Opracował: dr inż. Bogusław Madej
Przewozy bilateralne stanowią podstawę międzynarodowego transportu drogowego, umożliwiając przewoźnikom legalne wykonywanie operacji transportowych między państwami na podstawie wzajemnych umów dwustronnych. System ten, oparty na zasadzie wzajemności, reguluje dostęp do rynków transportowych, zapewniając kontrolowaną konkurencję i równomierne wykorzystanie infrastruktury drogowej. W Polsce za wydawanie zezwoleń bilateralnych odpowiada GITD - Biuro do Spraw Transportu Międzynarodowego, działające w oparciu o ustalenia Komisji Społecznej do spraw podziału zezwoleń zagranicznych. Dla przedsiębiorców transportowych zrozumienie mechanizmu przewozów bilateralnych jest kluczowe, gdyż determinuje możliwości operacyjne na rynkach krajów trzecich oraz wpływa bezpośrednio na rentowność działalności międzynarodowej.
Przewóz bilateralny, nazywany również transportem dwustronnym, to rodzaj międzynarodowego przewozu drogowego towarów lub osób realizowany między krajem siedziby przewoźnika a innym państwem członkowskim UE lub państwem trzecim, w obu kierunkach. Transport bilateralny może obejmować również przewozy z państwa członkowskiego lub państwa trzeciego do kraju siedziby przewoźnika. Kluczowym elementem definicji jest fakt, że przewozy te są wykonywane na podstawie wzajemnych umów podpisanych między dwoma państwami, które działają na zasadzie wzajemności.
Zasady przewozu bilateralnego:
Transport bilateralny wyróżnia się od innych form przewozów międzynarodowych specyfiką relacji geograficznych i podstawy prawnej. W przeciwieństwie do przewozów kabotażowych, które odbywają się w obrębie jednego państwa, czy przewozów cross-trade realizowanych między dwoma krajami innymi niż siedziba przewoźnika, przewozy bilateralne zawsze łączą kraj siedziby operatora z innym państwem objętym umową dwustronną. Rozróżnienie to ma fundamentalne znaczenie dla wymogów dokumentacyjnych, zasad delegowania kierowców oraz obliczeń płacy minimalnej w ramach Pakietu Mobilności.
Polska zawarła umowy dwustronne o międzynarodowych przewozach drogowych z licznymi państwami, zarówno członkowskimi UE, jak i krajami trzecimi. Umowy te regulują zasady wykonywania przewozów osób i rzeczy między państwami-stronami umowy, w tranzycie przez ich terytoria oraz między jednym z umawiających się państw a państwem trzecim. Teksty umów dwustronnych zostały opublikowane w Monitorze Polskim i są dostępne w Internetowej bazie traktatowej Ministerstwa Spraw Zagranicznych.
UWAGA: umowy bilateralne z krajami Unii Europejskiej nie mają już znaczenia, gdyż obszar Unii jest jednolitym obszarem celnym i umowy bilateralne nie są już wymagane.
Przykładowe kraje (pozunijne), z którymi Polska ma podpisane umowy bilateralne:
Na mocy umów bilateralnych powoływane są komisje mieszane do spraw międzynarodowych przewozów drogowych, działające przy Ministerstwie Infrastruktury oraz odpowiadających im organach w krajach partnerskich. Komisje te reagują w przypadku pojawienia się problemów operacyjnych, decydują o ilości dostępnych zezwoleń i wprowadzają nowe regulacje dotyczące transportu drogowego między dwoma stronami. W skład komisji wchodzą przedstawiciele administracji ministerialnych, reprezentanci przewoźników drogowych oraz przedstawiciele służb kontrolnych.
Zezwolenie dwustronne, określane również jako "loco", uprawnia do wykonania przewozu jednej jazdy tam i jednej z powrotem pomiędzy Polską a krajem wydającym zezwolenie. Jest to najbardziej podstawowy typ zezwolenia bilateralnego, ograniczony terytorialnie do relacji między dwoma konkretnymi państwami. Zezwolenie to nie może być wykorzystane do przewozów tranzytowych przez inne kraje ani do operacji typu "kraje trzecie".
Zezwolenie tranzytowe uprawnia do wykonania przewozu (jednej jazdy tam i jednej z powrotem) przez terytorium danego kraju. Podstawową cechą tego zezwolenia jest brak prawa do załadunku lub wyładunku na terenie kraju tranzytowanego, chyba że przepisy dwustronne stanowią inaczej. Zezwolenie tranzytowe jest szczególnie istotne dla przewozów długodystansowych, gdzie konieczny jest przejazd przez terytorium państw trzecich.
Zezwolenie ogólne daje prawo do wykonania albo przewozu dwustronnego albo tranzytowego, w zależności od potrzeb operacyjnych przewoźnika. Charakteryzuje się większą elastycznością wykorzystania w porównaniu do zezwoleń wyspecjalizowanych. W przypadku niektórych krajów, takich jak Białoruś i Ukraina, zezwolenie ogólne może być wykorzystane jako zezwolenie kr-3, ale tylko w przypadku naturalnego przejazdu tranzytem przez terytorium Polski. Przykładem jest przewóz Niemcy-Białoruś z tranzytem przez Polskę.
Zezwolenie kr-3 daje prawo do docelowego wywozu lub wwozu ładunku z/do kraju innego niż kraj rejestracji pojazdu. Jest to najbardziej uniwersalny typ zezwolenia, umożliwiający wykonywanie operacji między państwami trzecimi, w których Polska nie jest ani krajem załadunku, ani rozładunku. Tego typu zezwolenia są szczególnie cenione przez przewoźników wykonujących złożone operacje logistyczne na szlakach międzykontynentalnych.
Uzyskanie zezwolenia bilateralnego wymaga spełnienia określonych warunków formalnych i złożenia kompletnej dokumentacji w GITD - Biurze do Spraw Transportu Międzynarodowego. Podstawowym wymogiem jest posiadanie ważnej licencji wspólnotowej na międzynarodowy transport drogowy rzeczy lub zaświadczenia na przewozy drogowe na potrzeby własne. Przedsiębiorca musi również dysponować odpowiednią liczbą pojazdów zgłoszonych do GITD, do których posiada tytuł prawny.
Dokumenty wymagane do uzyskania zezwoleń bilateralnych:
Wnioski o przyznanie zezwoleń bilateralnych są rozpatrywane według terminów ustalonych przez Komisję Społeczną, zwykle do 20. dnia każdego miesiąca lub ostatniego dnia roboczego przed tą datą. Lista złożonych wniosków jest aktualizowana na bieżąco na stronie internetowej GITD w zakładce Komunikaty. Sprawy wymagające postępowania wyjaśniającego są załatwiane w ciągu miesiąca od wszczęcia postępowania, a sprawy szczególnie skomplikowane - w ciągu dwóch miesięcy.
Komisja Społeczna do spraw podziału zezwoleń zagranicznych została powołana przez ministra właściwego do spraw transportu na podstawie Rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 18 lipca 2019 r. (Dz. U. z 2019 r., poz. 1477). W jej skład wchodzą przedstawiciele rządu oraz środowisk spedycyjnych, co zapewnia równowagę między interesami państwa a potrzebami branży transportowej. Komisja ma za zadanie pilnowanie i analizowanie dostępności zezwoleń działających w ramach umów bilateralnych.
Uprawnienia Komisji:
Komisja Społeczna określając kryteria przyznawania zezwoleń w limicie dodatkowym uwzględnia szereg czynników mających zapewnić sprawiedliwy i racjonalny podział dostępnych kontyngentów. Kluczowymi elementami oceny są: posiadanie ważnej licencji lub zaświadczenia, liczba wypisów z licencji odpowiadająca liczbie pojazdów zgłoszonych do GITD-BTM, liczba zezwoleń zagranicznych już przyznanych w kontyngencie, wykorzystanie zezwoleń EKMT, historia zwrotów zezwoleń oraz limity podstawowe przedsiębiorcy.
Zezwolenie zagraniczne musi znajdować się w pojeździe przez cały czas wykonywania transportu międzynarodowego. Przewoźnik ma obowiązek przedstawienia zezwolenia na żądanie organów kontrolnych wszystkich państw, przez które przebiega trasa przewozu. W przypadku zespołu pojazdów, zezwolenie musi odpowiadać charakterystyce całego zestawu. Niedopełnienie tego obowiązku może skutkować wysokimi grzywnami i zatrzymaniem pojazdu do czasu wyjaśnienia sytuacji prawnej.
Zezwolenia bilateralne nie uprawniają do wykonywania przewozów kabotażowych ani transportu ponadnormatywnego, które wymagają odrębnych zezwoleń specjalistycznych. Ponadto, niektóre zezwolenia mogą zawierać ograniczenia dotyczące standardów ekologicznych pojazdów (np. wymaganie minimum EURO 4, EURO 5 lub EURO 6) lub wykluczenia określonych tras czy rodzajów ładunków. Przykładowo, zezwolenia irańskie wykluczają przewozy do krajów trzecich, a irackie - wjazd bez ładunku.
Niektóre zezwolenia ogólne lub dwustronne mogą być wykorzystane w sposób alternatywny jako zezwolenia kr-3, ale tylko w ściśle określonych przypadkach. Zezwolenia serbskie i czarnogórskie dwustronne mogą służyć jako kr-3 wyłącznie przy naturalnym przejeździe tranzytem przez terytorium Polski. Podobnie, białoruskie i ukraińskie zezwolenia ogólne można wykorzystać jako kr-3, ale również tylko w przypadku tranzytu przez Polskę. Te przepisy mają na celu optymalizację wykorzystania limitowanych kontyngentów zezwoleń.
Za wydanie jednego zezwolenia bilateralnego pobierana jest opłata w wysokości 50 zł, niezależnie od rodzaju zezwolenia (loco, tranzytowe, ogólne, kr-3). Wpłaty należy dokonać na konto NBP Nr 05 1010 1010 0079 7913 9130 5000, podając w tytule przelewu NIP firmy. Dodatkowe opłaty obejmują pełnomocnictwo do odbioru uprawnień (17 zł) oraz ewentualne opłaty za zmianę zezwolenia (10% opłaty podstawowej) czy przedłużenie ważności (pełna opłata jak za wydanie).
W przypadku niektórych krajów mogą obowiązywać dodatkowe opłaty pobierane bezpośrednio na granicy. Przykładowo, niektóre białoruskie zezwolenia są płatne na granicy, co wymaga od przewoźnika przygotowania dodatkowych środków finansowych na pokrycie tych kosztów. Za wydanie wypisu z zezwolenia na każdy pojazd niezgłoszony we wniosku o udzielenie zezwolenia pobiera się opłatę w wysokości 11% opłaty podstawowej (około 5,50 zł).
Kontrole przewozów bilateralnych przeprowadzają uprawnione organy kontrolne wszystkich państw, przez których terytorium przebiega trasa przewozu. W Polsce kontroli dokonuje ITD (Inspektorat Transportu Drogowego), a za granicą - odpowiednie służby krajowe. Kontrola obejmuje sprawdzenie posiadania właściwego zezwolenia, zgodności trasy z zakresem uprawnień oraz spełnienia wymagań technicznych i ekologicznych przez pojazd. Organy kontrolne mają prawo do zatrzymania pojazdu i kierowcy do czasu wyjaśnienia nieprawidłowości.
Brak odpowiedniego zezwolenia bilateralnego lub jego nieprawidłowe wykorzystanie może skutkować nałożeniem wysokich grzywien - w praktyce sięgających nawet 50.000 zł, jak pokazuje przykład przewoźnika na trasie Polska-Turcja. Dodatkowo, przewoźnik może zostać wykluczony z systemu przydziału zezwoleń na określony czas, co znacząco ogranicza możliwości operacyjne. Konsekwencje biznesowe obejmują także ryzyko utraty klientów z powodu opóźnień w dostawach oraz negatywny wpływ na reputację firmy w branży.
Najbardziej podstawowym przykładem przewozu bilateralnego jest sytuacja, gdy polski przewoźnik zabiera towar z Polski do Holandii, rozładowuje go, a następnie wraca na pusto do kraju siedziby bez wykonywania dodatkowych czynności transportowych. Jest to rozwiązanie nieekonomiczne, dlatego stosowane rzadko, ale ilustruje podstawową definicję przewozu bilateralnego jako operacji łączącej kraj siedziby z państwem objętym umową dwustronną.
Najbardziej powszechną operacją dwustronną jest załadunek polskiego towaru z następnym rozładunkiem we Francji, po czym kierowca ładuje francuski towar i rozładowuje go w Polsce. Ta forma przewozu maksymalizuje wykorzystanie pojazdu i minimalizuje puste przebiegi, co przekłada się bezpośrednio na rentowność operacji. Zgodnie z przepisami, załadunek i rozładunek w ramach operacji dwustronnej nie mogą odbywać się w tym samym kraju trzecim.
Zgodnie z przepisami Pakietu Mobilności, kierowca wykonujący przewóz bilateralny może wykonać dodatkowo jedną czynność załadunku lub/i rozładunku w państwie przez które przejeżdża. Alternatywnie, podczas drogi powrotnej do państwa siedziby może wykonać maksymalnie dwie czynności załadunku lub/i rozładunku, przy czym muszą się odbywać w różnych krajach. Przykładem może być przewóz z Polski do Hiszpanii z częściowym rozładunkiem w Niemczech i we Francji.
System przewozów bilateralnych stanowi fundamentalny mechanizm regulujący międzynarodowy transport drogowy między Polską a krajami trzecimi. Opiera się na trzech filarach: umowach dwustronnych zapewniających wzajemność uprawnień, systemie zezwoleń dostosowanych do różnych typów operacji oraz procedurach administracyjnych gwarantujących sprawiedliwy podział limitowanych kontyngentów. Efektywne funkcjonowanie tego systemu wymaga ścisłej współpracy między organami administracji, Komisją Społeczną a środowiskiem przewoźników.
 |
 |
 |
