Opracował: dr inż. Bogusław Madej
Nowoczesne samochody ciężarowe to nie tylko potężne maszyny służące do przewozu towarów, ale przede wszystkim wysoce zaawansowane technologicznie pojazdy wyposażone w szereg systemów zwiększających bezpieczeństwo na drodze. Bezpieczeństwo czynne odgrywa kluczową rolę w zapobieganiu wypadkom i kolizjom, stanowiąc pierwszą linię obrony przed zagrożeniami na drodze.
Dla branży transportu drogowego zrozumienie systemów bezpieczeństwa czynnego jest nie tylko kwestią techniczną, ale przede wszystkim elementem odpowiedzialności wobec wszystkich uczestników ruchu drogowego. Samochody ciężarowe, stanowiące około 3 procent pojazdów na drogach, uczestniczą w 15 procentach wypadków z ofiarami śmiertelnymi, co podkreśla znaczenie zaawansowanych systemów prewencyjnych.
Bezpieczeństwo czynne pojazdu, określane również jako bezpieczeństwo aktywne, stanowi zespół cech i rozwiązań technicznych mających na celu zmniejszenie prawdopodobieństwa wystąpienia kolizji lub wypadku drogowego. W jego skład wchodzą zarówno układy uruchamiane przez kierowcę, jak i systemy pracujące w pełni autonomicznie, które monitorują otoczenie pojazdu i reagują na potencjalne zagrożenia.
Podstawowa różnica między bezpieczeństwem czynnym a biernym jest jasna i jednoznaczna. Bezpieczeństwo czynne koncentruje się na zapobieganiu wypadkom poprzez aktywne wspomaganie kierowcy w utrzymaniu kontroli nad pojazdem i unikaniu niebezpiecznych sytuacji. Z kolei bezpieczeństwo bierne obejmuje elementy takie jak pasy bezpieczeństwa, poduszki powietrzne czy strefa kontrolowanego zgniotu, które minimalizują obrażenia pasażerów już po zaistnieniu zdarzenia drogowego.
W samochodach ciężarowych bezpieczeństwo czynne nabiera szczególnego znaczenia ze względu na specyfikę tych pojazdów. Większa masa całkowita, wydłużona droga hamowania, wyższe położenie kabiny oraz znacznie większe martwe pola widzenia sprawiają, że systemy prewencyjne są kluczowe dla ochrony nie tylko kierowcy ciężarówki, ale przede wszystkim innych, niechronionych uczestników ruchu drogowego – pieszych, rowerzystów i motocyklistów.
Zadania bezpieczeństwa czynnego w pojazdach ciężarowych obejmują:
Współczesne organizacje zajmujące się oceną bezpieczeństwa pojazdów, takie jak Euro NCAP i IIHS, kładą bardzo mocny nacisk na bezpieczeństwo czynne, uznając je za kluczowy element prewencji wypadków.
Podstawowe układy bezpieczeństwa czynnego w samochodach ciężarowych stanowią fundament systemów prewencyjnych, które od wielu lat są standardowym wyposażeniem nowoczesnych pojazdów użytkowych. Te systemy są kluczowe dla utrzymania kontroli nad pojazdem w krytycznych sytuacjach.
System przeciwblokujący hamulce ABS to jedno z najstarszych i najbardziej rozpowszechnionych rozwiązań poprawiających bezpieczeństwo czynne. System ABS zapobiega blokowaniu kół podczas gwałtownego hamowania, co pozwala kierowcy zachować sterowność pojazdu i możliwość wykonania manewru omijającego.
Działanie systemu ABS opiera się na ciągłym monitorowaniu prędkości obrotowej wszystkich kół pojazdu za pomocą czujników. Gdy system wykryje, że któreś z kół zaczyna się blokować podczas hamowania, automatycznie zmniejsza ciśnienie w układzie hamulcowym tego koła, a następnie ponownie je zwiększa. Ten proces może powtarzać się kilkadziesiąt razy na sekundę, co w praktyce objawia się charakterystycznym pulsowaniem pedału hamulca.
System kontroli trakcji ASR (również TCS – Traction Control System) współpracuje ściśle z układem ABS i ma za zadanie zapobiegać buksowaniu kół napędowych podczas ruszania z miejsca, przyspieszania lub pokonywania wzniesień.
W samochodach ciężarowych system ASR jest niezwykle istotny podczas ruszania z dużym ładunkiem na pochyłościach czy na śliskiej nawierzchni. Bez tego systemu koła napędowe mogłyby tracić przyczepność, powodując niebezpieczny poślizg tylnej części pojazdu.
Elektroniczny program stabilizacji ESP (określany również jako ESC, VSC lub DSC) to jeden z najbardziej zaawansowanych systemów bezpieczeństwa czynnego, który w znaczący sposób zmniejsza ryzyko wywrócenia się pojazdu i utraty kontroli podczas pokonywania zakrętów.
W samochodach ciężarowych system ESP odgrywa kluczową rolę w zapobieganiu wywrotkom, szczególnie podczas jazdy z ładunkiem o wysokim środku ciężkości lub na zakrętach pokonywanych z nadmierną prędkością. System analizuje sytuację aż 25 razy na sekundę, co pozwala na błyskawiczną reakcję.
Elektroniczny rozdział sił hamowania EBD współpracuje z układem ABS i optymalnie rozkłada siłę hamowania na poszczególne koła. Asystent hamowania BA rozpoznaje awaryjne hamowanie i automatycznie zwiększa ciśnienie w układzie hamulcowym do maksimum, zapewniając najkrótszą możliwą drogę hamowania.
Postęp technologiczny doprowadził do powstania nowej generacji systemów bezpieczeństwa czynnego wykorzystujących czujniki radarowe, kamery, systemy GPS i sztuczną inteligencję.
Zaawansowany system hamowania awaryjnego AEBS to jeden z najważniejszych systemów bezpieczeństwa czynnego, który może automatycznie zainicjować hamowanie awaryjne w celu uniknięcia kolizji lub zminimalizowania jej skutków.
Działanie systemu AEBS przebiega w trzech etapach:
Najnowsze systemy AEBS są zdolne do wykrywania i reagowania nie tylko na inne pojazdy, ale również na pieszych i rowerzystów, nawet przy prędkościach do 20 km/h.
Adaptacyjny tempomat ACC automatycznie dostosowuje prędkość pojazdu do warunków panujących na drodze, utrzymując bezpieczną odległość od pojazdu poprzedzającego. Korzyści płynące z ACC są szczególnie widoczne podczas jazdy na autostradach oraz w gęstym ruchu miejskim, gdzie system znacząco zwiększa komfort jazdy i redukuje zmęczenie kierowcy.
Przewidujący tempomat PCC wykorzystuje GPS i szczegółowe mapy 3D do przewidywania warunków drogowych na kolejnych 1-2 kilometrach trasy. System analizuje topografię terenu, nachylenia, zakręty i optymalizuje strategię jazdy dla maksymalnego wykorzystania masy pojazdu i minimalizacji zużycia paliwa.
System ostrzegania o opuszczeniu pasa ruchu LDWS monitoruje położenie pojazdu względem linii wyznaczających pas ruchu i ostrzega kierowcę, gdy pojazd zaczyna niezamierzenie zjeżdżać z pasa. Jest to szczególnie istotne dla zawodowych kierowców samochodów ciężarowych, którzy spędzają wiele godzin za kierownicą.
System informowania o martwym polu BSIS wykrywa obiekty, pojazdy oraz niechronionych użytkowników dróg znajdujących się w martwych polach widzenia kierowcy. W samochodach ciężarowych martwe pola są znacznie większe niż w pojazdach osobowych, dlatego system BSIS jest szczególnie wartościowy.
System ostrzegania o senności i rozproszeniu uwagi kierowcy DDAW ocenia poziom czujności kierowcy i ostrzega go w przypadku wykrycia oznak zmęczenia lub rozproszenia uwagi. Jest to szczególnie istotny dla kierowców zawodowych, którzy są narażeni na długie godziny za kierownicą.
Nowoczesne ciężarówki są wyposażone w szereg układów monitorujących stan techniczny pojazdu oraz wykrywających zagrożenia w otoczeniu, które mogą być niewidoczne dla kierowcy.
System monitorowania ciśnienia w oponach TPMS kontroluje w czasie rzeczywistym ciśnienie powietrza i temperaturę w oponach pojazdu. Prawidłowe ciśnienie w oponach ma kluczowe znaczenie dla bezpieczeństwa jazdy – opony z niskim ciśnieniem nagrzewają się nadmiernie, co jest najczęstszą przyczyną ich eksplozji podczas jazdy.
System wykrywania obiektów przy cofaniu REIS wykorzystuje czujniki i kamery zamontowane w tylnej części pojazdu do wykrywania przeszkód, osób i innych pojazdów. Od lipca 2024 roku system ten jest obowiązkowy we wszystkich nowych samochodach ciężarowych homologowanych w Unii Europejskiej.
Nowoczesne samochody ciężarowe są coraz częściej wyposażane w zaawansowane systemy wykrywania i ochrony niechronionych użytkowników dróg, którzy są szczególnie narażeni na poważne obrażenia w wypadkach z udziałem pojazdów ciężarowych.
Systemy bezpieczeństwa czynnego w pojazdach ciężarowych są przedmiotem szczegółowych regulacji prawnych na poziomie Unii Europejskiej oraz organizacji międzynarodowych, takich jak Komisja Gospodarcza ONZ dla Europy (UNECE).
Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/2144 z dnia 27 listopada 2019 roku stanowi kluczowy dokument regulujący bezpieczeństwo pojazdów w Unii Europejskiej. Zgodnie z tym rozporządzeniem, wszystkie nowe typy pojazdów silnikowych kategorii N (pojazdy ciężarowe) muszą być wyposażone w:
Wdrażanie nowych systemów bezpieczeństwa czynnego w pojazdach ciężarowych następuje według określonego harmonogramu:
Wprowadzenie zaawansowanych systemów bezpieczeństwa czynnego w pojazdach ciężarowych ma wymierny wpływ na zmniejszenie liczby wypadków i ich skutków.
Polska w ostatniej dekadzie znacząco poprawiła bezpieczeństwo ruchu drogowego, osiągając spadek liczby ofiar śmiertelnych w wypadkach o 47 procent. Liczba śmiertelnych ofiar wypadków drogowych w Polsce spadła z poziomu około 3600 w 2013 roku do około 1900 w 2023 roku.
Badania naukowe dostarczają konkretnych danych na temat skuteczności poszczególnych systemów:
Aby maksymalnie wykorzystać potencjał systemów bezpieczeństwa czynnego, powinni Państwo:
Bezpieczeństwo czynne w samochodach ciężarowych nie jest już opcjonalnym dodatkiem, ale fundamentalnym elementem odpowiedzialnego i profesjonalnego prowadzenia działalności transportowej.
 |
 |
 |
