą pomóc w pokryciu kosztów szkód oraz ograniczyć konsekwencje finansowe wypadków i pożarów.

Podsumowanie

Ochrona przeciwpożarowa w transporcie drogowym to kompleksowe zagadnienie obejmujące przepisy prawne, wymagania techniczne, szkolenia oraz praktyczne procedury postępowania. Kluczowe wnioski z artykułu można podsumować następująco:

1. Wszystkie pojazdy transportowe muszą być wyposażone w sprawne gaśnice odpowiednie do ich kategorii i przeznaczenia, umieszczone w miejscach łatwo dostępnych.
2. Transport towarów niebezpiecznych wymaga szczególnego wyposażenia przeciwpożarowego zgodnego z Umową ADR, w tym instrukcji pisemnych i dodatkowych środków ochronnych.
3. Regularne szkolenia kierowców z zakresu BHP i ochrony przeciwpożarowej są niezbędne dla zapewnienia skutecznej reakcji w sytuacjach zagrożenia.
4. Prawidłowa konserwacja i kontrola sprzętu przeciwpożarowego to podstawa jego sprawności w sytuacjach kryzysowych – gaśnice powinny być poddawane przeglądom nie rzadziej niż raz w roku.
5. Znajomość procedur postępowania w przypadku pożaru oraz umiejętność obsługi gaśnic może uratować życie i ograniczyć straty materialne.
6. Zarówno pracodawca, jak i kierowca ponoszą odpowiedzialność prawną za przestrzeganie przepisów dotyczących ochrony przeciwpożarowej.

Praktyczne wskazówki

Dla zapewnienia wysokiego poziomu bezpieczeństwa przeciwpożarowego w transporcie zaleca się:

1. Przeprowadzanie regularnych szkoleń praktycznych z obsługi gaśnic dla wszystkich kierowców.
2. Wdrożenie systemu elektronicznego monitorowania dat przeglądów gaśnic i terminów szkoleń.
3. Wyposażenie pojazdów w dodatkowe środki bezpieczeństwa, takie jak koce gaśnicze czy systemy automatycznego gaszenia.
4. Opracowanie szczegółowych planów awaryjnych i procedur ewakuacji dla różnych scenariuszy zagrożenia.
5. Prowadzenie regularnych audytów wewnętrznych sprawdzających zgodność wyposażenia i procedur z obowiązującymi przepisami.
6. Budowanie kultury bezpieczeństwa w organizacji, w której każdy pracownik rozumie znaczenie ochrony przeciwpożarowej i aktywnie uczestniczy w jej realizacji.
7. Inwestowanie w nowoczesne technologie monitorowania i zarządzania bezpieczeństwem floty.

Pamiętajmy, że najlepszym sposobem ochrony przed pożarem jest prewencja – regularna konserwacja pojazdów, przestrzeganie procedur bezpieczeństwa oraz właściwe szkolenie personelu mogą zapobiec wielu tragediom.

Spis źródeł

1. Ustawa z dnia 24 sierpnia 1991 roku o ochronie przeciwpożarowej (Dz.U. 2024 poz. 275).
2. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 31 grudnia 2002 roku w sprawie warunków technicznych pojazdów oraz zakresu ich niezbędnego wyposażenia (Dz.U. 2016 poz. 2022, z późn. zm.).
3. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 7 czerwca 2010 roku w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów (Dz.U. 2010 Nr 109 poz. 719).
4. Umowa europejska dotycząca międzynarodowego przewozu drogowego towarów niebezpiecznych (ADR) – obowiązująca od 1 stycznia 2025 roku.
5. Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 roku Kodeks pracy (Dz.U. 2023 poz. 1465, z późn. zm.), w szczególności art. 207-209³.
6. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 14 marca 2000 roku w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy ręcznych pracach transportowych oraz innych pracach związanych z wysiłkiem fizycznym (Dz.U. 2000 Nr 26 poz. 313).
7. Nowe wymagania dotyczące gaśnic w pojazdach osobowych i dostawczych do 3,5 t – Obwieszczenie Ministra Infrastruktury z dnia 29 lutego 2024 roku.
8. Instrukcje pisemne zgodne z ADR – wzór z Umowy ADR sekcja 5.4.3.4.
9. Zasady ochrony przeciwpożarowej w branży transportowej – publikacje branżowe i materiały szkoleniowe.
10. Procedury awaryjne w transporcie ADR – opracowania ekspertów ds. bezpieczeństwa transportu towarów niebezpiecznych.
11. Raporty i analizy Państwowej Straży Pożarnej dotyczące pożarów pojazdów w latach 2020-2025.
12. Materiały szkoleniowe Instytutu Transportu Samochodowego dotyczące bezpieczeństwa w transporcie drogowym.

 

Jesteś zainteresowany podnoszeniem swoich kwalifikacji?

Skorzystaj z naszych usług.

 

Hashtagi:

#OchronaPrzeciwpożarowa #TransportDrogowy #BezpieczeństwoTransportu #ADR #GaśniceSamochodowe #BHPTransport #TowyNiebezpieczne

Wróc na bloga