Telefon:     690 936 501 (dr inż. Bogusław Madej)
Email:         bmadej@atut-bm.pl ; biuro@atut-bm.pl

OPINIE KLIENTÓW O NASZYCH SZKOLENIACH

certyfikat_biznesu

operato-organizator-uzytecznosc-publiczna.jpg

Jakie są różnice ról i kompetencji między operatorem a organizatorem transportu osób użyteczności publicznej?

Opracował: dr inż. Bogusław Madej

W polskim systemie transportu osób funkcjonują różne podmioty o odmiennych rolach i kompetencjach, co często prowadzi do zamieszania terminologicznego nawet wśród doświadczonych przedsiębiorców transportowych. Jednym z najczęstszych błędów jest używanie określenia „operator drogowy osób" jako synonimu przewoźnika komercyjnego lub mylenie kompetencji operatora z uprawnieniami organizatora publicznego transportu zbiorowego. Tymczasem polskie prawo wprowadza precyzyjne rozróżnienie między tymi podmiotami, a ich niewłaściwe zrozumienie może prowadzić do problemów podczas ubiegania się o licencje, uczestniczenia w przetargach czy zawierania umów z samorządami.

Ustawa z dnia 16 grudnia 2010 roku o publicznym transporcie zbiorowym dokonała kluczowego rozdzielenia funkcji organizacyjnych od wykonawczych w systemie komunikacji publicznej. Organizator publicznego transportu zbiorowego – zawsze będący jednostką samorządu terytorialnego – odpowiada za planowanie i koordynację transportu na danym obszarze, podczas gdy operator jest podmiotem wykonującym przewozy na zlecenie organizatora. To rozdzielenie ról ma fundamentalne znaczenie dla zrozumienia, kto podejmuje decyzje strategiczne, kto ponosi ryzyko handlowe oraz jakie wymagania musi spełnić przedsiębiorca chcący świadczyć usługi przewozowe w ramach publicznego transportu zbiorowego.

W tym artykule wyjaśnię najważniejsze różnice między operatorem a organizatorem, przedstawię ich kompetencje i obowiązki oraz wskażę praktyczne konsekwencje tego rozróżnienia dla firm transportowych. Dowiesz się, kto może być operatorem i organizatorem, jakie wymagania prawne muszą spełnić te podmioty oraz w jaki sposób dochodzi do wyboru operatora przez organizatora. Przeanalizujemy również kwestie odpowiedzialności prawnej, modeli finansowania oraz ryzyka handlowego w różnych konfiguracjach działalności przewozowej.

Spis treści

  1. Wyjaśnienie terminologii – operator drogowy osób w prawie polskim
  2. Operator publicznego transportu zbiorowego – definicja i status prawny
  3. Organizator publicznego transportu zbiorowego – definicja i właściwość
  4. Kompetencje i obowiązki operatora
  5. Kompetencje i zadania organizatora
  6. Najważniejsze różnice między operatorem a organizatorem
  7. Procedury wyboru operatora przez organizatora
  8. Praktyczne aspekty współpracy operator-organizator
  9. Podsumowanie

Wyjaśnienie terminologii – operator drogowy osób w prawie polskim

Na wstępie należy wyjaśnić, że określenie „operator drogowy osób" nie występuje jako samodzielne pojęcie prawne w polskim systemie transportowym. Polskie prawo konsekwentnie rozróżnia dwie kategorie podmiotów: przewoźnika drogowego działającego na zasadach komercyjnych oraz operatora publicznego transportu zbiorowego wykonującego przewozy na zlecenie samorządu. Określenie „operator drogowy" może być potocznie używane w branży dla uproszczenia, jednak w kontekście prawnym i formalnym należy stosować precyzyjne terminy ustawowe.

Zgodnie z art. 4 ust. 1 pkt 8 ustawy o publicznym transporcie zbiorowym operator publicznego transportu zbiorowego to samorządowy zakład budżetowy lub przedsiębiorca uprawniony do prowadzenia działalności gospodarczej w zakresie przewozu osób, który zawarł z organizatorem publicznego transportu zbiorowego umowę o świadczenie usług w zakresie publicznego transportu zbiorowego na linii komunikacyjnej określonej w umowie. Kluczowe jest to, że status operatora nabywa się wyłącznie poprzez zawarcie umowy z organizatorem – sama okoliczność posiadania licencji transportowej czy prowadzenia działalności przewozowej nie czyni przedsiębiorcy operatorem w rozumieniu ustawy.

Rozróżnienie przewoźnika komercyjnego i operatora

Przewoźnik drogowy to przedsiębiorca uprawniony do wykonywania działalności gospodarczej w zakresie transportu drogowego, który działa na własny rachunek i ryzyko, organizując przewozy komercyjne. Przewoźnik samodzielnie decyduje o trasach, rozkładach jazdy i taryfach biletowych, pobierając opłaty bezpośrednio od pasażerów. Ponosi pełne ryzyko handlowe – jeśli liczba pasażerów jest niewystarczająca, przewoźnik ponosi straty, których nikt mu nie zrekompensuje.

Operator natomiast nie działa na własny rachunek, lecz realizuje przewozy o charakterze użyteczności publicznej na zlecenie organizatora. Nie ma swobody w ustalaniu tras, rozkładów czy taryf – wszystkie te decyzje należą do organizatora. W zamian nie ponosi ryzyka handlowego związanego z wpływami z biletów, ponieważ organizator zobowiązuje się do pokrycia ewentualnego deficytu przewozów z budżetu samorządu.

Ten sam podmiot może jednocześnie być przewoźnikiem komercyjnym na niektórych liniach oraz operatorem na innych liniach obsługiwanych na zlecenie samorządu.

Operator publicznego transportu zbiorowego – definicja i status prawny

Operator publicznego transportu zbiorowego to przedsiębiorca lub samorządowy zakład budżetowy, który zawarł z organizatorem umowę o świadczenie usług przewozowych na określonych liniach komunikacyjnych. Operator może być podmiotem prywatnym wyłonionym w postępowaniu przetargowym lub spółką komunalną należącą do samorządu. Niezależnie od formy prawnej operator musi spełniać wszystkie wymagania dotyczące dopuszczenia do wykonywania przewozów drogowych, w tym posiadać zezwolenie na wykonywanie zawodu przewoźnika drogowego oraz dysponować odpowiednią flotą pojazdów i wykwalifikowanymi kierowcami.

Status operatora nabywa się z chwilą zawarcia umowy o świadczenie usług w zakresie publicznego transportu zbiorowego. Umowa ta, regulowana przez art. 19-23 ustawy o publicznym transporcie zbiorowym, musi określać szereg elementów, w tym:

  1. wykaz linii komunikacyjnych objętych umową,
  2. rozkład jazdy,
  3. standardy jakości świadczonych usług,
  4. rodzaj i liczbę środków transportu,
  5. warunki wprowadzania zmian oraz
  6. zasady wynagradzania operatora i wypłaty rekompensaty z tytułu utraconych przychodów.

Operator zobowiązuje się do wykonywania przewozów zgodnie z warunkami określonymi w umowie oraz w obowiązujących przepisach prawa, a organizator sprawuje kontrolę nad realizacją usług i może nakładać kary umowne za stwierdzane nieprawidłowości.

Wymagania dla operatora

Operator musi w dniu rozpoczęcia wykonywania umowy spełniać wszystkie wymagania dotyczące dopuszczenia do wykonywania publicznego transportu drogowego. Obejmuje to posiadanie zezwolenia na wykonywanie zawodu przewoźnika drogowego, które wydaje starosta właściwy dla siedziby przedsiębiorcy lub Główny Inspektor Transportu Drogowego. Zezwolenie to potwierdza spełnienie czterech fundamentalnych warunków określonych w rozporządzeniu (WE) nr 1071/2009:

  1. posiadanie rzeczywistej i stałej siedziby w Polsce,
  2. cieszenie się dobrą reputacją,
  3. dysponowanie odpowiednią zdolnością finansową oraz
  4. posiadanie wymaganych kompetencji zawodowych w osobie zarządzającego transportem.

Operator musi dysponować pojazdami spełniającymi standardy techniczne określone przez organizatora w umowie oraz zapewnić, że kierowcy posiadają odpowiednie uprawnienia, świadectwa kwalifikacji zawodowych oraz aktualne badania lekarskie i psychologiczne.

Pojazdy muszą być utrzymane w należytym stanie technicznym, regularnie serwisowane i poddawane obowiązkowym badaniom technicznym. W przypadku autobusów wykorzystywanych do przewozów o charakterze użyteczności publicznej badania techniczne przeprowadza się co sześć miesięcy, co stanowi ostrzejsze wymagania niż dla pojazdów osobowych.

Organizator publicznego transportu zbiorowego – definicja i właściwość

Organizator publicznego transportu zbiorowego to właściwa jednostka samorządu terytorialnego albo minister właściwy do spraw transportu, zapewniający funkcjonowanie publicznego transportu zbiorowego na danym obszarze. W zdecydowanej większości przypadków organizatorami są gminy, powiaty i województwa działające samodzielnie lub w porozumieniach i związkach międzygminnych. Organizator nie wykonuje przewozów osobiście – jego rolą jest planowanie, organizowanie i zarządzanie transportem publicznym oraz wybór operatorów, którzy będą realizować przewozy na zlecenie samorządu.

Właściwość organizatora określana jest na dwa sposoby – ze względu na obszar działania lub ze względu na zasięg przewozów.

Gdy linia komunikacyjna przebiega wyłącznie w granicach jednej gminy, organizatorem jest wójt, burmistrz lub prezydent miasta tej gminy. Jeśli linia łączy kilka gmin w obrębie powiatu, organizatorem staje się starosta. W przypadku przewozów wojewódzkich lub międzywojewódzkich odpowiedzialność za organizację transportu ponosi marszałek województwa.

Ta hierarchia może się komplikować, gdy gminy lub powiaty zawierają porozumienia i powołują wspólnego organizatora w formie związku międzygminnego lub związku powiatów.

Organy właściwe do reprezentacji organizatora

Zgodnie z art. 7 ust. 5 ustawy o publicznym transporcie zbiorowym organami właściwymi do reprezentowania organizatora są:

  1. w przypadku gminy – wójt, burmistrz albo prezydent miasta,
  2. w przypadku związku międzygminnego – zarząd związku międzygminnego,
  3. w przypadku miasta na prawach powiatu – prezydent miasta na prawach powiatu,
  4. w przypadku powiatu – starosta,
  5. w przypadku związku powiatów – zarząd związku powiatów,
  6. w przypadku związku metropolitalnego – zarząd związku metropolitalnego,
  7. w przypadku województwa – zarząd województwa.

Te organy podejmują kluczowe decyzje dotyczące funkcjonowania transportu publicznego, w tym o uruchomieniu nowych linii, zatwierdzaniu rozkładów jazdy, ustalaniu taryf biletowych oraz wyborze operatorów.

Kompetencje i obowiązki operatora

Operator publicznego transportu zbiorowego jest zobowiązany do wykonywania przewozów zgodnie z warunkami określonymi w umowie z organizatorem oraz w obowiązujących przepisach prawa. Podstawowym obowiązkiem operatora jest zapewnienie realizacji wszystkich kursów przewidzianych w rozkładzie jazdy, z zachowaniem punktualności i standardów jakości określonych przez organizatora. Operator musi zatrzymywać się na wszystkich wyznaczonych przystankach, honorować bilety i uprawnienia do przejazdów ulgowych oraz przestrzegać regulaminu przewozu osób opracowanego przez organizatora.

Zapewnienie standardów jakości usług

Operator jest odpowiedzialny za zapewnienie, że pojazdy wykorzystywane do realizacji przewozów odpowiadają wymaganym standardom technicznym, są sprawne, czyste i estetyczne oraz wyposażone w wymagane oznaczenia i informacje dla pasażerów. Kierowcy zatrudnieni przez operatora muszą zachowywać się kulturalnie wobec pasażerów, udzielać im niezbędnych informacji oraz przestrzegać przepisów ruchu drogowego i czasu pracy kierowców. Operator musi na bieżąco reagować na awarie pojazdów i zapewniać komunikację zastępczą w przypadku przerw w kursowaniu na skutek nieprzewidzianych zdarzeń.

Obowiązki sprawozdawcze i dokumentacyjne

Operator musi prowadzić szczegółową dokumentację przewozową i składać organizatorowi cykliczne sprawozdania z realizacji przewozów. Sprawozdania te zawierają informacje o liczbie przewiezionych pasażerów, liczbie sprzedanych biletów i ich rodzajach, przebytych wozokilometrach oraz wszelkich zdarzeniach nadzwyczajnych, takich jak awarie pojazdów, wypadki czy skargi pasażerów. Na podstawie tych sprawozdań organizator rozlicza się z operatorem i wypłaca wynagrodzenie oraz ewentualną rekompensatę z tytułu utraconych przychodów. Operator jest również zobowiązany do udostępniania organizatorowi dokumentacji niezbędnej do przeprowadzenia kontroli realizacji umowy.

Ograniczenia w swobodzie działania operatora

Operator nie ma swobody w podejmowaniu decyzji dotyczących organizacji przewozów. Nie może samodzielnie zmienić trasy linii komunikacyjnej, zmodyfikować rozkładu jazdy ani ustalić innych taryf biletowych niż te określone przez organizatora. Wszelkie zmiany wymagają zgody organizatora, a operator może jedynie zgłaszać propozycje modyfikacji, które organizator rozważy i ewentualnie zaakceptuje. Operator nie może również jednostronnie zakończyć realizacji umowy przed upływem okresu na jaki została zawarta, chyba że umowa przewiduje taką możliwość i określa warunki jej wykonania.

Kompetencje i zadania organizatora

Zadania organizatora publicznego transportu zbiorowego zostały szczegółowo określone w art. 8 ustawy o publicznym transporcie zbiorowym i obejmują trzy główne obszary:

  1. planowanie rozwoju transportu,
  2. organizowanie publicznego transportu zbiorowego oraz
  3. zarządzanie publicznym transportem zbiorowym.

Planowanie publicznego transportu zbiorowego

Planowanie rozwoju transportu polega na przeprowadzaniu analiz zaspokajania potrzeb przewozowych mieszkańców oraz, w niektórych przypadkach, na sporządzeniu planu transportowego określającego na okres co najmniej trzech lat przewidywane linie komunikacyjne, standardy jakościowe usług, sposób ustalania opłat oraz szacunkowe środki finansowe przeznaczone na funkcjonowanie transportu.

Organizowanie publicznego transportu zbiorowego

Organizowanie publicznego transportu zbiorowego polega w szczególności na badaniu i analizie potrzeb przewozowych, określaniu rozkładów jazdy linii komunikacyjnych, ustalaniu taryf i opłat za przejazd, wybieraniu operatorów oraz zawieraniu z nimi umów o świadczenie usług przewozowych. Organizator prowadzi konsultacje społeczne dotyczące funkcjonowania transportu publicznego, zbiera opinie mieszkańców na temat jakości usług i potrzeb w zakresie nowych połączeń. Na podstawie zebranych danych organizator podejmuje decyzje o uruchomieniu nowych linii, modyfikacji istniejących tras czy likwidacji połączeń, z których korzysta zbyt mało pasażerów.

Zarządzanie publicznym transportem zbiorowym

Zarządzanie publicznym transportem zbiorowym polega na bieżącym nadzorze nad realizacją usług przewozowych przez operatorów oraz na podejmowaniu decyzji dostosowawczych w odpowiedzi na zmieniające się potrzeby mieszkańców. Organizator kontroluje realizację przez operatora usług przewozowych, sprawdza, czy przestrzegane są rozkłady jazdy, standardy jakości oraz warunki umowy. W przypadku stwierdzenia nieprawidłowości organizator może nakładać na operatora kary umowne, których katalog i wysokość określa zawarta umowa. Organizator administruje także systemem informacji dla pasażera, co obejmuje utrzymywanie strony internetowej z rozkładami jazdy, udostępnianie aplikacji mobilnych oraz zainstalowanie tablic informacyjnych na przystankach.

Ustalanie taryf i polityka cenowa

Do wyłącznych kompetencji organizatora należy ustalanie taryf i cen biletów obowiązujących w publicznym transporcie zbiorowym. Organizator decyduje, ile będą kosztować bilety jednorazowe, dobowe, miesięczne oraz bilety ulgowe dla dzieci, uczniów, studentów i emerytów. Organizator określa również zasady honorowania uprawnień do bezpłatnych przejazdów wynikających z przepisów ustawowych, takich jak prawo do bezpłatnych przejazdów dla inwalidów wojennych i kombatantów. Polityka taryfowa organizatora powinna uwzględniać zarówno konieczność zapewnienia dostępności cenowej usług dla mieszkańców, jak i potrzebę racjonalnego gospodarowania środkami publicznymi.

Finansowanie publicznego transportu zbiorowego

Organizator ponosi odpowiedzialność za finansowanie publicznego transportu zbiorowego na swoim obszarze. Przychody ze sprzedaży biletów zwykle nie pokrywają pełnych kosztów realizacji przewozów o charakterze użyteczności publicznej, dlatego organizator musi zaplanować w budżecie samorządu środki na wypłatę rekompensaty dla operatorów pokrywającej deficyt przewozów. Od 2019 roku organizatorzy mogą także ubiegać się o dotacje z Funduszu Rozwoju Przewozów Autobusowych o Charakterze Użyteczności Publicznej, który wspiera finansowanie transportu publicznego w gminach i powiatach. Organizator musi zapewnić, że rekompensata wypłacana operatorowi nie przekracza kwoty niezbędnej do pokrycia kosztów świadczenia usług pomniejszonych o przychody oraz rozsądny zysk operatora.

Najważniejsze różnice między operatorem a organizatorem

Fundamentalna różnica między operatorem a organizatorem polega na charakterze ich funkcji w systemie publicznego transportu zbiorowego. Organizator pełni funkcję planistyczno-koordynacyjną i nigdy nie wykonuje przewozów osobiście, podczas gdy operator jest podmiotem wykonawczym realizującym przewozy na zlecenie organizatora. Organizatorem może być wyłącznie jednostka samorządu terytorialnego lub minister właściwy do spraw transportu, podczas gdy operatorem może być zarówno prywatny przedsiębiorca transportowy, jak i samorządowy zakład budżetowy lub spółka komunalna.

Różnice w zakresie kompetencji decyzyjnych

Organizator ma pełną swobodę w podejmowaniu decyzji strategicznych dotyczących funkcjonowania transportu publicznego na swoim obszarze. Decyduje o tym, jakie linie komunikacyjne będą funkcjonować, jakie będą rozkłady jazdy, ile będą kosztować bilety oraz jaki operator zostanie wybrany do realizacji usług przewozowych. Organizator może wprowadzać zmiany w sieci komunikacyjnej, uruchamiać nowe linie lub likwidować te, z których korzysta zbyt mało pasażerów. Może również negocjować warunki umowy z operatorem i określać szczegółowe standardy jakości świadczonych usług.

Operator natomiast nie ma swobody w podejmowaniu decyzji dotyczących organizacji przewozów. Wszystkie kluczowe parametry działalności operatora są określone przez organizatora w umowie – trasy linii komunikacyjnych, rozkłady jazdy, taryfy biletowe, standardy jakości usług. Operator zobowiązuje się do wykonywania przewozów zgodnie z warunkami umowy i nie może ich jednostronnie modyfikować. Może jedynie zgłaszać organizatorowi propozycje zmian, które organizator rozważy i ewentualnie zaakceptuje. Ta ograniczona swoboda decyzyjna jest rekompensowana stabilnością finansową – operator nie ponosi ryzyka handlowego, ponieważ organizator zobowiązuje się do pokrycia ewentualnego deficytu przewozów.

Różnice w rozkładzie ryzyka handlowego

Kluczowa różnica dotyczy rozkładu ryzyka handlowego związanego z przychodami ze sprzedaży biletów.

Organizator ponosi pełne ryzyko handlowe w systemie publicznego transportu zbiorowego. Jeśli przychody z biletów są niższe od kosztów realizacji przewozów, organizator musi pokryć deficyt z budżetu samorządu. Organizator nie może odmówić finansowania transportu publicznego z tego powodu, że jest nierentowny – zapewnienie dostępności komunikacji publicznej dla mieszkańców jest bowiem zadaniem własnym gminy, powiatu lub województwa wynikającym z ustawy.

Operator natomiast nie ponosi ryzyka handlowego związanego z wpływami z biletów. Otrzymuje od organizatora wynagrodzenie za wykonane przewozy, kalkulowane najczęściej jako iloczyn liczby przejechanych wozokilometrów i ustalonej stawki jednostkowej. Jeśli przychody z biletów nie pokrywają kosztów realizacji przewozów, organizator wypłaca operatorowi rekompensatę finansowaną z budżetu publicznego. Dla operatora oznacza to stabilność finansową i przewidywalność przychodów, niezależnie od liczby przewożonych pasażerów. To przerzucenie ryzyka handlowego na organizatora jest fundamentalną cechą odróżniającą operatora od przewoźnika komercyjnego, który ponosi pełne ryzyko związane z rentownością prowadzonej działalności.

Różnice w odpowiedzialności prawnej

Operator ponosi odpowiedzialność wobec pasażerów za szkody wynikłe z wykonywania przewozów na takich samych zasadach jak każdy przewoźnik drogowy, zgodnie z przepisami ustawy Prawo przewozowe. Odpowiada za szkody na osobie i na mieniu pasażerów, za opóźnienia w dowozie do miejsca docelowego oraz za niewłaściwą obsługę pasażerów przez swoich pracowników. Dodatkowo operator ponosi odpowiedzialność umowną wobec organizatora za niewłaściwą realizację usług przewozowych. Organizator może nakładać na operatora kary umowne za stwierdzane nieprawidłowości, takie jak brak zrealizowanie kursu, opóźnienie autobusu, kursowanie pojazdem niesprawnym technicznie czy niewłaściwe zachowanie kierowcy.

Natomiast organizator natomiast nie ponosi bezpośredniej odpowiedzialności wobec pasażerów za szkody wynikłe z wykonywania przewozów, ponieważ przewozów tych nie wykonuje osobiście. Odpowiedzialność tę ponosi operator jako podmiot realizujący usługę przewozową. Organizator może jednak ponosić odpowiedzialność polityczną wobec mieszkańców za jakość funkcjonowania transportu publicznego na swoim obszarze. Jeśli transport jest źle zorganizowany, rozkłady jazdy nie odpowiadają potrzebom mieszkańców, a autobusy jeżdżą nieregularnie, mieszkańcy mogą wyrazić niezadowolenie podczas konsultacji społecznych lub poprzez interwencje u radnych i urzędników samorządowych.

Procedury wyboru operatora przez organizatora

Ustawa o publicznym transporcie zbiorowym przewiduje kilka trybów wyboru operatora, co daje organizatorowi pewną elastyczność w dostosowaniu procedury do specyfiki lokalnego rynku przewozowego. Podstawowym trybem jest wybór operatora w postępowaniu zgodnym z ustawą Prawo zamówień publicznych, czyli przetarg otwarty lub ograniczony. Organizator ogłasza zamówienie publiczne na świadczenie usług przewozowych, określając w specyfikacji warunków zamówienia wymagania dotyczące standardów jakości, rodzaju pojazdów, doświadczenia oferenta oraz kryteria wyboru najkorzystniejszej oferty. Zainteresowani przedsiębiorcy składają oferty, a organizator dokonuje ich oceny i wybiera tę, która najlepiej spełnia określone kryteria.

Bezpośrednie powierzenie podmiotowi wewnętrznemu

Drugim trybem wyboru operatora jest bezpośrednie zawarcie umowy z operatorem będącym podmiotem wewnętrznym w rozumieniu rozporządzenia (WE) nr 1370/2007. Podmiot wewnętrzny to odrębna prawnie jednostka podlegająca kontroli właściwego organu lokalnego, analogicznej do kontroli nad własnymi służbami. W praktyce podmiotem wewnętrznym jest najczęściej spółka komunalna, której właścicielem jest organizator lub grupa organizatorów działających wspólnie. Aby spółka mogła być uznana za podmiot wewnętrzny, musi spełniać trzy warunki:

  1. organizator musi sprawować nad nią kontrolę analogiczną do kontroli nad własnymi służbami,
  2. większość działalności podmiotu wewnętrznego musi być wykonywana na rzecz kontrolującego go organu oraz
  3. w podmiocie wewnętrznym nie może być bezpośredniego udziału kapitału prywatnego z wyjątkiem form wymaganych przez przepisy krajowe.

Zamówienia in-house

Trzecim trybem jest udzielenie zamówienia z wolnej ręki w trybie określonym w art. 214 ust. 1 pkt 11-14 ustawy Prawo zamówień publicznych, potocznie nazywanym zamówieniem in-house. Zamówienie in-house umożliwia organizatorowi bezpośrednie powierzenie zadań przewozowych spółce komunalnej bez konieczności przeprowadzania konkurencyjnego postępowania przetargowego. Aby zastosować ten tryb, muszą być spełnione łącznie trzy przesłanki:

  1. organizator musi sprawować kontrolę nad wykonawcą analogiczną do kontroli nad własnymi służbami,
  2. co najmniej dziewięćdziesiąt procent działalności kontrolowanego podmiotu musi dotyczyć wykonywania zadań powierzonych przez podmiot sprawujący kontrolę oraz
  3. w kontrolowanej osobie prawnej nie może być bezpośredniego udziału kapitału prywatnego z wyjątkiem form bez decydującego wpływu wymaganych przez przepisy.

Obowiązki informacyjne przy wyborze operatora

Niezależnie od wybranego trybu organizator ma obowiązek zamieścić w Biuletynie Zamówień Publicznych ogłoszenie o zamiarze zawarcia umowy co najmniej na dziesięć dni przed planowanym terminem jej zawarcia. Ogłoszenie to ma na celu umożliwienie uczestnikom rynku zamówień publicznych kontroli legalności zastosowanego trybu jeszcze przed zawarciem umowy. Potencjalny konkurent, który uważa, że warunki zamówienia nie są spełnione i że organizator powinien był przeprowadzić otwarty przetarg, może złożyć odwołanie do Krajowej Izby Odwoławczej. Po zawarciu umowy organizator ma obowiązek niezwłocznie zamieścić w Biuletynie Zamówień Publicznych ogłoszenie o wyniku postępowania.

Praktyczne aspekty współpracy operator-organizator

W praktyce funkcjonowania publicznego transportu zbiorowego relacja między operatorem a organizatorem opiera się na ścisłej współpracy i wzajemnym zaufaniu. Organizator musi polegać na rzetelności operatora w zakresie wykonywania przewozów zgodnie z umową, podczas gdy operator potrzebuje stabilności warunków współpracy i terminowej wypłaty wynagrodzenia przez organizatora. Kluczowym elementem tej relacji jest regularna komunikacja i wymiana informacji o bieżących problemach, potrzebach pasażerów oraz możliwościach poprawy jakości usług.

Rozliczenia finansowe i kontrola realizacji umowy

Operator składa organizatorowi cykliczne sprawozdania z realizacji przewozów, zawierające szczegółowe dane o liczbie przejechanych wozokilometrów, liczbie przewiezionych pasażerów, sprzedanych biletach oraz wszelkich zdarzeniach nadzwyczajnych. Na podstawie tych sprawozdań organizator rozlicza się z operatorem i wypłaca wynagrodzenie oraz ewentualną rekompensatę. Organizator przeprowadza również kontrole terenowe, podczas których inspektorzy sprawdzają, czy autobusy kursują zgodnie z rozkładem jazdy, czy kierowcy honorują bilety i zachowują się kulturalnie wobec pasażerów oraz czy pojazdy są utrzymane w odpowiednim stanie technicznym. Za stwierdzane nieprawidłowości organizator może nakładać kary umowne przewidziane w umowie.

Wprowadzanie zmian w rozkładach jazdy

W trakcie realizacji umowy często zachodzi potrzeba wprowadzenia zmian w rozkładach jazdy w odpowiedzi na zmieniające się potrzeby pasażerów lub warunki drogowe. Operator może proponować organizatorowi modyfikacje rozkładu, uzasadniając je na przykład opóźnieniami spowodowanymi korkami ulicznymi, potrzebą lepszego dostosowania godzin kursów do czasu rozpoczęcia zajęć w szkołach czy zwiększonym zapotrzebowaniem na przewozy w określonych godzinach. Ostateczna decyzja o wprowadzeniu zmian należy zawsze do organizatora, który rozważy propozycję operatora i oceni, czy jest ona zgodna z interesem mieszkańców i możliwościami budżetowymi samorządu.

Jeden podmiot w podwójnej roli

W rzeczywistości rynku przewozów osób często zdarza się, że ten sam przedsiębiorca pełni jednocześnie różne role w zależności od charakteru świadczonych usług. Typowym przykładem jest firma transportowa, która prowadzi linie autobusowe na własny rachunek jako przewoźnik komercyjny, a jednocześnie realizuje przewozy o charakterze użyteczności publicznej na zlecenie jednego lub kilku samorządów jako operator. Przedsiębiorca musi wtedy prowadzić odrębną ewidencję kosztów i przychodów dla każdego rodzaju działalności, aby uniknąć niedozwolonego krzyżowego subsydiowania, czyli finansowania działalności komercyjnej ze środków otrzymywanych od organizatora. Organizator ma prawo kontrolować, czy operator nie wykorzystuje pojazdów i infrastruktury finansowanej z budżetu publicznego do świadczenia usług komercyjnych.

Podsumowanie

Kluczowe różnice – zestawienie

Operator publicznego transportu zbiorowego:

  1. Jest podmiotem wykonawczym realizującym przewozy na zlecenie organizatora
  2. Może być prywatnym przedsiębiorcą lub samorządowym zakładem budżetowym
  3. Nabywa status operatora przez zawarcie umowy z organizatorem
  4. Nie ma swobody w ustalaniu tras, rozkładów jazdy i taryf biletowych
  5. Nie ponosi ryzyka handlowego związanego z wpływami z biletów
  6. Otrzymuje wynagrodzenie i rekompensatę od organizatora
  7. Ponosi odpowiedzialność wobec pasażerów za szkody oraz wobec organizatora za niewłaściwą realizację umowy

Organizator publicznego transportu zbiorowego:

  1. Jest zawsze jednostką samorządu terytorialnego lub ministrem właściwym do spraw transportu
  2. Pełni funkcję planistyczno-koordynacyjną i nie wykonuje przewozów osobiście
  3. Decyduje o liniach komunikacyjnych, rozkładach jazdy i taryfach biletowych
  4. Wybiera operatorów w postępowaniach przetargowych lub powierza zadania podmiotom wewnętrznym
  5. Ponosi ryzyko handlowe związane z deficytem przewozów
  6. Finansuje transport publiczny z budżetu samorządu i dotacji państwowych
  7. Sprawuje kontrolę nad realizacją usług przez operatorów

Praktyczne wskazówki

Jeśli jesteś przedsiębiorcą transportowym planującym zostać operatorem publicznego transportu zbiorowego:

  1. Upewnij się, że posiadasz zezwolenie na wykonywanie zawodu przewoźnika drogowego i spełniasz wszystkie wymagania dotyczące dobrej reputacji, zdolności finansowej i kompetencji zawodowych – weryfikacja zajmie około dwóch godzin.
  2. Monitoruj ogłoszenia o przetargach na wykonywanie usług przewozowych publikowane przez samorządy w Biuletynie Zamówień Publicznych – przeznacz na to około piętnastu minut dziennie.
  3. Przygotuj flotę pojazdów spełniających standardy techniczne określane przez organizatorów, w tym wymagania dotyczące wieku autobusów, dostosowania dla osób niepełnosprawnych i wyposażenia w systemy informacji pasażerskiej.
  4. Pamiętaj, że jako operator nie będziesz miał swobody w ustalaniu tras i taryf – wszystkie te decyzje należą do organizatora, więc upewnij się, że warunki umowy są dla Ciebie akceptowalne przed jej podpisaniem.
  5. Prowadź szczegółową dokumentację przewozową i przygotuj się na regularne kontrole ze strony organizatora – system sprawozdawczości zajmie około tygodnia wdrożenia.

Jeśli jesteś przedstawicielem samorządu pełniącym funkcję organizatora:

  1. Przeprowadź szczegółową analizę potrzeb przewozowych mieszkańców przed uruchomieniem nowych linii komunikacyjnych lub zmianą rozkładów jazdy – analiza zajmie około miesiąca.
  2. Wybierz tryb wyboru operatora odpowiedni do sytuacji prawnej i możliwości organizacyjnych samorządu – przetarg otwarty, bezpośrednie powierzenie podmiotowi wewnętrznemu lub zamówienie in-house.
  3. Zaplanuj w budżecie samorządu środki na pokrycie deficytu przewozów i wypłatę rekompensaty dla operatorów – większość przewozów o charakterze użyteczności publicznej jest nierentowna i wymaga dofinansowania.
  4. Regularnie kontroluj jakość usług świadczonych przez operatorów i reaguj na skargi mieszkańców – system kontroli wymaga około trzech do pięciu inspekcji miesięcznie.
  5. Konsultuj zmiany w funkcjonowaniu transportu publicznego z mieszkańcami, zbierając ich opinie podczas konsultacji społecznych i uwzględniając je w decyzjach dotyczących organizacji przewozów.

Zrozumienie różnic między operatorem a organizatorem publicznego transportu zbiorowego jest fundamentem świadomego działania w systemie komunikacji publicznej. Precyzyjna znajomość terminologii prawnej, kompetencji i obowiązków każdego z tych podmiotów pozwala uniknąć kosztownych błędów, skuteczniej konkurować na rynku przewozowym oraz budować długoterminowe relacje z samorządami jako wiarygodny partner w zapewnianiu mieszkańcom dostępu do usług transportowych.

Spis źródeł

  1. Ustawa z dnia 16 grudnia 2010 roku o publicznym transporcie zbiorowym (tekst jednolity Dz.U. z 2025 r. poz. 285) dostępna w Internetowym Systemie Aktów Prawnych https://isap.sejm.gov.pl
  2. Ustawa z dnia 6 września 2001 roku o transporcie drogowym (tekst jednolity Dz.U. z 2024 r. poz. 1490) dostępna w Internetowym Systemie Aktów Prawnych https://isap.sejm.gov.pl
  3. Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1071/2009 z dnia 21 października 2009 roku ustanawiające wspólne zasady dotyczące warunków wykonywania zawodu przewoźnika drogowego (Dz.Urz. UE L 300 z 14.11.2009) dostępne w systemie EUR-Lex https://eur-lex.europa.eu
  4. Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1370/2007 z dnia 23 października 2007 roku dotyczące usług publicznych w zakresie kolejowego i drogowego transportu pasażerskiego (Dz.Urz. UE L 315 z 03.12.2007) dostępne w systemie EUR-Lex https://eur-lex.europa.eu
  5. Ustawa z dnia 11 września 2019 roku Prawo zamówień publicznych (tekst jednolity Dz.U. z 2024 r. poz. 1320) dostępna w Internetowym Systemie Aktów Prawnych https://isap.sejm.gov.pl
  6. Związek Powiatów Polskich – Publiczny transport zbiorowy w pytaniach i odpowiedziach publikacja praktyczna dla organizatorów dostępna na stronie https://www.zpp.pl
  7. Główny Inspektorat Transportu Drogowego – Podstawowe definicje w transporcie drogowym publikacja dostępna na stronie https://www.gov.pl/web/gitd

 

Hashtagi: #OperatorPublicznegoTransportuZbiorowego #OrganizatorTransportu #PublicznyTransportZbiorowy #PrawoTransportowe #LicencjaTransportowa #ZamówieniaPubliczne #PrzewozyUżytecznościPublicznej #TransportPasażerski #SamorządTerytorialny #KomunikacjaPubliczna

 

Jesteś zainteresowany podnoszeniem swoich kwalifikacji?

Skorzystaj z naszych usług.