Opracował: dr inż. Bogusław Madej
Kierowca autobusu w Klasyfikacji Zawodów i Specjalności stanowi jeden z filarów systemu transportu publicznego, odpowiadając za bezpieczny i komfortowy przewóz pasażerów w komunikacji miejskiej, podmiejskiej, dalekobieżnej oraz turystycznej. Zawód ten, zaliczany do ósmej grupy "Operatorzy i monterzy maszyn i urządzeń", wymaga nie tylko wysokich kompetencji technicznych związanych z prowadzeniem pojazdów o dużych gabarytach, ale także rozwinięte umiejętności interpersonalne niezbędne w codziennych kontaktach z pasażerami. System wymagań obejmuje szeroki zakres kwalifikacji formalnych - od prawa jazdy kategorii D przez świadectwo kwalifikacji zawodowej po regularne badania lekarskie i psychologiczne, które gwarantują odpowiedni poziom bezpieczeństwa w transporcie publicznym. Kierowcy autobusów stają się coraz ważniejszymi uczestnikami transformacji mobilności miejskiej, obsługując nowoczesne pojazdy elektryczne i hybrydowe oraz zaawansowane systemy zarządzania transportem publicznym.
Kod zawodu 833101 "Kierowca autobusu" należy do ósmej grupy wielkiej Klasyfikacji Zawodów i Specjalności, obejmującej "Operatorów i monterzy maszyn i urządzeń". Ta kategoria zawodowa charakteryzuje się wymaganiem posiadania specjalistycznej wiedzy, umiejętności i doświadczenia niezbędnego do prowadzenia pojazdów mechanicznych oraz nadzorowania pracy złożonych systemów transportowych. Wykonywanie zadań wymaga głębokiego zrozumienia zasad funkcjonowania obsługiwanych urządzeń, co w przypadku kierowców autobusów oznacza kompleksową znajomość budowy, eksploatacji i konserwacji pojazdów przeznaczonych do przewozu pasażerów.
W ramach tej samej grupy elementarnej 8331 funkcjonuje także kod 833102 "Kierowca trolejbusu" oraz kod 833103 "Kierowca tramwaju", co podkreśla specjalizacyjny charakter zawodów związanych z transportem publicznym. Klasyfikacja uwzględnia również różne profile działalności w ramach kodu 833101, obejmując kierowców autobusów miejskich, podmiejskich, dalekobieżnych, turystycznych, szkolnych oraz pracujących w firmach PKS. Każda z tych specjalizacji wymaga nieco odmiennych kompetencji, choć podstawowe wymagania kwalifikacyjne pozostają jednolite.
Kierowca autobusu prowadzi pojazdy samochodowe przeznaczone konstrukcyjnie do przewozu więcej niż dziesięciu osób, bez przyczep i z przyczepami, przewożąc pasażerów i bagaż na wyznaczonych trasach w komunikacji krajowej i zagranicznej. Wykonuje obsługę codzienną, konserwację i drobne naprawy autobusu powstałe podczas jazdy, jednocześnie dbając o dobre samopoczucie i bezpieczeństwo przewożonych pasażerów oraz ich bagaż. Kluczowym elementem jego pracy jest rygorystyczne przestrzeganie przepisów "Prawo o ruchu drogowym" oraz użytkowanie autobusu zgodnie z jego przeznaczeniem, przy jednoczesnym zapewnieniu wysokiej jakości obsługi pasażerów.
Zakres obowiązków kierowcy autobusu obejmuje kompleks czynności przygotowawczych, operacyjnych i kontrolnych realizowanych przed, podczas i po zakończeniu kursów. Przygotowanie do jazdy włącza dokładne sprawdzenie stanu technicznego autobusu, w tym prawidłowość działania kierunkowskazów, sygnału dźwiękowego, oświetlenia zewnętrznego i wewnętrznego, stanu ogumienia oraz wyposażenia w trójkąt ostrzegawczy, gaśnicę i apteczkę pierwszej pomocy. Podczas jazdy kierowca prowadzi autobus zgodnie z wyznaczoną trasą i rozkładem jazdy, obsługuje pasażerów zgodnie z instrukcją przewoźnika oraz może sprzedawać bilety z wykorzystaniem kasy fiskalnej.
Lista zadań operacyjnych kierowcy autobusu:
Kierowca autobusu prowadzi obowiązkową dokumentację związaną z eksploatacją pojazdu oraz wykonywaniem przewozów, włączając w to prawidłowe wypełnianie kart tachograficznych, ewidencję przebiegu pojazdu oraz rejestrację ewentualnych usterek i awarii. Szczególną uwagę poświęca przestrzeganiu przepisów dotyczących czasu prowadzenia pojazdu, przerw oraz odpoczynku, co jest kluczowe dla bezpieczeństwa pasażerów. W przypadku wypadków drogowych lub sytuacji awaryjnych kierowca ma obowiązek udzielenia pierwszej pomocy poszkodowanym oraz zabezpieczenia miejsca zdarzenia zgodnie z obowiązującymi procedurami.
Podstawowym wymaganiem dla kierowcy autobusu jest posiadanie odpowiedniego prawa jazdy uprawniającego do prowadzenia pojazdów do przewozu pasażerów. Kategoria D1 pozwala na kierowanie autobusami przeznaczonymi do przewozu maksymalnie 17 osób (łącznie z kierowcą) o długości do 8 metrów, można ją uzyskać po ukończeniu 21 lat z ograniczeniem wykonywania przewozów regularnych na trasach nieprzekraczających 50 km. Kategoria D uprawnia do prowadzenia wszystkich typów autobusów i można ją uzyskać po ukończeniu 24 lat, lub 21 lat po ukończeniu kwalifikacji wstępnej pełnej. Obie kategorie wymagają wcześniejszego posiadania prawa jazdy kategorii B.
Wykonywanie zawodowego przewozu osób wymaga posiadania świadectwa kwalifikacji zawodowej, oznaczonego w prawie jazdy kodem 95, które można uzyskać po ukończeniu odpowiedniego kursu i zdaniu egzaminu. Kierowcy posiadający prawo jazdy kategorii D wydane od 10 września 2008 roku muszą ukończyć kurs kwalifikacji wstępnej (280 godzin dla pełnej lub 140 godzin dla przyspieszonej) przed rozpoczęciem pracy zawodowej. Kierowcy z prawem jazdy wydanym przed tą datą mogą rozpocząć pracę zawodową wyłącznie po ukończeniu szkolenia okresowego. Kwalifikacja jest ważna przez 5 lat i wymaga regularnego odnawiania poprzez szkolenia okresowe.
Od kwietnia 2022 roku obowiązkowy jest Profil Kierowcy Zawodowego (PKZ) - elektroniczny system ewidencji danych kierowców zawodowych, zawierający informacje o kwalifikacjach, ukończonych szkoleniach i wynikach badań medycznych. PKZ jest generowany automatycznie przez system po złożeniu wniosku w wydziale komunikacji i wydawany bezpłatnie w formie wydruku z indywidualnym numerem i kodem kreskowym. Dodatkowo kierowcy autobusów muszą posiadać kartę kierowcy do tachografu cyfrowego, wydawaną na okres 5 lat, służącą do identyfikacji kierowcy oraz rejestrowania jego aktywności w ramach przepisów o czasie jazdy i odpoczynku.
Kierowca autobusu musi posiadać ważne orzeczenie lekarskie wydane przez uprawnionego lekarza medycyny pracy, potwierdzające brak przeciwwskazań zdrowotnych do wykonywania pracy na stanowisku kierowcy zawodowego. Badanie obejmuje kompleksową ocenę stanu zdrowia ze szczególnym uwzględnieniem układu wzroku - ostrość wzroku, możliwość korekcji, rozpoznawanie barw oraz pole widzenia muszą spełniać restrykcyjne normy ze względu na odpowiedzialność za bezpieczeństwo pasażerów. Ocenie podlega również stan układu słuchu, sercowo-naczyniowego, oddechowego oraz neurologicznego z wykluczeniem padaczki i zaburzeń świadomości.
Badanie psychologiczne kierowcy autobusu składa się z trzech komplementarnych etapów oceniających predyspozycje psychiczne do bezpiecznego wykonywania zawodu w transporcie pasażerskim. Pierwszy etap obejmuje wywiad psychologiczny oraz badanie osobowości poprzez specjalistyczne testy oceniające stabilność emocjonalną, odporność na stres oraz umiejętność radzenia sobie w trudnych sytuacjach z pasażerami. Drugi etap to testy sprawności intelektualnej, koncentracji uwagi oraz zdolności logicznego myślenia, natomiast trzeci stanowią badania aparaturowe oceniające czas reakcji, koordynację wzrokowo-ruchową, postrzeganie prędkości i odległości.
Badania lekarskie i psychologiczne kierowców autobusów mają charakter okresowy i są przeprowadzane z częstotliwością zależną od wieku kierowcy. Kierowcy do 60. roku życia przechodzą badania co 5 lat, natomiast po ukończeniu 60 lat częstotliwość wzrasta do co 2,5 roku ze względu na naturalny proces starzenia mogący wpłynąć na zdolność do bezpiecznego wykonywania zawodu. Regularne badania są nie tylko wymogiem prawnym, ale także gwarancją utrzymania odpowiednich standardów bezpieczeństwa w transporcie publicznym, gdzie kierowca odpowiada za życie i zdrowie dziesiątek pasażerów jednocześnie.
Kierowca autobusu musi posiadać szerokie kompetencje techniczne obejmujące znajomość budowy, zasad działania oraz eksploatacji różnych typów autobusów - od klasycznych pojazdów z napędem spalinowym po nowoczesne autobusy elektryczne i hybrydowe. Obejmuje to umiejętność obsługi zaawansowanych systemów pneumatycznych, hydraulicznych, elektronicznych układów wspomagania jazdy oraz systemów zarządzania flotą. Kierowca musi potrafić wykonywać codzienne czynności kontrolno-obsługowe, rozpoznawać podstawowe usterki oraz podejmować działania naprawcze w zakresie drobnych awarii powstałych podczas eksploatacji.
Lista czynności kierowcy autobusu w zakresie obsługi pojazdów:
Kierowca autobusu musi posiadać dobrą znajomość przepisów dotyczących transportu publicznego, w tym ustawy o transporcie drogowym, przepisów o czasie pracy kierowców oraz regulacji dotyczących dostępności transportu dla osób z niepełnosprawnościami. Niezbędna jest znajomość lokalnych regulaminów przewozu, taryf biletowych oraz procedur postępowania w sytuacjach konfliktowych z pasażerami. W przypadku przewozów turystycznych lub międzynarodowych wymagana jest dodatkowo znajomość przepisów krajów tranzytowych oraz procedur granicznych.
Współczesny kierowca autobusu to także specjalista od organizacji transportu, który musi umiejętnie planować swoją pracę z uwzględnieniem rozkładów jazdy, warunków drogowych oraz przepisów o czasie pracy kierowców. Kluczowe są umiejętności optymalizacji tras, szczególnie w przypadku objazdów czy zakłóceń ruchu, oraz znajomość topografii obsługiwanego obszaru. W transporcie miejskim istotna jest również umiejętność współpracy z dyspozytornią oraz korzystania z systemów dynamicznej informacji pasażerskiej informujących o opóźnieniach czy zakłóceniach.
Praca kierowcy autobusu wymaga wyjątkowych kompetencji interpersonalnych ze względu na intensywny i ciągły kontakt z różnorodnymi grupami pasażerów. Kierowca musi wykazywać się wysoką kulturą osobistą, cierpliwością oraz umiejętnością radzenia sobie w trudnych sytuacjach konfliktowych. Szczególnie istotne są umiejętności komunikacyjne pozwalające na skuteczne udzielanie informacji o trasach, rozkładach jazdy, przesiadkach oraz procedurach zakupu biletów. W transporcie turystycznym dodatkowo wymagana jest znajomość języków obcych oraz podstawowa wiedza o atrakcjach turystycznych regionu.
Zawód kierowcy autobusu wymaga szczególnych cech osobowości determinujących efektywność pracy i poziom bezpieczeństwa. Kluczowymi predyspozycjami są odpowiedzialność, punktualność, rzetelność oraz wysoka odporność na stres wynikający z odpowiedzialności za bezpieczeństwo pasażerów. Kierowca musi charakteryzować się opanowaniem, zdolnością do zachowania spokoju w sytuacjach konfliktowych oraz umiejętnością podejmowania szybkich i trafnych decyzji. Istotne są także cechy takie jak empatia, która pomaga w obsłudze osób starszych, niepełnosprawnych czy rodzin z dziećmi.
Kierowca autobusu codziennie ma kontakt z bardzo zróżnicowaną grupą pasażerów - od dzieci i młodzieży szkolnej, przez osoby dojeżdżające do pracy, po seniorów i turystów. Każda z tych grup wymaga nieco innego podejścia i znajomości specyficznych potrzeb. Szczególnie ważne są umiejętności obsługi osób z niepełnosprawnościami, wymagające znajomości procedur korzystania z platform oraz wyposażenia dostosowanego do potrzeb osób z ograniczoną mobilnością. W komunikacji międzynarodowej kluczowa jest tolerancja kulturowa oraz podstawowa znajomość zwyczajów i potrzeb pasażerów z różnych krajów.
Kierowcy autobusów miejskich i podmiejskich stanowią największą grupę w tej profesji, obsługując regularne linie komunikacyjne w miastach oraz połączenia międzymiastowe. Praca ta charakteryzuje się stałymi trasami, regularnymi rozkładami jazdy oraz intensywnym kontaktem z pasażerami dojeżdżającymi do pracy czy szkoły. Wymagana jest doskonała znajomość topografii miasta, lokalizacji przystanków, węzłów przesiadkowych oraz alternatywnych tras na wypadek zakłóceń ruchu. Kierowcy muszą być zaznajomieni z lokalnymi systemami biletowymi, procedurami kontroli biletów oraz zasadami korzystania z pojazdów przez osoby niepełnosprawne.
Kierowcy autobusów turystycznych wykonują przewozy krajowe i międzynarodowe dla biur podróży, grup zorganizowanych oraz na trasach regularnych między miastami. Ta specjalizacja wymaga znajomości przepisów międzynarodowych, procedur granicznych oraz podstawowej wiedzy o atrakcjach turystycznych odwiedzanych regionów. Praca często wiąże się z długotrwałymi wyjazdami, noclegami poza miejscem zamieszkania oraz współpracą z pilotami wycieczek. Wymagana jest znajomość języków obcych, szczególnie angielskiego oraz języków krajów będących najczęściej odwiedzanymi celami turystycznymi.
Niektórzy kierowcy specjalizują się w obsłudze specjalistycznych typów przewozów autobusowych, takich jak transport szkolny, który wymaga szczególnej ostrożności i znajomości przepisów dotyczących przewozu dzieci. Transport pracowniczy dla zakładów przemysłowych często odbywa się w nietypowych godzinach i wymaga znajomości specyficznych tras przemysłowych. Coraz większego znaczenia nabiera także obsługa autobusów elektrycznych i hybrydowych, wymagająca dodatkowych szkoleń z zakresu nowoczesnych technologii napędowych oraz procedur ładowania pojazdów elektrycznych.
Kierowcy autobusów mają obowiązek regularnego uczestnictwa w 35-godzinnych szkoleniach okresowych, które muszą być ukończone co 5 lat począwszy od daty pierwszego uzyskania kwalifikacji zawodowej. Program składa się z części podstawowej obejmującej zmiany w przepisach, racjonalną jazdę oraz bezpieczeństwo, oraz części specjalistycznej dostosowanej do specyfiki przewozów autobusowych. Szkolenia obejmują także zagadnienia obsługi pasażerów, procedury bezpieczeństwa, pierwszej pomocy oraz najnowsze technologie stosowane w transporcie publicznym, w tym systemy płatności bezgotówkowej oraz pojazdy niskoemisyjne.
Doświadczeni kierowcy autobusów mają szerokie możliwości rozwoju kariery w ramach branży transportu publicznego i turystycznego. Naturalnymi ścieżkami awansu są stanowiska dyspozytora ruchu, koordynatora przewozów, kierownika zajezdni czy inspektora kontroli jakości. Niektórzy kierowcy rozwijają się w kierunku instruktorów nauki jazdy lub egzaminatorów w wojewódzkich ośrodkach ruchu drogowego. W firmach turystycznych możliwy jest awans na stanowisko kierownika działu przewozów lub organizatora wycieczek, szczególnie dla osób z znajomością języków obcych i doświadczeniem w turystyce międzynarodowej.
Rosnące znaczenie elektromobilności w transporcie publicznym stwarza nowe możliwości specjalizacji dla kierowców autobusów. Pojawiają się możliwości doskonalenia w zakresie obsługi autobusów elektrycznych, wodorowych oraz innych alternatywnych technologii napędowych. Kierowcy mogą specjalizować się także w obsłudze zaawansowanych systemów telematycznych, zarządzania flotą oraz systemów płatności mobilnych. Rozwijające się koncepcje inteligentnego transportu publicznego (ITS) wymagają od kierowców nabywania kompetencji w zakresie współpracy z systemami automatycznego zarządzania ruchem oraz dynamicznej informacji pasażerskiej.
Kierowca autobusu należy do zawodów deficytowych w Polsce, co oznacza znaczne przewyższenie popytu nad podażą wykwalifikowanych pracowników na rynku pracy. Deficyt kierowców w transporcie publicznym szacowany jest na kilka tysięcy osób, co wynika z kombinacji czynników demograficznych, wymagań kwalifikacyjnych oraz specyfiki pracy związanej z dużą odpowiedzialnością za bezpieczeństwo pasażerów. Sytuacja ta przekłada się na korzystne warunki zatrudnienia, konkurencyjne wynagrodzenia oraz różnorodne benefity oferowane przez pracodawców w celu przyciągnięcia i zatrzymania wykwalifikowanej kadry.
Prognoza zatrudnienia dla kierowców autobusów pozostaje bardzo pozytywna w perspektywie średnio- i długoterminowej. Rosnące znaczenie transportu publicznego w polityce zrównoważonego rozwoju miast, inwestycje w elektryfikację flot autobusowych oraz rozbudowa sieci komunikacji miejskiej i podmiejskiej napędzają zapotrzebowanie na wykwalifikowanych kierowców. Wynagrodzenia w branży są konkurencyjne i często przewyższają średnią krajową, szczególnie w dużych aglomeracjach miejskich gdzie dodatkowo oferowane są atrakcyjne pakiety socjalne, w tym ubezpieczenia zdrowotne, dofinansowanie szkoleń oraz premie za bezbłędną pracę.
Branża transportu publicznego stoi przed wyzwaniami związanymi z transformacją technologiczną, rosnącymi wymaganiami pasażerów oraz koniecznością adaptacji do nowych standardów ekologicznych. Kierowcy autobusów muszą przygotowywać się na pracę z coraz bardziej zaawansowanymi systemami technicznymi, automatyzacją niektórych procesów oraz wyższymi wymaganiami w zakresie jakości obsługi pasażerów. Jednocześnie branża oferuje stabilne zatrudnienie oraz możliwości rozwoju zawodowego, szczególnie dla osób otwartych na nowe technologie i ciągłe doskonalenie umiejętności zawodowych.
Zawód kierowcy autobusu o kodzie 833101 w KZiS stanowi profesję wymagającą harmonijnego połączenia wysokich kompetencji technicznych z rozwiniętymi umiejętnościami interpersonalnymi. Wieloaspektowy system wymagań obejmuje nie tylko podstawowe uprawnienia do kierowania pojazdami oraz specjalistyczną wiedzę techniczną, ale także umiejętności obsługi pasażerów, znajomość przepisów transportu publicznego oraz predyspozycje psychologiczne niezbędne do pracy pod presją odpowiedzialności za bezpieczeństwo dziesiątek osób jednocześnie. Systematyczne doskonalenie zawodowe poprzez szkolenia okresowe oraz adaptacja do nowych technologii stanowią nieodłączny element rozwoju w tej profesji.
Przyszłość zawodu kierowcy autobusu będzie kształtowana przez trzy kluczowe trendy: elektryfikację i dekarbonizację transportu publicznego, cyfryzację procesów obsługi pasażerów oraz rosnące znaczenie jakości usług w transporcie publicznym. Kierowcy przyszłości będą musieli być równie biegli w obsłudze zaawansowanych systemów elektrycznych i hybrydowych, co wymagać będzie ciągłego doskonalenia kompetencji technicznych. Rosnące wymagania pasażerów dotyczące komfortu, punktualności oraz dostępności usług oznaczają również konieczność podnoszenia standardów obsługi klienta. Pomimo postępującej automatyzacji niektórych procesów, kierowca autobusu pozostanie kluczowym elementem systemu transportu publicznego, szczególnie w obszarach wymagających kontaktu międzyludzkiego i podejmowania złożonych decyzji operacyjnych.
 |
 |
 |
