Czas pracy kierowcy busa do 3,5 tony – jakie obowiązują zasady?

Podstawy prawne regulacji czasu pracy kierowców busów

Ustawa o czasie pracy kierowców – główny akt prawny

Kierowcy pojazdów o dopuszczalnej masie całkowitej (DMC) do 3,5 tony podlegają regulacjom zawartym w Ustawie z dnia 16 kwietnia 2004 roku o czasie pracy kierowców (Dz.U.2024.220 t.j.). Jest to ten sam akt prawny, który reguluje czas pracy kierowców pojazdów ciężarowych i autobusów, z tą różnicą, że kierowcy busów nie są objęci dodatkowymi wymaganiami unijnego Rozporządzenia 561/2006.

Zgodnie z art. 2 ust. 1 ustawy, przepisy dotyczące czasu pracy kierowców stosuje się do:

1. Kierowców zatrudnionych na podstawie stosunku pracy.
2. Kierowców wykonujących pracę na podstawie umów cywilnoprawnych (zlecenie).
3. Osób prowadzących działalność gospodarczą w zakresie przewozu drogowego.
4. Kierowców samozatrudnionych wykonujących przewozy na rzecz firm transportowych.

Ustawa jasno określa, że kierowcą jest osoba prowadząca pojazd niezależnie od jego masy, co oznacza, że kierowcy busów mają takie same obowiązki jak kierowcy pojazdów ciężkich.

Rozporządzenie 561/2006 – dlaczego nie dotyczy busów do 3,5 tony?

Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 561/2006 z dnia 15 marca 2006 roku harmonizuje przepisy dotyczące czasu jazdy, przerw i odpoczynków w transporcie drogowym. Jednak rozporządzenie to nie obejmuje pojazdów o DMC do 3,5 tony, co oznacza, że:

1. Kierowcy busów nie muszą stosować tachografów (do lipca 2026 roku).
2. Nie podlegają wymaganiom dotyczącym przerw po 4,5 godzinach jazdy.
3. Nie obowiązują ich limity 56 godzin jazdy tygodniowo i 90 godzin w dwa tygodnie.
4. Mogą korzystać z krajowych regulacji dotyczących czasu pracy.

Należy jednak pamiętać, że od 1 lipca 2026 roku sytuacja ulegnie zmianie – busy o DMC od 2,5 do 3,5 tony wykonujące międzynarodowy transport towarów będą musiały być wyposażone w tachografy i podlegać przepisom unijnym.

Kodeks Pracy a czas pracy kierowców busów

W niektórych kwestiach nieobjętych ustawą o czasie pracy kierowców stosuje się przepisy Kodeksu Pracy, dotyczące:

1. Wynagrodzenia za pracę w godzinach nadliczbowych (art. 151¹ K.p.).
2. Dodatku za pracę w porze nocnej (art. 151⁸ K.p.).
3. Urlopów wypoczynkowych (art. 152-173 K.p.).
4. Ochrony pracowników w szczególnych sytuacjach (art. 176-189 K.p.).

Co zalicza się do czasu pracy kierowcy busa

Definicja czasu pracy kierowcy

Zgodnie z art. 4 ust. 1 ustawy o czasie pracy kierowców, czasem pracy kierowcy jest czas od rozpoczęcia do zakończenia pracy, która obejmuje wszystkie czynności związane z wykonywaniem przewozu drogowego. Do czasu pracy kierowcy busa zaliczamy:

1. Prowadzenie pojazdu – faktyczna jazda z pasażerami lub ładunkiem.
2. Załadowywanie i rozładowywanie oraz nadzór nad załadunkiem i wyładunkiem.
3. Czynności spedycyjne – załatwianie formalności celnych, przygotowywanie dokumentów przewozowych, wystawianie listów przewozowych CMR.
4. Obsługa codzienna pojazdów – kontrola techniczna przed wyjazdem, tankowanie, mycie pojazdu.
5. Inne prace podejmowane w celu wykonania zadania służbowego lub zapewnienia bezpieczeństwa osób, pojazdu i rzeczy.
6. Niezbędne formalności administracyjne – podpisywanie dokumentów, raportowanie przejazdu.
7. Utrzymanie pojazdu w czystości – mycie kabiny, porządkowanie przestrzeni ładunkowej.
8. Nadzór oraz pomoc osobom wsiadającym i wysiadającym (w przypadku przewozu osób).

Czas dyspozycji – czekanie na załadunek

Zgodnie z art. 4 ust. 2 ustawy, czasem pracy kierowcy jest również czas poza przyjętym rozkładem czasu pracy, w którym kierowca pozostaje na stanowisku pracy kierowcy w gotowości do wykonywania pracy. Dotyczy to w szczególności:

1. Oczekiwanie na załadunek lub rozładunek, których przewidywany czas trwania nie jest znany kierowcy przed wyjazdem.
2. Stanie w kolejce na granicy lub w punkcie kontrolnym.
3. Oczekiwanie na transport promem lub pociągiem.
4. Postój związany z awarią pojazdu, gdy kierowca musi pozostać przy pojeździe.
5. Oczekiwanie na dalsze instrukcje od dyspozytora lub zleceniodawcy.

Co nie zalicza się do czasu pracy

Przepis art. 5 ustawy o czasie pracy kierowców jasno określa, co nie wlicza się do czasu pracy kierowcy:

1. Czas dyżuru, jeżeli podczas dyżuru kierowca nie wykonywał pracy.
2. Nieusprawiedliwione postoje w czasie prowadzenia pojazdu (np. prywatne załatwianie spraw).
3. Dobowy nieprzerwany odpoczynek (minimum 11 godzin).
4. Przerwę w pracy trwająca minimum 45 minut w systemie przerywanego czasu pracy.
5. Urlop wypoczynkowy i zwolnienia lekarskie.
6. Inne usprawiedliwione nieobecności w pracy.

Przerwa 15-minutowa wliczana do czasu pracy

Zgodnie z art. 4 ust. 3 ustawy, do czasu pracy kierowcy wlicza się przerwę w pracy trwającą 15 minut, którą pracodawca jest obowiązany wprowadzić, jeżeli dobowy wymiar czasu pracy kierowcy wynosi co najmniej 6 godzin. Ta tzw. „przerwa śniadaniowa" jest wliczana do czasu pracy i musi być opłacana jak normalny czas pracy.

Limity dziennego i tygodniowego czasu pracy

Dzienny limit czasu pracy – 8 godzin

Zgodnie z art. 11 ust. 1 ustawy o czasie pracy kierowców, czas pracy kierowcy busa nie może przekraczać 8 godzin na dobę. Jest to norma obowiązująca w podstawowym systemie czasu pracy.

Co oznacza 8-godzinna norma w praktyce:

1. Kierowca może pracować maksymalnie 8 godzin dziennie, licząc od momentu rozpoczęcia pracy do jej zakończenia.
2. W tym czasie wliczana jest jazda, załadunek, rozładunek, czynności administracyjne i oczekiwanie (czas dyspozycji).
3. Każda godzina ponad 8 godzin dziennie to godzina nadliczbowa, za którą przysługuje dodatek.
4. Pracodawca może zastosować inne systemy czasu pracy (równoważny, przerywany, zadaniowy), które pozwalają na elastyczniejsze rozliczanie.

Tygodniowy limit czasu pracy – przeciętnie 40 godzin

Zgodnie z art. 11 ust. 1 ustawy, czas pracy kierowcy busa powinien wynosić przeciętnie 40 godzin w przeciętnie 5-dniowym tygodniu pracy, w przyjętym okresie rozliczeniowym nieprzekraczającym 4 miesięcy.

Co to oznacza w praktyce:

1. W okresie rozliczeniowym (np. 4 miesiące) średni tygodniowy czas pracy nie może przekroczyć 40 godzin.
2. Jeśli kierowca w jednym tygodniu przepracuje 50 godzin, w innym tygodniu musi przepracować mniej, aby wyrównać średnią.
3. Maksymalny tygodniowy czas pracy nie może przekroczyć 60 godzin (art. 12 ust. 1 ustawy).
4. W okresie rozliczeniowym czas pracy nie może przekroczyć średnio 48 godzin na tydzień (art. 12 ust. 2 ustawy).

Maksymalny tygodniowy czas pracy – 60 godzin

Zgodnie z art. 12 ust. 1 ustawy, czas pracy kierowcy busa, łącznie z godzinami nadliczbowymi, nie może przekraczać 60 godzin w tygodniu. Jest to bezwzględny limit, którego przekroczenie może skutkować wysokimi karami.

Okres	Limit czasu pracy	Podstawa prawna
Dzienny	8 godzin (podstawowy system)	Art. 11 ust. 1 ustawy
Tygodniowy	Przeciętnie 40 godzin	Art. 11 ust. 1 ustawy
Tygodniowy maksymalny	60 godzin (z nadgodzinami)	Art. 12 ust. 1 ustawy
Okres rozliczeniowy	Średnio 48 godzin/tydzień	Art. 12 ust. 2 ustawy

Systemy czasu pracy kierowców busów

Pracodawca może zastosować jeden z pięciu systemów czasu pracy przewidzianych ustawą:

1. System podstawowy – 8 godzin dziennie, 40 godzin tygodniowo.
2. System równoważny – przedłużenie do 12 godzin dziennie z wyrównaniem w okresie rozliczeniowym (art. 15 ustawy).
3. System przerywany – dzień pracy podzielony na dwie części z przerwą 3-6 godzin (art. 16 ustawy).
4. System zadaniowy – rozliczanie za wykonane zadanie, a nie za godziny (art. 18 ustawy).
5. System mieszany – łączący cechy systemu równoważnego i przerywanego (art. 19 ustawy).

Obowiązkowe przerwy i okresy odpoczynku

Przerwa 15-minutowa przy pracy co najmniej 6 godzin

Jeżeli w 24-godzinnym wymiarze czasu pracy kierowca busa wykonuje swoje obowiązki przez co najmniej 6 godzin, pracodawca zobowiązany jest do wprowadzenia 15-minutowej przerwy, która jest wliczana do czasu pracy kierowcy (art. 4 ust. 3 ustawy).

Zasady dotyczące 15-minutowej przerwy:

1. Przerwa przysługuje, gdy czas pracy w ciągu doby wynosi co najmniej 6 godzin.
2. Jest wliczana do czasu pracy i opłacana jak normalny czas pracy.
3. Kierowca może ją wykorzystać na posiłek, odpoczynek, załatwienie spraw osobistych.
4. Nie należy mylić tej przerwy z odpoczynkiem dobowym.

Dobowy odpoczynek – minimum 11 godzin

Zgodnie z art. 13 ust. 1 ustawy, kierowcy busa przysługuje prawo do co najmniej 11 godzin nieprzerwanego odpoczynku dobowego w każdym okresie 24 godzin, licząc od zakończenia pracy.

Zasady dotyczące 11-godzinnego odpoczynku:

1. Odpoczynek musi być ciągły i nieprzerwany.
2. Kierowca nie może wykonywać żadnych czynności związanych z pracą.
3. Odpoczynek może być wykorzystany w domu, hotelu lub kabinie pojazdu (gdzie dozwolone).
4. W wyjątkowych przypadkach odpoczynek może być skrócony do 9 godzin, maksymalnie 3 razy w tygodniu (art. 13 ust. 2 ustawy).

Tygodniowy odpoczynek – minimum 35 godzin

Zgodnie z art. 14 ust. 1 ustawy, kierowcy busa przysługuje prawo do co najmniej 35 godzin nieprzerwanego odpoczynku w każdym tygodniu. Tygodniowy nieprzerwany odpoczynek obejmuje 11-godzinny odpoczynek dobowy, przypadający w dniu, w którym kierowca rozpoczął odpoczynek tygodniowy.

Zasady dotyczące 35-godzinnego odpoczynku:

1. Tygodniowy okres odpoczynku rozpoczyna się nie później niż po zakończeniu sześciu okresów 24-godzinnych, licząc od końca poprzedniego tygodniowego okresu odpoczynku.
2. Odpoczynek musi być nieprzerwany i przypadać zasadniczo w niedzielę.
3. W wyjątkowych przypadkach odpoczynek tygodniowy może być skrócony do 24 godzin, ale wówczas skrócony czas należy zrekompensować w ciągu 3 tygodni (art. 14 ust. 2 ustawy).
4. Kierowca nie może pracować przez 7 dni z rzędu bez odpoczynku tygodniowego.

Jak prowadzić ewidencję czasu pracy bez tachografu

Obowiązek prowadzenia ewidencji czasu pracy

Pomimo braku obowiązku montowania tachografu w busach do 3,5 tony, pracodawca nadal jest zobowiązany do prowadzenia ewidencji czasu pracy każdego kierowcy (art. 25 ust. 1 ustawy o czasie pracy kierowców).

Ewidencja czasu pracy powinna obejmować:

1. Liczbę przepracowanych godzin oraz godzinę rozpoczęcia i zakończenia pracy.
2. Liczbę godzin przepracowanych w porze nocnej (między godz. 21:00 a 7:00).
3. Liczbę godzin nadliczbowych.
4. Dni wolne od pracy z oznaczeniem tytułu ich udzielenia.
5. Liczbę godzin dyżuru oraz godzinę rozpoczęcia i zakończenia dyżuru.
6. Rodzaj i wymiar zwolnień od pracy (urlopy, zwolnienia lekarskie).
7. Rodzaj i wymiar innych usprawiedliwionych nieobecności w pracy.
8. Wymiar nieusprawiedliwionych nieobecności w pracy.

Metody prowadzenia ewidencji bez tachografu

Przedsiębiorcy mają do wyboru kilka metod prowadzenia ewidencji czasu pracy kierowców busów:

Metoda 1: Ręczna ewidencja w formie papierowej

Kierowca prowadzi dziennik pracy, w którym codziennie zapisuje:

1. Godzinę rozpoczęcia i zakończenia pracy.
2. Trasę przejazdu (miejsce wyjazdu i miejsce powrotu).
3. Czas jazdy i inne czynności (załadunek, rozładunek, oczekiwanie).
4. Przerwę 15-minutową i odpoczynek.
5. Podpis kierowcy potwierdzający poprawność danych.

Zalety: Prosta, tania, nie wymaga specjalistycznego sprzętu.
Wady: Czasochłonna, podatna na błędy, trudna do weryfikacji podczas kontroli.

Metoda 2: Systemy GPS z modułem czasu pracy

Nowoczesne systemy GPS oferują moduł automatycznego rejestrowania czasu pracy kierowcy na podstawie:

1. Danych o lokalizacji pojazdu i trasie przejazdu.
2. Czasu włączenia i wyłączenia silnika.
3. Długości postojów i przerw.
4. Danych z czujników ruchu i zapłonu.

Zalety: Automatyczne rejestrowanie, łatwa weryfikacja, możliwość generowania raportów.
Wady: Koszt instalacji i abonamentu, wymaga szkoleń dla pracowników.

Metoda 3: Aplikacje mobilne

Kierowca instaluje aplikację mobilną na smartfonie, która automatycznie rejestruje:

1. Czas rozpoczęcia i zakończenia pracy (poprzez przyciski w aplikacji).
2. Trasę przejazdu (na podstawie GPS telefonu).
3. Przerwy i postoje.
4. Synchronizacja danych z serwerem firmy.

Zalety: Tania, łatwa w obsłudze, dostępna na telefon.
Wady: Wymaga dostępu do Internetu, zależna od działania telefonu.

Metoda 4: Opcjonalny montaż tachografu

Niektóre firmy decydują się na dobrowolny montaż tachografu w busach, co pozwala na:

1. Automatyczne rejestrowanie czasu jazdy i odpoczynku.
2. Pełną zgodność z unijnymi przepisami (przygotowanie na 2026 rok).
3. Łatwiejszą kontrolę podczas inspekcji.
4. Uniknięcie sporów z kierowcami o czas pracy.

Zalety: Pełna automatyzacja, zgodność z przepisami UE, łatwość kontroli.
Wady: Wysoki koszt montażu (3000-5000 zł), wymaga legalizacji co 2 lata.

Przechowywanie ewidencji czasu pracy

Zgodnie z art. 25 ust. 6 pkt 2 ustawy, pracodawca przechowuje ewidencję czasu pracy przez okres 10 lat po zakończeniu okresu nią objętego. Jest to znacznie dłuższy okres niż standardowe 3 lata przewidziane w Kodeksie Pracy.

Zmiany od 2026 roku – obowiązkowe tachografy w busach

Od 1 lipca 2026 roku – nowe przepisy UE

Od 1 lipca 2026 roku wchodzą w życie nowe przepisy unijne w ramach Pakietu Mobilności, które wprowadzają obowiązek montażu inteligentnych tachografów w busach o DMC od 2,5 do 3,5 tony wykonujących międzynarodowy transport towarów.

Co oznacza ta zmiana:

1. Wszystkie busy o DMC od 2,5 do 3,5 tony wykonujące zarobkowy transport towarów za granicę będą musiały mieć zainstalowany tachograf.
2. Kierowcy będą musieli stosować karty kierowcy i rejestrować czas pracy tak jak kierowcy pojazdów ciężarowych.
3. Busy będą podlegać przepisom Rozporządzenia 561/2006 dotyczącym czasu jazdy i odpoczynku.
4. Firmy transportowe będą musiały pobierać dane z tachografów co 90 dni i z kart kierowców co 28 dni.
5. Kontrole ITD będą mogły sprawdzać dane z tachografów busów tak jak obecnie sprawdzają ciężarówki.

Kto będzie objęty obowiązkiem od 2026 roku?

Obowiązek montażu tachografu będzie dotyczył:

1. Busy o DMC od 2,5 do 3,5 tony wykonujące międzynarodowy zarobkowy transport towarów.
2. Busy nowe rejestrowane po 1 lipca 2026 roku.
3. Busy zarejestrowane wcześniej, jeśli będą nadal wykorzystywane w ruchu międzynarodowym.
4. Busy z przyczepą, jeśli łączna masa zestawu przekracza 2,5 tony.

Wyjątki od obowiązku montażu tachografu

Obowiązek nie będzie dotyczył:

1. Busów wykonujących transport wyłącznie w ruchu krajowym (wewnątrz Polski).
2. Pojazdów prywatnych niewykorzystywanych do zarobkowego przewozu osób lub rzeczy.
3. Przewozów na potrzeby własne (własne towary, nie zarobkowo).
4. Przewozów okazjonalnych niemających charakteru zarobkowego (np. przeprowadzki prywatne).
5. Pojazdów kempingowych i kamperów.

Kary za naruszenie przepisów o czasie pracy

Organy kontrolne

Przestrzeganie przepisów o czasie pracy kierowców busów kontrolują dwa główne organy:

1. Inspekcja Transportu Drogowego (ITD) – kontroluje przestrzeganie przepisów o czasie pracy podczas kontroli drogowych i w siedzibach firm.
2. Państwowa Inspekcja Pracy (PIP) – kontroluje przestrzeganie przepisów Kodeksu Pracy i ustawy o czasie pracy kierowców, w tym ewidencję czasu pracy i wynagrodzenia.

Kary za brak prowadzenia ewidencji czasu pracy

Za nieprowadzenie ewidencji czasu pracy grożą następujące kary:

1. Kara 1000 zł za każdego kierowcę, dla którego brakuje ewidencji.
2. Dodatkowo, zgodnie z art. 281 § 1 pkt 5 Kodeksu Pracy, kara grzywny od 1000 zł do 30 000 zł.
3. Za fałszowanie ewidencji czasu pracy lub odmowę udostępnienia jej kontrolerom – kara do 8000 zł.

Kary za przekroczenie czasu pracy

Naruszenie	Wysokość kary
Wydłużenie czasu pracy ponad normę	50-550 zł i więcej
Przekroczenie tygodniowego czasu pracy	150-700 zł i więcej
Skrócenie okresu odpoczynku dobowego	100-550 zł
Brak odpoczynku tygodniowego	150-400 zł
Przekroczenie czasu pracy w porze nocnej	50-100 zł
Nieprowadzenie ewidencji czasu pracy	1000 zł za każdego kierowcę
Fałszowanie ewidencji	Do 8000 zł

Konsekwencje dla firmy i kierowcy

Oprócz kar finansowych, nieprawidłowe rozliczanie czasu pracy może skutkować:

1. Roszczeniami pracowniczymi o zaległe wynagrodzenia i dodatki.
2. Utratą reputacji firmy na rynku.
3. Problemami z ubezpieczeniem floty.
4. Wstrzymaniem lub cofnięciem licencji transportowej (w skrajnych przypadkach).
5. Odpowiedzialnością karną pracodawcy za narażenie zdrowia i życia pracownika.

Podsumowanie i praktyczne wskazówki

Kierowcy busów do 3,5 tony podlegają tym samym restrykcyjnym przepisom dotyczącym czasu pracy co kierowcy ciężarówek, z tą różnicą, że ewidencja ich czasu pracy może być prowadzona bez użycia tachografu – przynajmniej do lipca 2026 roku. Kluczem do zgodności z prawem jest wdrożenie odpowiednich procedur ewidencjonowania czasu pracy oraz systematyczne monitorowanie przestrzegania limitów czasu pracy i odpoczynku.

Pamiętaj: Kierowca pozostaje kierowcą, bez względu na to, jak duży i jak ciężki samochód prowadzi. Bezpieczeństwo na drodze zależy od odpowiedniego wypoczynku i przestrzegania norm czasu pracy – zarówno w ciężarówkach, jak i busach.

 

Jesteś zainteresowany podnoszeniem swoich kwalifikacji?

Skorzystaj z naszych usług.