Konwencja CMR - streszczenie

Opracował dr inż. Bogusław Madej

Czy zastanawiałeś się, jak międzynarodowy transport drogowy towarów jest regulowany i jakie przepisy zapewniają jego płynne funkcjonowanie? Konwencja o umowie międzynarodowego przewozu drogowego towarów, znana jako Konwencja CMR, jest podstawowym aktem prawnym, który odgrywa fundamentalną rolę w tej dziedzinie. Ujednolica ona zasady dotyczące przewozu towarów między krajami, zapewniając jasne wytyczne dla nadawców, odbiorców i przewoźników.

W niniejszym artykule przedstawiam podstawowe prawa, obowiązki odpowiedzialności wszystkich stron zaangażowanych w proces transportu. Dowiesz się, jakie są kluczowe elementy listu przewozowego, jakie obowiązki spoczywają na przewoźniku przy przyjęciu towaru oraz jakie prawa przysługują nadawcy i odbiorcy. Zrozumienie tych zasad nie tylko zwiększa pewność prawną, ale także pomaga unikać potencjalnych konfliktów i problemów w transakcjach transportowych.
Konwencja o umowie międzynarodowego przewozu drogowego towarów (CMR) jest aktem prawnym, który ujednolica i reguluje warunki międzynarodowego transportu drogowego towarów. Została sporządzona w Genewie dnia 19 maja 1956 roku, a Polska Rzeczypospolita Ludowa ratyfikowała ją 27 kwietnia 1962 roku.
Poniżej przedstawiono podstawowe prawa, obowiązki i odpowiedzialności nadawcy, odbiorcy i przewoźnika według Konwencji CMR:

Zakres stosowania Konwencji CMR

Konwencja ma zastosowanie do umów o zarobkowy przewóz drogowy towarów pojazdami, takimi jak samochody, pojazdy członowe, przyczepy i naczepy.
Warunkiem jej stosowania jest to, że miejsce przyjęcia przesyłki do przewozu i miejsce jej dostawy znajdują się w dwóch różnych krajach, z których przynajmniej jeden jest krajem umawiającym się.
Konwencja nie ma zastosowania do przewozów wykonywanych na podstawie międzynarodowych konwencji pocztowych, do przewozu zwłok ani do przewozów rzeczy przesiedlenia.
Nawet jeśli część przewozu odbywa się innym środkiem transportu (np. morzem, koleją, powietrzem) bez przeładunku, Konwencja CMR stosuje się do całości przewozu, chyba że udowodniono, że zaginięcie, uszkodzenie lub opóźnienie wynikło wyłącznie z tego innego rodzaju transportu i nie było spowodowane działaniem lub zaniechaniem przewoźnika drogowego.

List przewozowy (CMR)

Dowodem zawarcia umowy przewozu jest list przewozowy. Jego brak, nieprawidłowość lub utrata nie wpływają jednak na istnienie ani ważność umowy.
List przewozowy wystawia się w trzech oryginalnych egzemplarzach, podpisanych przez nadawcę i przewoźnika: jeden dla nadawcy, drugi towarzyszy przesyłce, a trzeci zatrzymuje przewoźnik.
List przewozowy powinien zawierać kluczowe dane, takie jak: miejsce i data wystawienia, dane nadawcy, przewoźnika i odbiorcy, miejsce i data przyjęcia towaru oraz miejsce wydania, rodzaj towaru i opakowania (w tym dla towarów niebezpiecznych), ilość sztuk, waga, koszty przewozu, instrukcje celne oraz oświadczenie, że przewóz podlega przepisom Konwencji CMR.
W braku uzasadnionych zastrzeżeń przewoźnika wpisanych do listu przewozowego, istnieje domniemanie, że towar i jego opakowanie były widocznie w dobrym stanie w chwili przyjęcia, a ilość i cechy sztuk były zgodne z listem.

Prawa, obowiązki i odpowiedzialność przewoźnika

Odpowiedzialność przewoźnika

1. Odpowiada za całkowite lub częściowe zaginięcie towaru lub za jego uszkodzenie, które nastąpi w czasie między przyjęciem towaru a jego wydaniem. Odszkodowanie za zaginięcie lub uszkodzenie oblicza się według wartości towaru w miejscu i okresie przyjęcia go do przewozu. Wartość ta jest określana według ceny giełdowej, rynkowej lub zwykłej wartości towarów tego samego rodzaju i jakości. Odszkodowanie nie może przekroczyć 8,33 jednostki rozrachunkowej za 1 kilogram brakującej wagi brutto. Oprócz tego, przewoźnik zwraca przewoźne, cło i inne wydatki poniesione w związku z przewozem towaru (w całości przy całkowitym zaginięciu, proporcjonalnie przy częściowym). Inne odszkodowania nie należą się, chyba że zadeklarowano wyższą wartość lub specjalny interes. Przewoźnik nie ma prawa korzystać z wyłączeń lub ograniczeń odpowiedzialności, jeżeli szkoda powstała wskutek jego złego zamiaru lub niedbalstwa równoznacznego ze złym zamiarem. To samo dotyczy działań jego pracowników lub innych osób.
2. Odpowiada za opóźnienie terminu dostawy towaru do odbiorcy. Odszkodowanie za opóźnienie dostawy nie może przewyższyć kwoty przewoźnego, jeżeli osoba poszkodowana udowodni szkodę. Kary umowne za opóźnienie dostawy ładunku do odbiorcy są niezgodne z przepisami Konwencji.
3. Odpowiada, jak za swoje własne czynności i zaniedbania, za czynności i zaniedbania swoich pracowników i wszystkich innych osób, do których usług odwołuje się w celu wykonania przewozu, kiedy ci pracownicy lub te osoby działają w wykonaniu swych funkcji.
4. Nie może powoływać się dla zwolnienia od odpowiedzialności ani na wady pojazdu, którym się posługuje, ani na winę osoby lub pracowników osoby, u której pojazd wynajął.
5. Jeżeli list przewozowy nie zawiera oświadczenia, że przewóz podlega przepisom Konwencji CMR (art. 6 ust. 1 k)), przewoźnik odpowiada za wszelkie koszty i szkody, które mogłaby ponieść osoba mająca prawo do towaru z powodu tego zaniedbania.
6. Odpowiada jak komisant za zagubienie lub niewłaściwe użycie dokumentów wymienionych w liście przewozowym i dołączonych do niego lub wręczonych przewoźnikowi. Odszkodowanie, które go obciąża, nie może przewyższyć odszkodowania, jakie należałoby się w razie zaginięcia towaru.
7. Jeżeli towar został wydany odbiorcy bez pobrania zaliczenia, które przewoźnik powinien był pobrać, przewoźnik obowiązany jest wypłacić nadawcy odszkodowanie do wysokości kwoty zaliczenia, zachowując roszczenie zwrotne do odbiorcy.
8. Nie ma prawa korzystać z wyłączeń lub ograniczeń odpowiedzialności, jeżeli szkoda powstała wskutek jego złego zamiaru lub niedbalstwa równoznacznego ze złym zamiarem. To samo dotyczy działań jego pracowników lub innych osób.
9. Jeżeli przewóz wykonuje kilku przewoźników, to każdy z nich przyjmuje na siebie odpowiedzialność za wykonanie całego przewozu.

Zwolnienie z odpowiedzialności przewoźnika

1. Jest zwolniony od odpowiedzialności, jeżeli zaginięcie, uszkodzenie lub opóźnienie spowodowane zostało winą osoby uprawnionej, jej zleceniem niewynikającym z winy przewoźnika, wadą własną towaru, lub okolicznościami, których nie mógł uniknąć i których następstwom nie mógł zapobiec.
2. Może być zwolniony z odpowiedzialności w przypadku szczególnych niebezpieczeństw wynikających z jednej lub kilku przyczyn, o ile przewoźnik udowodni, że szkoda powstała z jednej z tych przyczyn:
  - użycie pojazdów otwartych i nieprzykrytych opończą (jeśli uzgodniono i zaznaczono w liście przewozowym),
  - brak lub wadliwe opakowanie (dla towarów podatnych na uszkodzenie),
  - manipulowanie, ładowanie, rozmieszczenie lub wyładowanie towaru przez nadawcę, odbiorcę lub ich przedstawicieli,
  - naturalne właściwości niektórych towarów (np. połamanie, rdza, samoistne zepsucie, wyschnięcie, wyciek, normalny ubytek, działanie robactwa i gryzoni),
  - niedostateczność lub wadliwość cech lub numerów na sztukach przesyłki,
  - przewóz żywych zwierząt (przy zachowaniu odpowiednich środków ostrożności).
3. Dowód, że zaginięcie, uszkodzenie lub opóźnienie spowodowane zostało jedną z przyczyn przewidzianych w art. 17 ust. 2, ciąży na przewoźniku.

Obowiązki przewoźnika

1. Przy przyjęciu towaru jest obowiązany sprawdzić dokładność danych listu przewozowego dotyczących ilości sztuk, ich cech i numerów, a także widoczny stan towaru i jego opakowania.
2. Jeżeli nie ma możliwości sprawdzenia lub ma zastrzeżenia, wpisuje do listu przewozowego uzasadnione zastrzeżenia.
3. Powinien stosować się do zleceń odbiorcy w kwestii rozporządzania towarem, od chwili, gdy prawo nadawcy do rozporządzania wygasa.
4. Jeżeli wykonanie umowy przewozu jest lub staje się niemożliwe przed dostawą, przewoźnik jest obowiązany zażądać instrukcji od osoby uprawnionej do rozporządzania towarem.
5. Jeżeli nie zdoła uzyskać instrukcji w dostatecznie krótkim czasie, powinien podjąć środki, jakie wydają mu się najlepsze w interesie osoby uprawnionej.
6. Jeśli po przybyciu towaru do miejsca przeznaczenia okażą się przeszkody w jego wydaniu, przewoźnik powinien zażądać instrukcji od nadawcy.
7. W przypadku sprzedaży towaru (zgodnie z art. 16), kwota uzyskana ze sprzedaży powinna być postawiona do dyspozycji osoby uprawnionej, po potrąceniu kosztów ciążących na towarze.
8. Wspólnie z odbiorcą, przewoźnik powinien udzielać sobie wzajemnie wszelkich możliwych ułatwień przy dokonywaniu potrzebnych sprawdzeń i ustaleń.

Prawa przewoźnika

1. Zatrzymuje trzeci egzemplarz listu przewozowego.
2. Może domagać się zapłacenia kosztów sprawdzenia wagi brutto, ilości towaru lub zawartości sztuk przesyłki, jeśli nadawca tego żądał.
3. Ma prawo do zwrotu kosztów spowodowanych zażądaniem przez niego instrukcji lub ich wykonaniem, o ile koszty te nie wynikły z jego winy.
4. W przypadku przeszkód w wykonaniu przewozu lub wydaniu towaru, przewoźnik może bezzwłocznie wyładować towar na rachunek osoby uprawnionej; po wyładowaniu przewóz uważa się za ukończony, a przewoźnik bierze wówczas na siebie dozór towaru.
5. Może przystąpić do sprzedaży towaru nie czekając na instrukcje osoby uprawnionej, jeżeli usprawiedliwia to właściwość psucia się lub stan towaru, albo jeżeli koszty przechowywania są niewspółmiernie wysokie w stosunku do jego wartości.
6. Jeżeli koszty przewoźnika są wyższe od kwoty uzyskanej ze sprzedaży towaru, ma prawo do różnicy.
7. Przewoźnikowi, który na mocy Konwencji wypłacił odszkodowanie, przysługuje roszczenie zwrotne o sumę odszkodowania, odsetki i koszty do przewoźników, którzy uczestniczyli w wykonaniu umowy przewozu.

Prawa obowiązki i odpowiedzialność nadawcy ładunku

Odpowiedzialność nadawcy

1. Odpowiada za wszelkie koszty i szkody, jakie mógłby ponieść przewoźnik na skutek nieścisłości lub niedostateczności danych wymienionych w art. 6 ust. 1 b), d), e), f), g), h) i j); danych wymienionych w art. 6 ust. 2; oraz wszelkich innych danych lub instrukcji, wydanych przez niego w celu wystawienia listu przewozowego.
2. Odpowiada wobec przewoźnika za szkody wyrządzone osobom, wyposażeniu lub innym towarom, jak również za koszty, których przyczyną było wadliwe opakowanie towaru, chyba że wadliwość była widoczna lub znana przewoźnikowi w chwili jego przyjęcia, a przewoźnik nie wniósł zastrzeżeń.
3. Jeżeli towary niebezpieczne nie były przewoźnikowi znane jako takie, nadawca jest odpowiedzialny za wszystkie koszty i szkody wynikające z ich powierzenia do przewozu lub z ich przewozu.

Obowiązki nadawcy

1. Wystawia list przewozowy w trzech oryginalnych egzemplarzach i podpisuje go (podpisy mogą być wydrukowane lub zastąpione stemplami). Pierwszy egzemplarz wręcza się nadawcy.
2. Jeżeli przeznaczony do przewozu towar ma być ładowany na różne pojazdy lub jeżeli chodzi o różne rodzaje towarów albo o oddzielne partie, nadawca ma prawo wymagać wystawienia tylu listów przewozowych, ile pojazdów należy użyć lub ile jest rodzajów bądź partii towarów.
3. W celu załatwienia formalności celnych lub innych, nadawca powinien załączyć do listu przewozowego lub postawić do dyspozycji przewoźnika potrzebne dokumenty oraz udzielić mu wszelkich żądanych informacji.
4. Jeżeli nadawca powierza przewoźnikowi towary niebezpieczne, powinien mu dokładnie opisać, jakie niebezpieczeństwo przedstawiają, i wskazać, jakie środki ostrożności należy podjąć.

Prawa nadawcy

1. Ma prawo żądać sprawdzenia przez przewoźnika wagi brutto albo inaczej wyrażonej ilości towaru. Może także żądać sprawdzenia zawartości sztuk przesyłki.
2. Ma prawo rozporządzać towarem, a w szczególności zażądać od przewoźnika wstrzymania przewozu, zmiany miejsca przewidzianego dla wydania towaru albo też wydania go odbiorcy innemu niż wskazany w liście przewozowym. To prawo wygasa z chwilą wydania drugiego egzemplarza listu przewozowego odbiorcy lub skorzystania przez niego z prawa przewidzianego w art. 13 ust. 1.
3. Jeżeli odbiorca odmawia przyjęcia towaru, nadawca ma prawo rozporządzać nim bez obowiązku przedstawienia pierwszego egzemplarza listu przewozowego.
4. Może zadeklarować w liście przewozowym za umówioną dodatkową opłatą wartość towaru przekraczającą granicę odpowiedzialności z art. 23 ust. 3.
  Może ustalić, wpisując do listu przewozowego za umówioną dodatkową opłatą, kwotę specjalnego interesu w dostawie przesyłki na wypadek jej zaginięcia lub uszkodzenia, a także w razie przekroczenia umówionego terminu dostawy.

Prawa, obowiązki i odpowiedzialność odbiorcy

Odpowiedzialność odbiorcy

1. Ma prawo wymagać wystawienia tylu listów przewozowych, ile pojazdów należy użyć lub ile jest rodzajów bądź partii towarów.
2. Odpowiada za wszelkie koszty i szkody wynikające z nieścisłości lub niedostateczności danych w liście przewozowym.

Obowiązki odbiorcy

1. Jeżeli odbiorca korzysta z praw wynikających z art. 13 ust. 1 (prawo żądania wydania towaru), obowiązany jest zapłacić kwotę należności wynikającą z listu przewozowego. W przypadku sporu w tym przedmiocie, przewoźnik obowiązany jest dostarczyć towar tylko wówczas, gdy odbiorca udzieli mu zabezpieczenia.
2. Wspólnie z przewoźnikiem, odbiorca powinien udzielać sobie wzajemnie wszelkich możliwych ułatwień przy dokonywaniu potrzebnych sprawdzeń i ustaleń.
3. W przypadku niewidocznych braków lub uszkodzeń w towarze, musi zgłosić pisemne zastrzeżenia w ciągu 7 dni od daty dostawy (bez niedziel i dni świątecznych).
4. Roszczenia wynikające z przewozów podlegających Konwencji przedawniają się po upływie jednego roku. Jednak w przypadku złego zamiaru lub niedbalstwa przewoźnika, termin ten wynosi 3 lata. Przedawnienie zawiesza reklamacja pisemna aż do dnia odrzucenia jej przez przewoźnika na piśmie i zwrócenia dokumentów. ○ Roszczenie przedawnione nie może być więcej podnoszone, nawet w postaci wzajemnego powództwa lub zarzutu.
5. Opóźnienie dostawy może stanowić podstawę do odszkodowania tylko wówczas, gdy zastrzeżenie zostało skierowane na piśmie w terminie 21 dni od dnia postawienia towaru do dyspozycji odbiorcy.

Prawa odbiorcy

1. Po przybyciu towaru do miejsca przewidzianego dla jego wydania, odbiorca ma prawo żądać od przewoźnika wydania za pokwitowaniem drugiego egzemplarza listu przewozowego oraz towaru.
2. Jeżeli stwierdzono zaginięcie towaru lub jeżeli towar nie przybył po upływie terminu przewidzianego w artykule 19, odbiorca może w imieniu własnym dochodzić wobec przewoźnika praw wynikających z umowy przewozu.
3. Prawo rozporządzania towarem - prawo do rozporządzenia towarem może należeć do odbiorcy już od chwili wystawienia listu przewozowego, jeśli nadawca zaznaczył to w liście przewozowym. W takim przypadku odbiorca wchodzi w miejsce nadawcy w kwestii rozporządzania towarem.
4. Jeżeli odbiorca, wykonując swoje prawo do rozporządzania, zarządzi wydanie przesyłki innej osobie, ta ostatnia nie może wyznaczyć innych odbiorców.
5. Nawet jeżeli uprzednio odmówił przyjęcia towaru, może zawsze domagać się jego wydania, dopóki przewoźnik nie otrzyma przeciwnych instrukcji od nadawcy.
6. Może, bez dalszych dowodów, uważać towar za zaginiony, jeżeli nie został on wydany w ciągu 30 dni po upływie umówionego terminu, a jeżeli terminu nie umówiono, w ciągu 60 dni po przyjęciu towaru przez przewoźnika.
7. Otrzymując odszkodowanie za zaginiony towar, może pisemnie zażądać, aby w razie odnalezienia towaru w ciągu roku po wypłacie odszkodowania zawiadomiono go o tym niezwłocznie. W ciągu trzydziestu dni po otrzymaniu tego zawiadomienia, może żądać, aby towar został mu wydany za zapłatą należności wynikających z listu przewozowego i za zwrotem otrzymanego odszkodowania.
8. W razie opóźnienia dostawy, jeżeli osoba uprawniona udowodni, że wynikła stąd dla niej szkoda, przewoźnik obowiązany jest zapłacić odszkodowanie, które nie może przewyższyć kwoty przewoźnego.
9. Może żądać odsetek od kwoty odszkodowania w wysokości 5% rocznie, licząc od dnia skierowania pisemnej reklamacji do przewoźnika, a jeżeli tej reklamacji nie było, od dnia wytoczenia powództwa sądowego.
10. Może zgłosić przewoźnikowi zastrzeżenia dotyczące widocznych braków lub uszkodzeń najpóźniej w chwili dostawy, a niewidocznych w siedem dni od daty dostawy (nie wliczając niedziel i dni świątecznych). W przeciwnym razie domniemywa się, że otrzymał towar w stanie opisanym w liście przewozowym.