Co to jest system NCTS i do czego służy?

Opracował: dr inż. Bogusław Madej

W handlu międzynarodowym, gdzie codziennie przez granice Unii Europejskiej przemieszczają się ogromne ilości przesyłek o łącznej wartości setek miliardów euro, wielkiego znaczenia nabiera sprawność i bezpieczeństwo procedur celnych. System NCTS (New Computerised Transit System) stanowi technologiczny fundament europejskiej administracji celnej, umożliwiając elektroniczne zarządzanie i monitorowanie towarów w ramach procedur tranzytowych na obszarze 27 państw członkowskich UE oraz krajów EFTA. Wprowadzony w 2004 roku jako rewolucyjne rozwiązanie zastępujące papierowe dokumenty SAD, system ten przeszedł przez pięć głównych faz rozwoju, a najnowsza – NCTS-P5 – została wdrożona w Polsce 31 października 2024 roku, przynosząc jeszcze większą automatyzację i integrację z innymi systemami celnymi. Dzięki nadawaniu unikalnych numerów MRN (Master Reference Number) każdej operacji tranzytowej, NCTS zapewnia nie tylko pełną kontrolę nad przemieszczającymi się towarami, ale także znacznie usprawnia procesy celne, skracając czas odpraw i redukując koszty administracyjne dla przedsiębiorców. Ten kompleksowy przewodnik wyjaśnia, jak działa najważniejszy system informatyczny współczesnej administracji celnej w Europie i dlaczego jego znajomość jest niezbędna dla każdego uczestnika międzynarodowego handlu.

Spis treści

Definicja i podstawowe informacje o systemie NCTS
Historia rozwoju i ewolucja systemu
Struktura i architektura systemu NCTS
Główne funkcje i cele systemu
Rodzaje procedur tranzytowych w NCTS
Numer MRN i śledzenie przesyłek
NCTS Phase 5 - najnowsza generacja systemu
Integracja z innymi systemami celnymi
Korzyści dla przedsiębiorców i organów celnych
Praktyczne aspekty korzystania z NCTS
Podsumowanie
Spis źródeł

Definicja i podstawowe informacje o systemie NCTS

Czym jest system NCTS

NCTS (New Computerised Transit System) to ogólnoeuropejski system informatyczny służący do zarządzania i kontroli towarów objętych procedurami tranzytu unijnego i wspólnego [461][464].

1. System obejmuje wszystkie państwa członkowskie UE oraz strony Konwencji o Wspólnym Tranzycie (CTC).
2. Bazuje na elektronicznych deklaracjach tranzytowych przetwarzających dane dotyczące bezpieczeństwa dla formalności wjazdowych i wyjazdowych.
3. Składa się z powiązanych ze sobą aplikacji krajowych wymieniających komunikaty w ramach wspólnej sieci.
4. Wymiana elektronicznych komunikatów odbywa się na trzech poziomach: między operatorami gospodarczymi a organami celnymi, między urzędami celnymi jednego kraju oraz między krajowymi administracjami celnymi.

Znaczenie systemu dla handlu międzynarodowego

NCTS odgrywa kluczową rolę w ułatwianiu przemieszczania towarów między punktami na obszarze celnym Unii, przechodząc przez obszary położone poza tym terytorium.

1. Umożliwia przemieszczanie towarów bez zmiany ich statusu celnego podczas tranzytu.
2. Wspiera procedury wspólnego tranzytu ułatwiające przewóz towarów między stronami Konwencji CTC.
3. Zapewnia jednolite standardy obsługi procedur tranzytowych w całej Europie.
4. Znacznie przyspiesza procesy celne i redukuje koszty administracyjne dla przedsiębiorców.

Podstawy prawne funkcjonowania

Działanie systemu NCTS opiera się na przepisach Unijnego Kodeksu Celnego oraz konwencjach międzynarodowych regulujących procedury tranzytowe [490][488].

1. Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 952/2013 ustanawiające unijny kodeks celny.
2. Konwencja z dnia 20 maja 1987 r. o wspólnej procedurze tranzytowej.
3. Rozporządzenia wykonawcze określające szczegółowe zasady funkcjonowania systemu NCTS.
4. Krajowe przepisy implementujące unijne regulacje celne dotyczące procedur tranzytowych.

Historia rozwoju i ewolucja systemu

Geneza utworzenia systemu

W 1997 roku Komisja Europejska przyjęła plan działania mający na celu reformę systemu tranzytowego w Europie i stworzenie zrównoważonego, realistycznego i wiarygodnego systemu tranzytu.

1. Reforma miała na celu odtworzenie zaufania między operatorami gospodarczymi a organami celnymi.
2. Jednym z głównych filarów planu było opracowanie Nowego Skomputeryzowanego Systemu Tranzytowego.
3. System miał umożliwić lepsze monitorowanie, usprawnienie i przyspieszenie procesów tranzytowych.
4. Celem było zastąpienie papierowych dokumentów SAD elektronicznymi zgłoszeniami.

Etapy wdrażania NCTS

NCTS został uruchomiony w 2004 roku i stał się obowiązkowy dla tranzytu unijnego i wspólnego w 2005 roku, przechodząc przez kolejne fazy rozwoju.

1. 2004 - pierwsze uruchomienie systemu NCTS w krajach UE.
2. 2005 - system stał się obowiązkowy dla wszystkich procedur tranzytu unijnego i wspólnego.
3. 2009 - wdrożenie fazy 4 systemu z rozszerzonymi funkcjonalnościami.
4. 2024 - pełne wdrożenie fazy 5 z terminem ostatecznym na 2 grudnia 2024 roku.

Rozwój technologiczny i modernizacja

Każda kolejna faza rozwoju NCTS przynosiła znaczące usprawnienia technologiczne i funkcjonalne dostosowane do zmieniających się potrzeb handlu międzynarodowego.

1. Poprawa wydajności systemu i skrócenie czasu przetwarzania deklaracji.
2. Rozszerzenie integracji z innymi systemami celnymi i administracyjnymi.
3. Wprowadzenie nowych funkcjonalności wspierających bezpieczeństwo i kontrolę.
4. Dostosowanie do nowych wymogów Unijnego Kodeksu Celnego i przepisów bezpieczeństwa.

Struktura i architektura systemu NCTS

Architektura techniczna systemu

NCTS składa się z powiązanych ze sobą aplikacji krajowych, które wymieniają komunikaty elektroniczne w ramach wspólnej sieci europejskiej.

1. Domena zewnętrzna - komunikacja między operatorami gospodarczymi a organami celnymi.
2. Domena krajowa - wymiana informacji między urzędami celnymi w ramach jednego kraju.
3. Domena wspólna - komunikacja między krajowymi administracjami celnymi oraz z Komisją Europejską.
4. Centralny system zarządzania danymi i synchronizacji informacji między wszystkimi uczestnikami.

Komponenty systemu krajowego

W Polsce system NCTS funkcjonuje jako NCTS2 (poprzednio) i NCTS2 PLUS (obecnie), zapewniając kompleksową obsługę procedur tranzytowych.

1. Aplikacja dla operatorów gospodarczych umożliwiająca składanie elektronicznych deklaracji tranzytowych.
2. System obsługi urzędów celnych do przetwarzania i kontroli zgłoszeń tranzytowych.
3. Interfejsy integracyjne z innymi systemami celnymi (AES, ICS, AIS).
4. Moduły raportowania i analizy danych dla potrzeb administracji celnej.

Standardy komunikacji i protokoły

System NCTS wykorzystuje ujednolicone standardy komunikacji elektronicznej zapewniające wymianę informacji między wszystkimi krajami uczestniczącymi.

1. Protokół EDI (Electronic Data Interchange) do wymiany strukturyzowanych danych.
2. Standardy XML dla formatowania i przekazywania informacji celnych.
3. Bezpieczne kanały komunikacyjne z szyfrowaniem danych wrażliwych.
4. Systemy uwierzytelniania i autoryzacji użytkowników korzystających z systemu.

Główne funkcje i cele systemu

Monitorowanie i kontrola przemieszczania towarów

Podstawową funkcją NCTS jest umożliwienie organom celnym monitorowania przemieszczania się towarów w czasie rzeczywistym na całej trasie tranzytu.

1. Śledzenie towarów od momentu rozpoczęcia procedury tranzytu do jej zakończenia.
2. Kontrola zgodności rzeczywistej trasy z deklarowaną w zgłoszeniu tranzytowym.
3. Automatyczne powiadamianie o przekroczeniu terminów lub wykryciu nieprawidłowości.
4. Możliwość natychmiastowej interwencji organów celnych w przypadku zagrożeń.

Usprawnienie procedur celnych

NCTS znacznie przyspiesza i upraszcza procedury celne poprzez eliminację dokumentów papierowych i automatyzację procesów.

1. Elektroniczne składanie deklaracji tranzytowych zamiast papierowych formularzy SAD.
2. Automatyczna walidacja danych i sprawdzanie zgodności z bazami danych.
3. Skrócenie czasu oczekiwania na odprawy celne i zwolnienie towarów.
4. Redukcja błędów wynikających z ręcznego przetwarzania dokumentów.

Zapewnienie bezpieczeństwa łańcucha dostaw

System NCTS przyczynia się do zwiększenia bezpieczeństwa międzynarodowego handlu poprzez lepszą kontrolę i identyfikację zagrożeń.

1. Analiza ryzyka w oparciu o dane zawarte w deklaracjach tranzytowych.
2. Integracja z systemami bezpieczeństwa i ochrony (ICS2, Safety & Security).
3. Szybka identyfikacja podejrzanych przesyłek i towarów wysokiego ryzyka.
4. Współpraca z międzynarodowymi organizacjami zajmującymi się bezpieczeństwem handlu.

Rodzaje procedur tranzytowych w NCTS

Tranzyt zewnętrzny

Procedura tranzytu zewnętrznego jest stosowana do przewozu towarów nieunijnych między punktami na obszarze celnym UE, z zawieszeniem należności celnych.

1. Dotyczy głównie towarów pochodzących z krajów trzecich przemieszczanych przez terytorium UE.
2. Pozwala na odłożenie płatności należności celnych do momentu zakończenia procedury.
3. Wymaga złożenia odpowiedniego zabezpieczenia finansowego.
4. Stosowana gdy towary mają zostać dopuszczone do obrotu w innym państwie członkowskim.

Tranzyt wewnętrzny

Tranzyt wewnętrzny umożliwia przemieszczanie towarów unijnych z jednego miejsca do drugiego na obszarze celnym UE przez kraj trzeci.

1. Dotyczy towarów, które już uzyskały status towarów unijnych.
2. Pozwala na zachowanie statusu unijnego podczas przejazdu przez kraje trzecie.
3. Nie wymaga zabezpieczenia należności celnych, gdyż towary są już w obrocie.
4. Stosowana głównie przy transporcie przez Szwajcarię lub inne kraje EFTA.

Wspólna procedura tranzytowa (CTC)

Wspólna procedura tranzytowa obejmuje przewozy między krajami UE, EFTA, Turcją, Macedonią Północną, Serbią, Wielką Brytanią i Ukrainą.

1. Opiera się na Konwencji z 20 maja 1987 roku o wspólnej procedurze tranzytowej.
2. Zasady są w zasadzie identyczne z procedurami tranzytu unijnego.
3. Umożliwia przemieszczanie towarów między wszystkimi krajami-stronami konwencji.
4. Jeden dokument tranzytowy i jedno zabezpieczenie wystarczają dla całej trasy.

Numer MRN i śledzenie przesyłek

Definicja i charakterystyka numeru MRN

MRN (Movement Reference Number) to unikalny numer identyfikacyjny nadawany każdej operacji tranzytowej przy jej rejestracji w systemie NCTS.

1. Składa się z 18 znaków - 2 litery oznaczające kod kraju plus 16 znaków identyfikujących zgłoszenie.
2. Służy do jednoznacznej identyfikacji operacji tranzytowej w całym systemie.
3. Towarzyszy przesyłce od momentu rozpoczęcia do zakończenia procedury tranzytu.
4. Drukowany jest jako kod paskowy na dokumencie TDT (Transit Accompanying Document).

Proces nadawania numeru MRN

Numer MRN jest generowany automatycznie przez system NCTS po zaakceptowaniu zgłoszenia tranzytowego przez urząd celny.

1. Złożenie elektronicznego zgłoszenia tranzytowego do systemu NCTS.
2. Walidacja zgłoszenia pod kątem poprawności i kompletności danych.
3. Przedstawienie towaru i wymaganych załączników w urzędzie wyjścia.
4. Automatyczne wygenerowanie numeru MRN po zaakceptowaniu zgłoszenia.
5. Wydruk dokumentu TDT z numerem MRN i zwolnienie towaru do tranzytu.

Śledzenie przesyłek za pomocą MRN

Numer MRN umożliwia śledzenie statusu przesyłki w czasie rzeczywistym oraz kontrolę postępu procedury tranzytowej.

1. Możliwość sprawdzenia aktualnego statusu przesyłki przez wszystkich uczestników procedury.
2. Monitoring przejścia przez kolejne urzędy celne na trasie tranzytu.
3. Automatyczne powiadomienia o zakończeniu procedury lub wykryciu nieprawidłowości.
4. Dostęp do pełnej historii przemieszczania się towaru w systemie.

NCTS Phase 5 - najnowsza generacja systemu

Kluczowe innowacje w fazie 5

NCTS Phase 5 wprowadza znaczące usprawnienia technologiczne i funkcjonalne dostosowane do współczesnych wymogów handlu międzynarodowego.

1. Pełna elektroniczna wymiana danych między organami celnymi a przedsiębiorcami.
2. Lepsze śledzenie całego procesu tranzytu w czasie rzeczywistym od początku do końca.
3. Zwiększone bezpieczeństwo i przejrzystość operacji tranzytowych.
4. Zgodność z najnowszymi przepisami Unijnego Kodeksu Celnego.

Harmonogram wdrażania w Polsce

Polska pomyślnie wdrożyła NCTS Phase 5 (NCTS2 PLUS) 31 października 2024 roku, zgodnie z unijnymi wymaganiami.

1. 31 października 2024 o godz. 08:00 - aktywacja NCTS2 PLUS w Polsce.
2. Od tego momentu niemożliwe jest składanie nowych deklaracji w formacie NCTS 4.
3. Wszystkie nowe zgłoszenia tranzytowe muszą być tworzone wyłącznie w formacie NCTS Phase 5.
4. Okres przejściowy umożliwiający dostosowanie systemów przedsiębiorców.

Nowe funkcjonalności i możliwości

Najnowsza wersja systemu oferuje rozszerzone funkcjonalności znacznie ułatwiające korzystanie z procedur tranzytowych.

1. Możliwość łączenia deklaracji tranzytowej z deklaracją wstępną (ENS) w jednym dokumencie.
2. Ulepszone interfejsy użytkownika ułatwiające składanie zgłoszeń.
3. Rozszerzona integracja z systemami ICS2 i innymi platformami celnymi.
4. Nowe możliwości analityczne i raportowe dla organów celnych i przedsiębiorców.

Integracja z innymi systemami celnymi

Połączenie z systemem AES

NCTS jest ściśle zintegrowany z systemem AES (Automated Export System) w celu synchronizacji procedur eksportowych i tranzytowych [461].

1. Automatyczna wymiana informacji o zwolnieniu towarów do tranzytu po eksporcie.
2. Synchronizacja danych w przypadku odmowy zwolnienia towarów do tranzytu.
3. Przekazywanie informacji o zmianach lub unieważnieniu deklaracji tranzytowej.
4. Komunikacja o wynikach kontroli celnych i wykrytych nieprawid³owościach.

Współpraca z systemami ICS2 i Safety & Security

NCTS Phase 5 jest ściśle powiązany z systemami bezpieczeństwa ICS2 w celu zapewnienia kompleksowej kontroli bezpieczeństwa [461][469].

1. Integracja z systemem ICS2 Release 3 poprzez interfejs Transit ENS Data Processing Bridge.
2. Możliwość składania połączonych deklaracji tranzytowej i wstępnej (ENS).
3. Automatyczna analiza ryzyka bezpieczeństwa dla przesyłek tranzytowych.
4. Wymiana danych dotyczących bezpieczeństwa między różnymi systemami celnymi.

Integracja z bazami danych i systemami wspierającymi

System NCTS wykorzystuje różne bazy danych i systemy wspierające w celu weryfikacji informacji i automatyzacji procesów [461].

1. EOS (Economic Operators System) - weryfikacja statusu Upoważnionych Operatorów Gospodarczych (AEO).
2. CDS (Customs Decisions System) - sprawdzanie ważności decyzji celnych i pozwoleń.
3. TARIC3 - walidacja kodów towarowych deklarowanych w zgłoszeniach tranzytowych.
4. Krajowe bazy danych przedsiębiorców i zabezpieczeń celnych.

Korzyści dla przedsiębiorców i organów celnych

Korzyści dla przedsiębiorców

System NCTS przynosi przedsiębiorcom zajmującym się handlem międzynarodowym liczne korzyści operacyjne i finansowe [473][486].

1. Znaczne przyspieszenie procedur celnych i skrócenie czasu oczekiwania na odprawy.
2. Redukcja kosztów administracyjnych związanych z dokumentacją papierową.
3. Możliwość śledzenia przesyłek w czasie rzeczywistym i lepsze planowanie logistyki.
4. Większa pewność procesów i przewidywalność terminów dostarczenia towarów.
5. Uproszczenie procedur dzięki jednemu dokumentowi na całą trasę tranzytu.

Korzyści dla organów celnych

Administracje celne krajów uczestniczących w systemie NCTS uzyskują znacznie lepsze możliwości kontroli i zarządzania procedurami tranzytu [461].

1. Pełna kontrola nad przemieszczającymi się towarami w czasie rzeczywistym.
2. Automatyzacja procesów kontroli i walidacji danych celnych.
3. Lepsza analiza ryzyka i skuteczniejsze targetowanie kontroli.
4. Redukcja błędów i nadużyć dzięki elektronicznej wymianie danych.
5. Większa efektywność wykorzystania zasobów ludzkich w organach celnych.

Korzyści dla handlu międzynarodowego

System NCTS przyczynia się do ułatwienia i przyspieszenia międzynarodowej wymiany handlowej w całej Europie [461].

1. Harmonizacja procedur tranzytowych w wszystkich krajach uczestniczących.
2. Wzrost bezpieczeństwa i zaufania w międzynarodowych łańcuchach dostaw.
3. Redukcja barier administracyjnych w handlu międzynarodowym.
4. Lepsze wykorzystanie infrastruktury transportowej dzięki sprawniejszym procesom.

Praktyczne aspekty korzystania z NCTS

Wymagania dla przedsiębiorców

Aby korzystać z systemu NCTS, przedsiębiorcy muszą spełnić określone wymagania techniczne i administracyjne [479][491].

1. Posiadanie ważnego numeru EORI (Economic Operators Registration and Identification).
2. Złożenie odpowiedniego zabezpieczenia finansowego w urzędzie celnym.
3. Dostęp do systemu poprzez aplikację webową lub oprogramowanie zewnętrzne.
4. Przeszkolenie personelu w zakresie obsługi procedur elektronicznych.

Proces składania deklaracji tranzytowej

Składanie elektronicznej deklaracji tranzytowej w systemie NCTS przebiega według określonej procedury wymagającej dokładności i kompletności danych [491][488].

1. Przygotowanie kompletnych danych o towarach, trasie i uczestnikach procedury.
2. Złożenie elektronicznego zgłoszenia poprzez interfejs NCTS.
3. Walidacja zgłoszenia przez system i ewentualne poprawki błędów.
4. Otrzymanie numeru MRN po zaakceptowaniu zgłoszenia przez urząd celny.
5. Wydruk dokumentu TDT i rozpoczęcie fizycznego transportu towarów.

Monitoring i zarządzanie operacjami tranzytowymi

System NCTS umożliwia skuteczne monitorowanie i zarządzanie operacjami tranzytowymi na wszystkich etapach procedury [484].

1. Bieżące śledzenie statusu przesyłki poprzez numer MRN.
2. Otrzymywanie automatycznych powiadomień o zmianach statusu operacji.
3. Możliwość wprowadzania zmian do deklaracji w przypadkach przewidzianych przepisami.
4. Zamknięcie procedury po dotarciu towarów do miejsca przeznaczenia.

Podsumowanie

System NCTS stanowi fundament nowoczesnej administracji celnej w Europie, umożliwiając sprawną i bezpieczną obsługę procedur tranzytowych w 27 państwach członkowskich UE oraz krajach partnerskich. Dzięki pełnej elektronizacji procesów, automatyzacji kontroli i integracji z innymi systemami celnymi, NCTS znacząco przyspiesza międzynarodowy handel i redukuje koszty administracyjne dla przedsiębiorców.

Najważniejsze aspekty systemu NCTS:

NCTS to ogólnoeuropejski system elektroniczny obsługujący procedury tranzytu unijnego i wspólnego, działający od 2004 roku.
Najnowsza wersja NCTS Phase 5 została wdrożona w Polsce 31 października 2024 roku, przynosząc jeszcze większą automatyzację.
System nadaje każdej operacji tranzytowej unikalny numer MRN, umożliwiający śledzenie przesyłki w czasie rzeczywistym.
NCTS obsługuje trzy główne typy procedur: tranzyt zewnętrzny, wewnętrzny oraz wspólną procedurę tranzytową (CTC).
Integracja z systemami AES, ICS2 i innymi platformami celnymi zapewnia kompleksową kontrolę bezpieczeństwa.
Przedsiębiorcy uzyskują szybsze odprawy celne, niższe koszty administracyjne i lepszą kontrolę nad łańcuchem dostaw.
Organy celne zyskują pełną kontrolę nad towarami w tranzycie, lepszą analizę ryzyka i większą efektywność procesów.

Aby skutecznie korzystać z systemu NCTS, przedsiębiorcy powinni zapewnić odpowiednie przeszkolenie personelu, dostosować swoje systemy IT do wymagań NCTS Phase 5 oraz nawiązać współpracę z doświadczonymi agentami celnymi. Zrozumienie mechanizmów działania NCTS jest kluczowe dla wszystkich uczestników międzynarodowego handlu, którzy chcą wykorzystać pełny potencjał nowoczesnych rozwiązań w administracji celnej i osiągnąć przewagę konkurencyjną w globalnej gospodarce.

Spis źródeł

Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 952/2013 z dnia 9 października 2013 r. ustanawiające unijny kodeks celny.
Konwencja z dnia 20 maja 1987 r. o wspólnej procedurze tranzytowej.
Rozporządzenie wykonawcze Komisji (UE) 2015/2447 z dnia 24 listopada 2015 r. ustanawiające szczegółowe zasady wykonania niektórych przepisów rozporządzenia unijnego kodeksu celnego.
Dokumentacja techniczna systemu NCTS Phase 5 - Komisja Europejska, DG TAXUD.
Materiały informacyjne Krajowej Administracji Skarbowej dotyczące wdrożenia NCTS2 PLUS.
Przewodnik dla przedsiębiorców - "Transit Manual" - Komisja Europejska 2020.
Raporty i analizy dotyczące funkcjonowania systemu NCTS w krajach UE.

#Hashtagi:
#NCTS #tranzyt #celny #MRN #transport #UE #digitalizacja