Jakie są najważniejsze zasady bezpieczeństwa w autobusach?

Opracował: dr inż. Bogusław Madej

Bezpieczeństwo w autobusach to kompleksowa kwestia obejmująca zarówno pasażerów, jak i kierowców oraz przewoźników. Współczesne autobusy są wyposażone w zaawansowane systemy bezpieczeństwa, ale ich skuteczność zależy również od przestrzegania właściwych procedur i znajomości zasad bezpiecznego podróżowania. W tym artykule omówiono najważniejsze zasady bezpieczeństwa, które powinien znać każdy uczestnik transportu autobusowego.

Systemy bezpieczeństwa w autobusach

Pasy bezpieczeństwa i obowiązek ich zapinania

Pasy bezpieczeństwa w autobusach są obowiązkowe i muszą być zapinane przez wszystkich pasażerów zajmujących miejsca nimi wyposażone1. Zgodnie z polskim prawem, obowiązek korzystania z pasów bezpieczeństwa odnosi się do kierujących i pasażerów zajmujących miejsca wyposażone w pasy, niezależnie od rodzaju pojazdu. Od 20 października 2007 r. niedopuszczalne jest zarejestrowanie po raz pierwszy pojazdu z siedzeniami bez pasów bezpieczeństwa1.

Zapięte pasy bezpieczeństwa zwiększają szanse przeżycia wypadku co najmniej dwukrotnie1. Pasy nie tylko chronią przed obrażeniami w razie kolizji, ale również umożliwiają kierowcy lepsze wyczucie ruchów pojazdu i precyzję kierowania1.

Nowoczesne systemy bezpieczeństwa aktywnego

Systemy ABS, ESP i ASR to standardowe wyposażenie współczesnych autobusów23. System ABS zapobiega blokowaniu kół podczas hamowania, umożliwiając kierowcy precyzyjne manewrowanie2. ESP (Electronic Stability Program) kontroluje stabilność toru jazdy, automatycznie korygując poślizgi podczas pokonywania zakrętów poprzez precyzyjne hamowanie wybranych kół i regulację mocy silnika23.

Europejskie przepisy GSR (General Safety Regulation) obowiązujące od lipca 2024 r. wymagają wyposażenia wszystkich nowych autobusów w osiem obowiązkowych systemów wspomagających kierowcę45, w tym:

1. 1. System awaryjnego hamowania - to nowoczesne rozwiązanie zwiększające bezpieczeństwo podróży autobusem. Dzięki wykorzystaniu zaawansowanych sensorów i automatyzacji, system awaryjnego hamowania znacząco redukuje ryzyko wypadku na drodze, minimalizując czas reakcji w sytuacjach krytycznych.
   2. Asystent utrzymania pasa ruchu - to system bezpieczeństwa wspomagający kierowcę podczas jazdy, zwłaszcza na autostradach i drogach ekspresowych. Kontroluje kierowcę czy w zcasie jazdy utrzymuje się w pasie ruchu drogi.
   3. Asystent martwego pola - to system bezpieczeństwa w pojazdach, który pomaga kierowcy wykryć pojazdy i inne obiekty znajdujące się w tzw. „martwym polu” – czyli w obszarze niewidocznym w lusterkach zewnętrznych i wstecznych.
   4. System rozpoznawania znaków drogowych -to technologia wspierająca kierowcę poprzez automatyczne wykrywanie i analizę znaków drogowych podczas jazdy, np. ograniczeń prędkości, zakazów, ostrzeżeń.
   5. System monitorowania stanu kierowcy - to nowoczesny układ bezpieczeństwa, który monitoruje zachowanie kierowcy podczas jazdy pod kątem objawów senności, rozproszenia lub zmęczenia i alarmuje go sygnałami dźwiękowymi, wizualnymi lub wibracjami.1234.
   6. Kamera cofania - to elektroniczne urządzenie montowane na tylnej części pojazdu, które umożliwia kierowcy podgląd obrazu przestrzeni za samochodem podczas cofania i parkowania12345

Monitoring i systemy bezpieczeństwa biernego

Monitoring wizyjny w autobusach staje się standardem w polskich miastach67. Systemy rejestrują wnętrze autobusu przez 3-4 kamery oraz warunki drogowe przed pojazdem. Monitoring działa w układzie pracy ciągłej od momentu uruchomienia pojazdu do zjazdu do zajezdni6.

Defibrylatory AED są montowane w coraz większej liczbie autobusów polskich miast. W Gdańsku już ponad 225 pojazdów jest wyposażonych w defibrylatory8, we Wrocławiu wszystkie nowe pojazdy będą standardowo wyposażane w AED910. Urządzenia są umieszczane w pobliżu kabiny kierowcy i mogą być używane zarówno dla pasażerów, jak i osób znajdujących się na przystankach10.

Wyposażenie awaryjne i procedury ewakuacji

Wyjścia awaryjne

Liczba wyjść awaryjnych w autobusach jest szczegółowo regulowana przepisami1112:

1. 1. Przy liczbie miejsc dla pasażerów nie większej niż 22: co najmniej 3 wyjścia awaryjne.
   2. Przy liczbie miejsc 23-35: co najmniej 4 wyjścia awaryjne (dwa z prawej i dwa z lewej strony lub dwa z prawej, jedno z lewej i jedno z tyłu).
   3. Przy liczbie miejsc powyżej 35: co najmniej 5 wyjść awaryjnych1112.

Dostęp do wyjść awaryjnych nie może być niczym utrudniony, przy czym siedzenia z oparciem odchylanym oraz z oparciem nie wyższym niż 45 cm nie uważa się za utrudnienie12. Każde wyjście awaryjne musi być wyraźnie oznaczone instrukcjami w języku polskim oraz wyposażone w odpowiednie narzędzia (np. młotki przy wyjściach okiennych)12.

Obowiązkowe wyposażenie bezpieczeństwa

Gaśnice są obowiązkowym wyposażeniem każdego autobusu13:

1. Dwie gaśnice w autobusach o długości powyżej 6 m (jedna blisko kierowcy, druga wewnątrz autobusu w miejscu łatwo dostępnym).
2. Jedna gaśnica w autobusach o długości nieprzekraczającej 6 m1413.

Apteczki pierwszej pomocy powinny być dostępne w każdym pojeździe i regularnie uzupełniane13. Apteczki samochodowe wyposażone zgodnie z normą DIN 13164 sprawdzają się najlepiej w pojazdach komunikacji publicznej13.

Bezpieczeństwo pasażerów

Zasady bezpiecznego podróżowania

Podczas jazdy pasażerowie powinni15:

1. 1. Trzymać się uchwytów lub poręczy przez cały czas jazdy.
   2. Zajmować miejsca zgodnie z regulaminem.
   3. Nie przebywać w pobliżu kabiny kierowcy.
   4. Wsiadać i wysiadać tylko na przystankach po całkowitym zatrzymaniu pojazdu15.

Bagaż i przewożone przedmioty muszą być odpowiednio zabezpieczone i nie mogą utrudniać dostępu do wyjść awaryjnych1516. Wymiary bagażu podręcznego są ściśle określone i nie mogą przekraczać limitów bezpieczeństwa16.

Pierwsza pomoc w autobusach

Kierowcy autobusów coraz częściej przechodzą szkolenia z pierwszej pomocy, chociaż nie ma takiego obowiązku prawnego17. W sytuacji zagrożenia zdrowia lub życia pasażera każdy uczestnik podróży ma obowiązek udzielenia pomocy1817.

Najczęstsze sytuacje medyczne w autobusach to18:

1. 1. Zasłabnięcia i omdlenia (szczególnie u osób starszych).
   2. Ataki padaczki.
   3. Urazy spowodowane upadkiem podczas gwałtownego hamowania.
   4. Nagłe zatrzymanie krążenia wymagające resuscytacji18.

Defibrylatory AED znacząco zwiększają szanse przeżycia przy nagłym zatrzymaniu krążenia. Urządzenia są intuicyjne w obsłudze i mogą być używane przez osoby bez specjalistycznego przeszkolenia818. Szansa na uratowanie życia przy użyciu AED wynosi około 70%8.

Bezpieczeństwo kierowców

Ergonomia i warunki pracy

Ergonomiczne stanowisko kierowcy jest kluczowe dla bezpieczeństwa wszystkich uczestników ruchu1920. Prawidłowo ustawione miejsce pracy obejmuje:

1. 1. Regulowany fotel dostosowany do wzrostu kierowcy (158-200 cm).
   2. Właściwe położenie kierownicy niezsłaniającej wskaźników.
   3. Dostęp do wszystkich urządzeń kontrolnych w zasięgu ręki i wzroku.
   4. Odpowiednie oświetlenie i wentylację kabiny19.

Ujednolicenie miejsca pracy kierowcy we wszystkich autobusach floty to gwarancja bezpieczeństwa kierowcy i pasażerów. Standaryzacja pozwala kierowcy skupić się na drodze, a nie na obsłudze pojazdu19.

Czas pracy i odpoczynku

Przepisy dotyczące czasu pracy kierowców są ściśle regulowane2122:

1. 1. Dzienny czas prowadzenia pojazdu: maksymalnie 9 godzin (wyjątkowo 10 godzin, ale nie częściej niż dwa razy w tygodniu).
   2. Tygodniowy czas jazdy: maksymalnie 56 godzin.
   3. Dwutygodniowy czas pracy: nie więcej niż 90 godzin22.

Obowiązkowe przerwy w pracy kierowcy22:

1. 1. Co najmniej 30 minut przy czasie pracy do 9 godzin.
   2. Co najmniej 45 minut przy czasie pracy powyżej 9 godzin.
   3. 15 minut przerwy musi być wliczone w płatny czas pracy22.

Nowe przepisy od maja 2024 r. umożliwiają kierowcom autobusów okazjonalnych dzielenie 45-minutowej przerwy na dwa okresy po minimum 15 minut każdy oraz wydłużenie doby pracy z 24 do 25 godzin w określonych przypadkach2123.

Szkolenia i kwalifikacje

Szkolenia BHP dla kierowców są obowiązkowe i obejmują2425:

1. 1. Podstawowe regulacje prawne związane z BHP.
   2. Zagrożenia występujące na stanowisku pracy.
   3. Zasady bezpiecznego wykonywania obowiązków.
   4. Ergonomiczne ustawienie fotela kierowcy.
   5. Procedury awaryjne i pierwszą pomoc2425.

Szkolenia okresowe muszą być przeprowadzane co 3-5 lat w zależności od klasyfikacji stanowiska pracy. W przypadku przewozu towarów niebezpiecznych szkolenia są wymagane co roku26.

Badania lekarskie kierowców obejmują badania wzroku (w tym widzenie zmierzchowe i wrażliwość na kontrast) oraz badania psychologiczne sprawdzające sprawność psychomotoryczną i odporność na stres26.

Procedury awaryjne

Postępowanie w sytuacjach kryzysowych

Ewakuacja z autobusu powinna przebiegać zgodnie z ustalonymi procedurami27:

1. Najpierw autobus opuszczają osoby niezakleszczone, które mogą wyjść o własnych siłach.
2. Wykorzystanie wszystkich dostępnych wyjść (drzwi, okna, wyjścia dachowe).
3. Zapewnienie dróg ewakuacji poprzez drabiny przystawne przy wysokich wyjściach.
4. Podział obszaru na odcinki bojowe przy większych wypadkach27.

Systemy hamulcowe w autobusach obejmują28:

1. Hamulec roboczy służący do normalnego zatrzymywania pojazdu.
2. Hamulec awaryjny działający niezależnie od przyczepności między kołem a nawierzchnią.
3. Hamulec postojowy mechaniczny do unieruchamiania pojazdu podczas postoju28.

Współpraca z służbami ratunkowymi

W przypadku wypadku kierowca i pasażerowie powinni29:

1. Zabezpieczyć miejsce zdarzenia (trójkąt ostrzegawczy, ewakuacja).
2. Powiadomić odpowiednie służby (policja, straż pożarna, pogotowie).
3. Przekazać informacje o rodzaju pojazdu i liczbie osób.
4. Udzielić pierwszej pomocy w miarę możliwości29.

Monitoring w autobusach wspiera działania ratunkowe poprzez rejestrację przebiegu zdarzeń oraz możliwość odtworzenia sekwencji wypadku730. Nagrania służą również wykrywaniu sprawców wykroczeń i przestępstw na terenie pojazdu7.

Podsumowanie

Bezpieczeństwo w autobusach to rezultat współdziałania nowoczesnych technologii, właściwych procedur i świadomości wszystkich uczestników podróży. Systemy bezpieczeństwa aktywnego i biernego znacząco redukują ryzyko wypadków i ich skutki, ale nie zastąpią odpowiedzialnego zachowania pasażerów i profesjonalizmu kierowców.

Kluczowe znaczenie mają:

1. Zapinanie pasów bezpieczeństwa przez wszystkich pasażerów.
2. Przestrzeganie zasad bezpiecznego podróżowania.
3. Znajomość lokalizacji wyjść awaryjnych i sprzętu ratunkowego.
4. Właściwa ergonomia pracy kierowców.
5. Regularne szkolenia personelu.
6. Monitoring stanu technicznego pojazdów.

Przyszłość bezpieczeństwa w autobusach będzie kształtowana przez dalszy rozwój systemów wspomagających kierowcę, zwiększenie dostępności defibrylatorów AED oraz poprawę standardów szkoleniowych dla wszystkich uczestników transportu autobusowego.

 

#BezpiecznyAutobus #ZasadyBezpieczeństwa #PasyWAutobusie #BezpiecznaPodróż #OdpowiedzialnyPasażer

Wróc na bloga