Telefon:     690 936 501 (dr inż. Bogusław Madej)
Email:         bmadej@atut-bm.pl ; biuro@atut-bm.pl

OPINIE KLIENTÓW O NASZYCH SZKOLENIACH

certyfikat_biznesu

bezpieczenstwo-czynne-autobusy.jpg

Bezpieczeństwo czynne w autobusach – czym jest i jakie jest jego zadanie?

Opracował: dr inż. Bogusław Madej

Transport autobusowy to jeden z najbezpieczniejszych sposobów przemieszczania się w Polsce i całej Unii Europejskiej. Statystyki policji i Polskiego Obserwatorium Bezpieczeństwa Ruchu Drogowego ITS jednoznacznie wskazują, że kierowcy autobusów odpowiadają jedynie za około 1,8 procent wszystkich wypadków drogowych w Polsce, podczas gdy kierowcy samochodów osobowych za ponad 72 procent. W 2024 roku odnotowano jedynie 789 wypadków z udziałem autobusów przy 42 ofiarach śmiertelnych – wskaźniki te plasują autobusy w czołówce najbezpieczniejszych środków transportu.

Za tym imponującym wynikiem stoi nie tylko profesjonalizm kierowców, ale przede wszystkim zaawansowane systemy bezpieczeństwa czynnego, które są obligatoryjnie instalowane w nowoczesnych autobusach kategorii M2 i M3. Systemy te działają jako pierwsza linia obrony przed wypadkami, aktywnie wspierając kierowcę w utrzymaniu pełnej kontroli nad pojazdem i zapobiegając powstawaniu niebezpiecznych sytuacji na drodze, szczególnie w kontakcie z niechronionymi uczestnikami ruchu – pieszymi i rowerzystami.

Spis treści

Definicja bezpieczeństwa czynnego w autobusach

Bezpieczeństwo czynne w autobusach, określane również jako bezpieczeństwo aktywne, obejmuje wszystkie układy techniczne, rozwiązania konstrukcyjne i systemy elektroniczne, których zadaniem jest zapobieganie powstawaniu wypadków i kolizji drogowych poprzez aktywne wspomaganie kierowcy w utrzymaniu kontroli nad pojazdem oraz eliminowanie potencjalnych zagrożeń zanim przekształcą się one w rzeczywiste zdarzenia drogowe.

Istota bezpieczeństwa czynnego vs. biernego

Fundamentalna różnica między bezpieczeństwem czynnym a biernym w autobusach leży w momencie ich aktywacji i celu działania. Bezpieczeństwo czynne działa prewencyjnie – koncentruje się na zapobieganiu wystąpieniu wypadku poprzez monitorowanie otoczenia pojazdu, wspieranie kierowcy w podejmowaniu decyzji i automatyczne reagowanie na potencjalne zagrożenia. Z kolei bezpieczeństwo bierne aktywuje się dopiero po zaistnieniu wypadku i ma na celu minimalizację skutków zderzenia dla pasażerów poprzez takie elementy jak pasy bezpieczeństwa, odpowiednią konstrukcję nadwozia, strefy kontrolowanego zgniotu czy odpowiednie rozmieszczenie foteli.

Specyfika autobusów kategorii M2 i M3

Autobusy kategorii M2 to pojazdy zaprojektowane do przewozu osób, mające więcej niż osiem miejsc oprócz siedzenia kierowcy i masę całkowitą nieprzekraczającą 5 ton. Kategoria M3 obejmuje autobusy o masie całkowitej przekraczającej 5 ton. Obie kategorie podlegają szczególnie rygorystycznym wymogom bezpieczeństwa ze względu na przewóz znacznej liczby pasażerów, w tym osób starszych, dzieci i osób z ograniczoną mobilnością.

Główne zadania bezpieczeństwa czynnego w autobusach

Systemy bezpieczeństwa czynnego w autobusach realizują szereg kluczowych zadań:

  1. Zapewnienie optymalnej sterowności i przyczepności pojazdu do nawierzchni poprzez zaawansowane układy hamulcowe ABS, ESP i ASR, szczególnie istotne przy przewożeniu dużej liczby pasażerów.
  2. Eliminacja martwych pól widzenia poprzez systemy kamer, czujników radarowych i ultradźwiękowych, które są szczególnie rozległe w autobusach ze względu na ich gabaryty i wysokie położenie kabiny kierowcy.
  3. Ochrona niechronionych uczestników ruchu drogowego, szczególnie pieszych i rowerzystów, poprzez systemy wykrywania i automatycznego hamowania awaryjnego.
  4. Wspomaganie kierowcy podczas manewrów skrętu, zmiany pasa ruchu i cofania – sytuacji szczególnie trudnych w autobusach miejskich poruszających się w gęstej zabudowie.
  5. Monitorowanie stanu technicznego krytycznych układów pojazdu, takich jak układ hamulcowy, ogumienie czy stabilność toru jazdy.
  6. Ostrzeganie kierowcy o zmęczeniu i spadku koncentracji podczas długich tras, co ma szczególne znaczenie w transporcie dalekobieżnym.

Podstawowe układy bezpieczeństwa czynnego

Podstawowe układy bezpieczeństwa czynnego w autobusach stanowią podstawę systemów prewencyjnych i od wielu lat są standardowym, a w wielu przypadkach obligatoryjnym wyposażeniem pojazdów kategorii M2 i M3. Systemy te są niezbędne dla zachowania kontroli nad autobusem w krytycznych sytuacjach drogowych.

System ABS (Anti-lock Braking System)

Układ przeciwblokujący hamulce ABS to jedno z najstarszych i najbardziej rozpowszechnionych rozwiązań poprawiających bezpieczeństwo czynne autobusów. System ABS zapobiega blokowaniu kół podczas gwałtownego hamowania, co pozwala kierowcy zachować pełną sterowność pojazdu i możliwość wykonania manewru omijającego przeszkodę nawet w sytuacji awaryjnego hamowania.

W autobusach system ABS ma szczególne znaczenie ze względu na długą drogę hamowania wynikającą z dużej masy pojazdu i znacznej liczby pasażerów. Działanie systemu ABS opiera się na ciągłym monitorowaniu prędkości obrotowej wszystkich kół pojazdu za pomocą czujników elektronicznych. Gdy sterownik wykryje, że któreś z kół zaczyna się blokować podczas hamowania, automatycznie zmniejsza ciśnienie w układzie hamulcowym tego koła, a następnie ponownie je zwiększa. Ten proces modulacji może się powtarzać kilkadziesiąt razy na sekundę, zapewniając optymalne wykorzystanie przyczepności opony do nawierzchni.

System ESP (Electronic Stability Program)

Elektroniczny program stabilizacji ESP, określany również jako ESC (Electronic Stability Control), to jeden z najbardziej zaawansowanych systemów bezpieczeństwa czynnego, który w znaczący sposób zmniejsza ryzyko wywrócenia się autobusu i utraty kontroli nad pojazdem podczas pokonywania zakrętów, gwałtownych manewrów omijania przeszkód czy jazdy na śliskiej nawierzchni.

System ESP kontroluje przyspieszenie poprzeczne autobusów i analizuje sytuację drogową 25 razy na sekundę. W sytuacji, gdy autobus podczas jazdy na długim zakręcie, na przykład zjeździe z autostrady czy szybkiej zmianie pasa ruchu osiągnie stan krytyczny, system automatycznie zmniejsza prędkość pojazdu poprzez selektywne hamowanie odpowiednich kół i redukcję mocy silnika, do czasu ponownego ustabilizowania toru jazdy. W autobusach system ESP odgrywa szczególnie kluczową rolę w zapobieganiu wywrotkom, które stanowią jedno z najpoważniejszych zagrożeń dla pasażerów transportu zbiorowego.

System ASR (Acceleration Slip Regulation)

System kontroli trakcji ASR, znany również jako TCS (Traction Control System), współpracuje ściśle z układem ABS i ma za zadanie zapobiegać buksowaniu kół napędowych podczas ruszania z miejsca, przyspieszania lub pokonywania wzniesień. W autobusach miejskich i międzymiastowych system ASR jest niezwykle istotny podczas ruszania z przystanków na pochyłościach, szczególnie w warunkach zimowych na śliskiej nawierzchni pokrytej śniegiem lub lodem.

System EBD i BAS

Elektroniczny rozdział sił hamowania EBD (Electronic Brakeforce Distribution) współpracuje z układem ABS i optymalnie rozkłada siłę hamowania na poszczególne koła w zależności od ich obciążenia. W autobusach, gdzie rozkład masy może się znacznie zmieniać w zależności od liczby pasażerów i ich rozmieszczenia w pojeździe, system EBD ma kluczowe znaczenie dla skuteczności i bezpieczeństwa hamowania.

Asystent hamowania awaryjnego BAS (Brake Assist System) rozpoznaje sytuacje awaryjnego hamowania na podstawie szybkości ruchu pedału hamulca i automatycznie zwiększa ciśnienie w układzie hamulcowym do maksimum, zapewniając najkrótszą możliwą drogę zatrzymania autobusu. W sytuacjach krytycznych, gdy każdy metr drogi hamowania ma znaczenie, system BAS kompensuje naturalną reakcję kierowcy, który w stresującej sytuacji często nie wciska pedału hamulca z wystarczającą siłą.

System ATC dla autobusów przegubowych

Articulation Turntable Controller (ATC) to specjalistyczny system stabilizacji opracowany specjalnie dla autobusów przegubowych. ATC stabilizuje autobusy przegubowe w krytycznych sytuacjach podczas jazdy podobnie jak ESP, kontrolując przegub łączący obie części pojazdu i zapobiegając niebezpiecznemu efektowi składania się autobusu podczas gwałtownych manewrów czy jazdy na śliskiej nawierzchni.


Zaawansowane systemy wspomagania kierowcy

Postęp technologiczny w ostatniej dekadzie doprowadził do powstania nowej generacji systemów bezpieczeństwa czynnego wykorzystujących zaawansowane czujniki radarowe, kamery wysokiej rozdzielczości, systemy GPS, sztuczną inteligencję i algorytmy uczenia maszynowego do przewidywania i zapobiegania niebezpiecznym sytuacjom.

System Preventive Brake Assist (PBA) generacji drugiej

Preventive Brake Assist 2 to zaawansowany system hamowania awaryjnego opracowany specjalnie z myślą o autobusach miejskich i ich specyficznych warunkach eksploatacji. System ostrzega przed kolizjami z poruszającymi się pieszymi i rowerzystami, a także z nieruchomymi i przemieszczającymi się obiektami znajdującymi się na trasie autobusu.

Kaskada ostrzeżeń i interwencyjne hamowanie zostały zaprojektowane dokładnie z myślą o warunkach panujących w ruchu miejskim. Preventive Brake Assist 2 działa w trzech etapach:

  1. System wykrywa potencjalne zagrożenie kolizją za pomocą przedniej kamery, radaru krótkiego i dalekiego zasięgu i ostrzega kierowcę sygnałami dźwiękowymi oraz komunikatami wizualnymi na tablicy przyrządów.
  2. Jeśli kierowca nie reaguje na ostrzeżenia, system wykonuje częściowe hamowanie, zwracając w ten sposób uwagę kierowcy na bezpośrednie zagrożenie.
  3. Gdy kolizja staje się wysoce prawdopodobna lub nieunikniona, Preventive Brake Assist 2 automatycznie uruchamia pełne hamowanie awaryjne do całkowitego zatrzymania autobusu.

Dzięki interakcji przedniego radaru, radaru krótkiego zasięgu i przedniej kamery, strefa do 250 metrów przed autobusem jest przez cały czas skanowana. Wsparcie systemu gwarantowane jest do prędkości 60 kilometrów na godzinę, co pokrywa większość scenariuszy ruchu miejskiego.

System Active Brake Assist 6 (ABA 6)

Active Brake Assist szóstej generacji to najnowszy system automatycznego hamowania awaryjnego oferowany opcjonalnie w autobusach turystycznych i międzymiastowych. ABA 6 może rozpoznać poruszające się lub stojące przed pojazdem osoby oraz rowerzystów i samoczynnie zainicjować hamowanie awaryjne do całkowitego zatrzymania. System obejmuje cały zakres prędkości pojazdu i jest aktywny w tle podczas każdej jazdy.

Dzięki nowym czujnikom ABA 6 jest jeszcze wydajniejszy niż jego poprzednicy. System monitoruje wiele pasów ruchu z odległości do 250 metrów, co zwiększa skuteczność wykrywania zagrożeń. Może reagować na pojazdy z przodu poruszające się z prędkością do 80 kilometrów na godzinę, oferując awaryjne hamowanie do zatrzymania. Najważniejsze jest jednak to, że ABA 6 potrafi wykrywać pieszych i rowerzystów poruszających się z prędkością do 60 kilometrów na godzinę i automatycznie hamować, aby uniknąć zderzenia.

System Sideguard Assist 2 (SGA 2)

Asystent skrętu i zmiany pasa ruchu Sideguard Assist 2 to przełomowy system bezpieczeństwa, który przez cały czas wspiera kierowcę w sytuacjach krytycznych podczas wykonywania manewru skręcania w obie strony oraz podczas zmiany pasa ruchu, gdy widoczność może być ograniczona. Zadaniem systemu jest pomaganie kierowcy poprzez rozpoznawanie ruchomych przeszkód – pieszych, rowerzystów, motocyklistów – znajdujących się w martwym polu i ostrzeganie kierowcy w celu uniknięcia sytuacji krytycznych lub ograniczenia skutków wypadku w granicach możliwości systemu.

Active Sideguard Assist 2 monitoruje ruch zarówno po stronie kierowcy, jak i pasażera. Dostarcza informacje i ostrzeżenia o tym, co dzieje się po obu stronach pojazdu w całym zakresie prędkości, a także obejmuje wymagany prawem obszar po stronie pasażera. Dokładniej, obejmuje on 30 metrów za i 7 metrów przed pojazdem do prędkości 30 kilometrów na godzinę. System wykorzystuje cztery radary krótkiego zasięgu zamontowane po obu stronach autobusu.

System Frontguard Assist

Frontguard Assist to zaawansowany system zaprojektowany specjalnie w celu informowania kierowcy o osobach znajdujących się w bliskiej odległości od przodu pojazdu i ostrzegania go w przypadku grożącego zderzenia. Inteligentny asystent może wykryć potencjalne kolizje z niechronionymi uczestnikami ruchu drogowego zarówno podczas ruszania, jak i powolnej jazdy do 15 kilometrów na godzinę.

System potrafi zidentyfikować pieszych i rowerzystów poruszających się lub zatrzymujących się przed pojazdem na całej szerokości autobusu w odległości od 0,8 metra do około czterech metrów. Może reagować ostrzeżeniem akustycznym i optycznym, a także inicjując automatycznie częściowe albo pełne hamowanie. Frontguard Assist jest szczególnie wartościowy w autobusach miejskich, które często poruszają się w zatłoczonych centrach miast, gdzie piesi i rowerzyści znajdują się w bezpośredniej bliskości pojazdu.

System Lane Keeping Assist (LKA)

Asystent utrzymania pasa ruchu Lane Keeping Assist to sprawdzone rozwiązanie, które ostrzega kierowcę o zbliżającym się zjeździe z wyznaczonego pasa ruchu za pomocą sygnału akustycznego i wizualnego oraz komunikatu ostrzegawczego na wyświetlaczu. W tym celu kamera cyfrowa stale monitoruje drogę przed autobusem i wykrywa niebezpieczeństwo zjazdu z wyznaczonego pasa ruchu.

W autobusach powyżej 18 ton system LKA jest niemal zawsze automatycznie zintegrowany z układem Attention Assist, który monitoruje zachowanie kierowcy i wykrywa oznaki zmęczenia lub rozproszenia uwagi.

System Attention Assist (AtAs)

System ostrzegania o senności i rozproszeniu uwagi kierowcy Attention Assist ocenia poziom czujności kierowcy na podstawie analizy jego zachowania za kierownicą i ostrzega go w przypadku wykrycia oznak zmęczenia lub rozproszenia uwagi. System analizuje takie parametry jak ruchy kierownicy, czas reakcji, aktywność pedałów oraz porównuje bieżące zachowanie kierowcy z jego normalnym wzorcem jazdy zarejestrowanym na początku podróży.

Jest to szczególnie istotne dla kierowców zawodowych autobusów dalekobieżnych, którzy spędzają wiele godzin za kierownicą podczas długich tras międzymiastowych. Zgodnie z rozporządzeniem delegowanym Komisji (UE) 2021/1341, system DDAW (Driver Drowsiness and Attention Warning) jest obowiązkowy w nowych typach autobusów od lipca 2022 roku.

System Traffic Sign Assist (TSA)

Asystent rozpoznawania znaków drogowych Traffic Sign Assist wykorzystuje kamerę wielofunkcyjną i technologię OCR (optycznego rozpoznawania znaków) do wykrywania i wyświetlania informacji o znakach drogowych w czasie rzeczywistym. Podczas gdy przepisy UE wymagają jedynie wyświetlania obowiązującego ograniczenia prędkości, zaawansowane systemy Traffic Sign Assist rozpoznają również zakazy wyprzedzania i ich zniesienie, znaki ostrzegawcze oraz inne istotne informacje drogowe.

System wyświetla rozpoznane znaki na kokpicie multimedialnym lub klasycznej tablicy przyrządów. Zastosowana technologia OCR „odczytuje" również wszelkie ograniczenia czasowe zawarte w odpowiednich przepisach, co jest szczególnie przydatne w strefach o zmiennych ograniczeniach prędkości w zależności od pory dnia.

Inteligentny Asystent Kontroli Prędkości (ISA)

Intelligence Speed Assistance (ISA) to system obowiązkowy w nowych autobusach od 6 lipca 2024 roku zgodnie z rozporządzeniem (UE) 2019/2144. Inteligentny Asystent Prędkości pomaga unikać przekraczania dozwolonej prędkości na drodze poprzez automatyczne dostosowywanie prędkości pojazdu do ograniczeń odczytywanych ze znaków drogowych oraz danych GPS.

System ISA wykorzystuje GPS oraz system rozpoznawania znaków do pozyskiwania informacji na temat ograniczeń prędkości. W autobusach stosowane są przede wszystkim warianty otwarte i półotwarte systemu ISA, które informują kierowcę o ograniczeniu prędkości lub zwiększają opór pedału gazu po jego przekroczeniu, pozostawiając jednak ostateczną kontrolę nad prędkością w rękach kierowcy.


Systemy monitorowania i wykrywania zagrożeń

Nowoczesne autobusy są wyposażone w szereg układów monitorujących stan techniczny pojazdu oraz wykrywających zagrożenia w otoczeniu, które mogą być niewidoczne lub trudno dostrzegalne dla kierowcy ze względu na gabaryty pojazdu i ograniczenia wynikające z konstrukcji kabiny.

System TPMS (Tire Pressure Monitoring System)

System monitorowania ciśnienia w oponach TPMS kontroluje w czasie rzeczywistym ciśnienie powietrza i temperaturę w oponach autobusu. Prawidłowe ciśnienie w oponach ma kluczowe znaczenie dla bezpieczeństwa jazdy – opony z niskim ciśnieniem nagrzewają się nadmiernie, co może prowadzić do ich rozerwania podczas jazdy, szczególnie przy dużym obciążeniu pojazdu.

Od 6 lipca 2024 roku, zgodnie z rozporządzeniem (UE) 2019/2144, wszystkie nowo rejestrowane autobusy kategorii M2 i M3 muszą być wyposażone w precyzyjny system TPMS. System ten monitoruje każde koło osobno i ostrzega kierowcę sygnałem świetlnym na tablicy przyrządów w przypadku wykrycia nieprawidłowego ciśnienia lub temperatury przekraczającej bezpieczne wartości. W autobusach z wieloma kołami i oponami podwójnymi system TPMS informuje o problemie z konkretną oponą, co pozwala na szybką identyfikację i naprawę.

System REIS (Reversing Event Information System)

System wykrywania obiektów przy cofaniu REIS wykorzystuje czujniki ultradźwiękowe i kamery zamontowane w tylnej części autobusu do wykrywania przeszkód, osób i innych pojazdów podczas manewrów cofania. Od lipca 2024 roku system REIS jest obowiązkowy we wszystkich nowych autobusach homologowanych w Unii Europejskiej zgodnie z wymogami rozporządzenia (UE) 2019/2144.

W autobusach system REIS ma szczególne znaczenie ze względu na bardzo ograniczoną widoczność z tylnej części pojazdu oraz częste manewry cofania na pętlach autobusowych, dworcach i w zajezdniach. System ostrzega kierowcę sygnałami dźwiękowymi i wizualnymi o wykrytych przeszkodach, a zaawansowane wersje mogą automatycznie zatrzymać autobus w przypadku wykrycia pieszego lub innej przeszkody bezpośrednio za pojazdem.

System kamer 360 stopni

System kamer 360 stopni (lub 270 stopni w autobusach przegubowych) to zaawansowane rozwiązanie zapewniające kierowcy pełny obraz otoczenia autobusu z perspektywy z góry. System składa się z czterech lub więcej kamer zamontowanych wokół pojazdu – z przodu, z tyłu i po obu bokach – których obrazy są przetwarzane przez komputer pokładowy i łączone w jeden obraz panoramiczny wyświetlany na monitorze w kabinie kierowcy.

Widoki z kamery 360 stopni są dostępne podczas jazdy do przodu do prędkości około 30 kilometrów na godzinę i zawsze podczas jazdy do tyłu. System eliminuje praktycznie wszystkie martwe pola widzenia, co jest szczególnie wartościowe podczas manewrowania autobusem w ciasnych przestrzeniach miejskich, na wąskich uliczkach czy podczas parkowania. Kamery oferują lepszą widoczność niż tradycyjne lusterka, szczególnie w trudnych warunkach oświetleniowych, w nocy oraz podczas opadów deszczu czy śniegu.

System MirrorCam

MirrorCam to innowacyjny system zastępujący tradycyjne lusterka zewnętrzne kamerami o wysokiej rozdzielczości i wyświetlaczami umieszczonymi wewnątrz kabiny. System ten oferuje szereg przewag nad konwencjonalnymi lusterkami. Dzięki MirrorCam kierowcy zyskują pełniejszy obraz sytuacji wokół pojazdu, nawet w słabych warunkach oświetleniowych czy trudnej pogodzie. Kamery automatycznie dostosowują jasność i kontrast obrazu do panujących warunków.

Dodatkową korzyścią systemu MirrorCam jest znacząca redukcja oporów aerodynamicznych – brak tradycyjnych lusterek oznacza mniejsze opory powietrza, co przekłada się na obniżenie zużycia paliwa lub energii w autobusach elektrycznych. System jest szczególnie przydatny w autobusach dalekobieżnych, gdzie długie godziny jazdy przy dobrze ustawionych kamerach zmniejszają zmęczenie wzroku kierowcy.

System eCall

System automatycznego wzywania pomocy eCall to ogólnoeuropejski system szybkiego powiadamiania o wypadkach drogowych, który od kwietnia 2018 roku jest obowiązkowy w nowych typach pojazdów osobowych i dostawczych, a jego rozszerzenie na autobusy jest planowane w ramach kolejnych etapów implementacji rozporządzenia GSR.

System eCall umożliwia szybkie manualne lub automatyczne wezwanie pomocy. Automatyczne wezwanie jest aktywowane w określonych warunkach po zderzeniu, dzięki czujnikom zamontowanym w pojeździe. Po uruchomieniu urządzenie eCall łączy się przy użyciu sieci telefonii komórkowej ze służbami ratunkowymi pod numerem 112, umożliwiając przekazanie danych elektronicznych i nawiązanie połączenia głosowego. Minimalny zbiór danych zawiera informacje o czasie, dokładnej lokalizacji pojazdu, kierunku jazdy, danych technicznych pojazdu oraz liczbie pasażerów z zapiętymi pasami bezpieczeństwa.


Przepisy prawne i wymagania homologacyjne

Systemy bezpieczeństwa czynnego w autobusach są przedmiotem szczegółowych regulacji prawnych na poziomie Unii Europejskiej oraz organizacji międzynarodowych, takich jak Komisja Gospodarcza ONZ dla Europy (UNECE). Przepisy te określają minimalne wymagania dotyczące wyposażenia nowych autobusów w systemy prewencyjne oraz parametry techniczne tych systemów.

Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/2144

Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/2144 z dnia 27 listopada 2019 roku w sprawie wymogów dotyczących homologacji typu pojazdów silnikowych i ich przyczep oraz układów, komponentów i oddzielnych jednostek technicznych przeznaczonych do tych pojazdów w odniesieniu do ich bezpieczeństwa ogólnego oraz ochrony osób znajdujących się w pojeździe i niechronionych uczestników ruchu drogowego (Dz.U. UE L 325 z 16.12.2019) stanowi kluczowy dokument regulujący bezpieczeństwo autobusów w Unii Europejskiej.

Zgodnie z tym rozporządzeniem, wszystkie nowe typy autobusów kategorii M2 i M3 muszą być wyposażone w następujące systemy bezpieczeństwa czynnego:

  1. Precyzyjny system monitorowania ciśnienia w oponach (TPMS) zgodny z regulaminem EKG ONZ nr 141.
  2. Zaawansowany system hamowania awaryjnego (AEBS) zgodny z regulaminem EKG ONZ nr 131.
  3. System ostrzegania o senności i spadku poziomu uwagi kierowcy (DDAW) zgodny z rozporządzeniem delegowanym Komisji (UE) 2021/1341.
  4. System awaryjnego utrzymywania pojazdu na pasie ruchu (ELKS) wspierający kierowcę w utrzymaniu pojazdu na właściwym pasie.
  5. System wykrywania obiektów przy cofaniu (REIS) chroniący przed najechaniem na przeszkody podczas cofania.
  6. Inteligentny asystent kontroli prędkości (ISA) wspomagający przestrzeganie ograniczeń prędkości.
  7. System informowania o martwym polu (BSIS) zgodny z regulaminem EKG ONZ nr 151.
  8. Rejestratory danych dotyczących zdarzeń (EDR – Event Data Recorder) rejestrujące parametry jazdy przed wypadkiem.

Regulaminy EKG ONZ dla autobusów

Komisja Gospodarcza ONZ dla Europy (UNECE) opracowuje szczegółowe regulaminy techniczne dotyczące poszczególnych systemów bezpieczeństwa. Najważniejsze regulaminy dla autobusów obejmują:

  1. Regulamin EKG ONZ nr 131 – Jednolite przepisy dotyczące homologacji pojazdów silnikowych w odniesieniu do zaawansowanych systemów hamowania awaryjnego (AEBS).
  2. Regulamin EKG ONZ nr 151 – Jednolite przepisy dotyczące homologacji pojazdów silnikowych w odniesieniu do systemów informowania o martwym polu (BSIS) dla wykrywania rowerzystów.
  3. Regulamin EKG ONZ nr 141 – Jednolite przepisy dotyczące homologacji pojazdów w odniesieniu do systemu monitorowania ciśnienia w oponach (TPMS).
  4. Regulamin EKG ONZ nr 107 – Jednolite przepisy dotyczące homologacji pojazdów kategorii M2 i M3 w zakresie ich budowy ogólnej.

Harmonogram wdrażania systemów bezpieczeństwa

Wdrażanie nowych systemów bezpieczeństwa czynnego w autobusach następuje według określonego harmonogramu ustalonego przez Komisję Europejską:

  1. 2013 – ESP stał się obowiązkowy w nowych autobusach w UE.
  2. 2014 – TPMS obowiązkowy w nowych samochodach osobowych, ESP obowiązkowy we wszystkich nowych pojazdach osobowych w UE.
  3. Lipiec 2022 – DDAW, ISA, AEBS, TPMS obowiązkowe w nowych typach autobusów homologowanych w UE.
  4. Lipiec 2024 – Pełne wdrożenie pakietu GSR dla wszystkich nowych autobusów rejestrowanych w UE, włączając REIS i BSIS.
  5. Lipiec 2026 – Rozszerzone wymagania dotyczące AEBS obejmujące wykrywanie i reagowanie na pieszych i rowerzystów przy prędkościach do 60 km/h.
  6. 2027-2029 – Nowe wymagania dotyczące widoczności bezpośredniej z kabiny kierowcy, wymagające potencjalnych zmian konstrukcyjnych w nowych modelach autobusów.

Wymagania krajowe w Polsce

Polska jako państwo członkowskie Unii Europejskiej implementuje wymagania rozporządzenia (UE) 2019/2144 poprzez odpowiednie zmiany w rozporządzeniu Ministra Infrastruktury z dnia 31 grudnia 2002 roku w sprawie warunków technicznych pojazdów oraz zakresu ich niezbędnego wyposażenia (tekst jednolity Dz.U. z 2024 r. poz. 488).

Zgodnie z polskimi przepisami, autobusy regularnej miejskiej komunikacji publicznej muszą być wyposażone w co najmniej 2 drzwi po prawej stronie z odpowiednimi uchwytami i poręczami. Pierwszy stopień drzwi wejściowych powinien być pokryty materiałem dielektrycznym. Autobusy o dopuszczalnej długości przekraczającej 6 metrów powinny być wyposażone w wyjścia awaryjne, których liczba zależy od liczby miejsc dla pasażerów i wynosi od 3 do 5, oraz dwie gaśnice.


Skuteczność systemów bezpieczeństwa czynnego

Wprowadzenie zaawansowanych systemów bezpieczeństwa czynnego w autobusach ma wymierny i udokumentowany wpływ na zmniejszenie liczby wypadków oraz minimalizację ich skutków. Dane statystyczne z Polski i Unii Europejskiej dostarczają jednoznacznych dowodów na wysoką efektywność tych rozwiązań.

Statystyki wypadkowości autobusów w Polsce

Dane Polskiego Obserwatorium Bezpieczeństwa Ruchu Drogowego ITS oraz Komendy Głównej Policji pokazują imponujące wyniki bezpieczeństwa transportu autobusowego w Polsce. Według statystyk, kierowcy autobusów odpowiadają średnio jedynie za około 2 procent wszystkich wypadków w kraju. W 2022 roku było to 2,1 procent, w 2023 roku 1,9 procent, a w 2024 roku już tylko 1,8 procent.

Dla kontrastu, kierowcy samochodów osobowych są sprawcami ponad 72 procent zdarzeń drogowych w każdym roku. Ta różnica wyraźnie pokazuje, że podróż autobusem wiąże się z dużo mniejszym ryzykiem niż jazda samochodem osobowym.

W liczbach bezwzględnych sytuacja przedstawia się następująco:

  1. W 2022 roku odnotowano 864 wypadki z udziałem autobusów przy 42 ofiarach śmiertelnych i 1118 rannych, w tym 267 ciężko rannych.
  2. W 2023 roku było 796 wypadków przy 57 ofiarach śmiertelnych i 978 rannych, w tym 262 ciężko rannych.
  3. W 2024 roku zanotowano 789 wypadków przy 42 ofiarach śmiertelnych i 1039 rannych, w tym 249 ciężko rannych.

Liczba ofiar śmiertelnych pozostaje przy tym stosunkowo niska i stabilna, co potwierdza wysoką skuteczność systemów bezpieczeństwa czynnego i biernego w autobusach.

Dane z Unii Europejskiej

Analiza długookresowa bezpieczeństwa ruchu drogowego w Unii Europejskiej w latach 2013-2023 wskazuje, że najwyższy spadek liczby ofiar śmiertelnych wypadków drogowych zanotowano dla pasażerów autobusów – aż 36 procent. Jest to najlepszy wynik spośród wszystkich kategorii uczestników ruchu drogowego. Dla porównania, liczba zabitych motorowerzystów spadła o 35 procent, a rowerzystów wzrosła o 2 procent.

Średnia unijna w 2024 roku to 44 ofiary śmiertelne wypadków drogowych na milion mieszkańców. W Polsce wskaźnik ten wynosi 52 zabitych na milion mieszkańców. Najbezpieczniejsze drogi są w Szwecji (20 ofiar śmiertelnych na milion mieszkańców) i Danii (24 na milion), podczas gdy Bułgaria (74 na milion) i Rumunia (77 na milion) odnotowały najwyższe wskaźniki śmiertelności.

Wpływ poszczególnych systemów na bezpieczeństwo

Badania naukowe i analizy przeprowadzone przez Komisję Europejską dostarczają konkretnych danych na temat skuteczności poszczególnych systemów bezpieczeństwa czynnego w autobusach:

  1. System AEBS (Advanced Emergency Braking System) – według szacunków Komisji Europejskiej może uratować nawet 1100 istnień ludzkich i zapobiec ponad 120 tysiącom obrażeń ciała w ciągu następnych 10 lat we wszystkich kategoriach pojazdów.
  2. System ESP (Electronic Stability Program) – może zmniejszyć ryzyko wypadków związanych z utratą kontroli nad pojazdem o 25-50 procent, co jest szczególnie istotne w autobusach ze względu na ryzyko wywrócenia się pojazdu.
  3. System DDAW (Driver Drowsiness and Attention Warning) – według prognoz powinien uratować ponad 25 tysięcy istnień ludzkich i zapobiec co najmniej 140 tysiącom poważnych obrażeń do 2038 roku we wszystkich kategoriach pojazdów.
  4. System BSIS (Blind Spot Information System) – ma szczególnie duże znaczenie w autobusach, gdzie martwe pola widzenia są znacznie rozleglejsze niż w samochodach osobowych, co stanowi poważne zagrożenie dla pieszych i rowerzystów.
  5. System TPMS (Tire Pressure Monitoring System) – prawidłowe ciśnienie w oponach zmniejsza ryzyko ich rozerwania, poprawia kontrolę nad pojazdem i redukuje zużycie paliwa o 3-5 procent.

Korzyści społeczne i ekonomiczne

Transport autobusowy oferuje nie tylko wyższy poziom bezpieczeństwa, ale także szereg korzyści społecznych, środowiskowych i ekonomicznych. Jeden autobus zabiera na pokład kilkadziesiąt osób, podczas gdy przeciętnie w samochodzie osobowym jedzie tylko 1,3 pasażera. Dzięki temu zmniejsza się zatłoczenie ulic i poprawia płynność ruchu.

Autobusy są dostępne dla wszystkich niezależnie od wieku czy sytuacji finansowej, a ich użytkowanie oznacza realne oszczędności – koszt biletu miesięcznego jest znacznie niższy niż wydatki na paliwo, serwis, ubezpieczenie i parkowanie samochodu osobowego. Dodatkowo podróż autobusem to czas, który można przeznaczyć na odpoczynek, pracę czy naukę, co stanowi ważną wartość w zabieganej codzienności.


Podsumowanie i praktyczne wskazówki

Kluczowe wnioski

  1. Bezpieczeństwo czynne jest integralną i kluczową częścią nowoczesnych autobusów kategorii M2 i M3, odgrywając fundamentalną rolę w zapobieganiu wypadkom oraz ochronie wszystkich uczestników ruchu drogowego, ze szczególnym uwzględnieniem niechronionych pieszych i rowerzystów.
  2. Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/2144 z dnia 27 listopada 2019 roku wprowadza szereg nowych, obowiązkowych systemów bezpieczeństwa dla autobusów, które są wdrażane stopniowo w latach 2022-2029 zgodnie z określonym harmonogramem.
  3. Od lipca 2024 roku wszystkie nowe autobusy homologowane i rejestrowane w Unii Europejskiej muszą być wyposażone w kompleksowy pakiet systemów bezpieczeństwa czynnego, w tym AEBS, ESP, TPMS, DDAW, ISA, REIS i BSIS.
  4. Statystyki polskie i europejskie potwierdzają wysoką skuteczność systemów bezpieczeństwa czynnego w redukcji liczby wypadków i minimalizacji ich skutków – pasażerowie autobusów zanotowali największy spadek śmiertelności spośród wszystkich kategorii uczestników ruchu drogowego (36 procent w latach 2013-2023).
  5. Kierowcy autobusów w Polsce odpowiadają jedynie za około 1,8 procent wszystkich wypadków drogowych, podczas gdy kierowcy samochodów osobowych za ponad 72 procent, co czyni autobusy jednym z najbezpieczniejszych środków transportu.
  6. Kierowca pozostaje najważniejszym ogniwem w łańcuchu bezpieczeństwa i musi być odpowiednio przeszkolony w zakresie prawidłowej obsługi i wykorzystania zaawansowanych systemów wspomagania oraz rozumienia ich ograniczeń.

Praktyczne wskazówki dla przewoźników

Aby maksymalnie wykorzystać potencjał systemów bezpieczeństwa czynnego w autobusach, przewoźnicy powinni:

  1. Regularnie serwisować i kalibrować systemy bezpieczeństwa czynnego zgodnie z zaleceniami producenta pojazdu, ze szczególną uwagą na czujniki radarowe, kamery i systemy monitorowania, które wymagają precyzyjnego ustawienia.
  2. Przeprowadzać kompleksowe szkolenia kierowców w zakresie prawidłowego użytkowania zaawansowanych systemów wspomagania, ze szczególnym uwzględnieniem ich możliwości, ograniczeń oraz właściwej reakcji na ostrzeżenia systemów.
  3. Monitorować na bieżąco stan techniczny ogumienia i utrzymywać prawidłowe ciśnienie w oponach zgodnie z zaleceniami producenta, wykorzystując dane z systemu TPMS do proaktywnego zarządzania flotą.
  4. Nie wyłączać systemów bezpieczeństwa czynnego bez uzasadnionej przyczyny technicznej, pamiętając że są one zaprojektowane do ciągłej pracy i ich wyłączenie może znacząco obniżyć poziom bezpieczeństwa.
  5. Być świadomym zmian w przepisach prawnych dotyczących obowiązkowego wyposażenia autobusów i planować zakupy nowego taboru z uwzględnieniem przyszłych wymogów regulacyjnych.
  6. Wykorzystywać dane z rejestratorów zdarzeń (EDR) do analizy stylu jazdy kierowców, identyfikacji obszarów wymagających dodatkowego szkolenia oraz optymalizacji tras pod kątem bezpieczeństwa.
  7. Dbać o właściwe rozmieszczenie pasażerów w autobusie i odpowiednie zabezpieczenie bagażu, co ma bezpośredni wpływ na stabilność pojazdu i skuteczność systemów ESP i ABS.
  8. Przeprowadzać okresowe audyty bezpieczeństwa floty z udziałem specjalistów ds. systemów ADAS, aby upewnić się że wszystkie systemy działają prawidłowo i są odpowiednio skalibrowane.
  9. Inwestować w nowoczesne systemy zarządzania flotą, które pozwalają na zdalne monitorowanie stanu technicznego autobusów oraz działania systemów bezpieczeństwa w czasie rzeczywistym.
  10. Promować kulturę bezpieczeństwa wśród kierowców i personelu technicznego, podkreślając znaczenie systemów prewencyjnych i ich rolę w ochronie pasażerów oraz innych uczestników ruchu drogowego.

Zalecenia dla kierowców autobusów

Kierowcy autobusów powinni pamiętać, że:

  1. Systemy bezpieczeństwa czynnego są narzędziami wspomagającymi, nie zastępującymi czujności i odpowiedzialności kierowcy za bezpieczne prowadzenie pojazdu.
  2. Regularnie sprawdzać działanie systemów przed rozpoczęciem trasy, zwracając uwagę na komunikaty ostrzegawcze na tablicy przyrządów i zgłaszając wszelkie nieprawidłowości służbom technicznym.
  3. Właściwie reagować na ostrzeżenia systemów AEBS, LDWS, BSIS i innych, traktując je jako sygnał do zwiększenia czujności i natychmiastowej oceny sytuacji drogowej.
  4. Nie polegać wyłącznie na systemach automatycznych podczas manewrów cofania czy skrętu, zawsze bezpośrednio obserwując otoczenie pojazdu i zachowując szczególną ostrożność w obecności pieszych i rowerzystów.
  5. Regularnie sprawdzać ciśnienie w oponach wizualnie i porównywać wskazania TPMS z rzeczywistymi wartościami, zgłaszając wszelkie rozbieżności do serwisu.
  6. Utrzymywać czyste czujniki, kamery i powierzchnie szklane, pamiętając że zabrudzone lub pokryte śniegiem czujniki mogą nie działać prawidłowo lub wyświetlać błędne ostrzeżenia.
  7. Kontynuować rozwój zawodowy poprzez udział w szkoleniach dotyczących nowych technologii bezpieczeństwa oraz wymieniać doświadczenia z innymi kierowcami na temat praktycznego wykorzystania systemów ADAS.

Bezpieczeństwo czynne w autobusach nie jest już opcjonalnym dodatkiem, ale fundamentalnym elementem odpowiedzialnego i profesjonalnego prowadzenia działalności przewozowej w transporcie pasażerskim. Inwestycja w zaawansowane systemy bezpieczeństwa oraz właściwe szkolenie personelu to inwestycja w życie i zdrowie pasażerów oraz wszystkich uczestników ruchu drogowego.

Źródła i literatura

  1. Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/2144 z dnia 27 listopada 2019 r. w sprawie wymogów dotyczących homologacji typu pojazdów silnikowych i ich przyczep oraz układów, komponentów i oddzielnych jednostek technicznych przeznaczonych do tych pojazdów w odniesieniu do ich bezpieczeństwa ogólnego oraz ochrony osób znajdujących się w pojeździe i niechronionych uczestników ruchu drogowego (Dz.U. UE L 325 z 16.12.2019).
  2. Regulamin nr 131 EKG ONZ – Jednolite przepisy dotyczące homologacji pojazdów silnikowych w odniesieniu do zaawansowanych systemów hamowania awaryjnego (AEBS).
  3. Regulamin nr 151 EKG ONZ – Jednolite przepisy dotyczące homologacji pojazdów silnikowych w odniesieniu do systemów informowania o martwym polu (BSIS).
  4. Regulamin nr 141 EKG ONZ – Jednolite przepisy dotyczące homologacji pojazdów w odniesieniu do systemu monitorowania ciśnienia w oponach (TPMS).
  5. Regulamin nr 107 EKG ONZ – Jednolite przepisy dotyczące homologacji pojazdów kategorii M2 i M3 w zakresie ich budowy ogólnej.
  6. Rozporządzenie delegowane Komisji (UE) 2021/1341 z dnia 23 kwietnia 2021 r. uzupełniające rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/2144 – Systemy ostrzegania o senności i spadku poziomu uwagi kierowcy (DDAW).
  7. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 31 grudnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych pojazdów oraz zakresu ich niezbędnego wyposażenia (tekst jednolity Dz.U. z 2024 r. poz. 488).
  8. Polskie Obserwatorium Bezpieczeństwa Ruchu Drogowego ITS – Statystyki wypadków drogowych z udziałem autobusów 2022-2024.
  9. Komenda Główna Policji – Raporty roczne wypadków drogowych 2022-2024.
  10. Komisja Europejska – Dane statystyczne dotyczące bezpieczeństwa ruchu drogowego w UE 2024.
  11. Mercedes-Benz Buses – Materiały techniczne dotyczące systemów bezpieczeństwa Citaro, eCitaro, Tourismo i Intouro.
  12. Volvo Buses – Dokumentacja systemów bezpieczeństwa czynnego w autobusach 7700 Hybrid.
  13. Solaris Bus & Coach – Materiały dotyczące wdrożenia rozporządzenia GSR2 w autobusach elektrycznych.
  14. MAN Truck & Bus – Specyfikacja techniczna systemów wspomagania kierowcy w autobusach Lion's City.
  15. Setra Bus – Dokumentacja systemów Preventive Brake Assist 2 i Sideguard Assist 2.
  16. Europejska Rada Bezpieczeństwa Transportu (ETSC) – Comparative Overview EU-US Vehicle Standards, 2025.
  17. Instytut Transportu Samochodowego – Bezpieczeństwo czynne pojazdu, Biuletyn informacyjny ITS.
  18. Centrum Bezpieczeństwa Ruchu Drogowego Instytutu Transportu Samochodowego – Raporty i analizy bezpieczeństwa transportu autobusowego.

#BezpieczeństwoCzynneAutobusów #TransportPubliczny #SystemyADAS #BezpieczeństwoDrogowe #AutobusyM2M3 #AEBS #SideguardAssist

 

Jesteś zainteresowany podnoszeniem swoich kwalifikacji?

Skorzystaj z naszych usług.