Opracował: dr inż. Bogusław Madej
Rewolucja cyfrowa w transporcie drogowym nabiera tempa. W centrum tej transformacji znajduje się technologia blockchain – rozwiązanie, które początkowo kojarzone wyłącznie z kryptowalutami, dziś oferuje realne możliwości usprawnienia procesów logistycznych, zwiększenia bezpieczeństwa danych oraz eliminacji nieefektywności w łańcuchu dostaw. Globalny rynek blockchain w logistyce osiągnie wartość 95,3 miliarda dolarów do 2034 roku, rosnąc w tempie 44,5% rocznie. Dla firm transportowych, spedytorów i przewoźników zrozumienie tej technologii przestaje być opcją – staje się koniecznością konkurencyjną. W obliczu rosnących wymagań dotyczących przejrzystości operacji, bezpieczeństwa danych oraz automatyzacji procesów, blockchain oferuje fundamentalnie nowe podejście do zarządzania informacją w transporcie. Technologia ta znajduje zastosowanie w digitalizacji dokumentów przewozowych, automatyzacji rozliczeń, śledzeniu przesyłek czy współpracy z organami celnymi. Niniejszy artykuł przedstawia kompleksowy obraz możliwości, jakie blockchain stwarza dla branży transportu drogowego, wraz z praktycznymi przykładami wdrożeń i analizą wyzwań implementacyjnych.
Blockchain to rozproszony rejestr cyfrowy, w którym transakcje i dane są zapisywane w formie bloków połączonych ze sobą w chronologiczny łańcuch. Każdy blok zawiera informacje o przeprowadzonych operacjach oraz kryptograficzny hash poprzedniego bloku, co zapewnia niezmienność i bezpieczeństwo całej struktury. Ta innowacyjna technologia, która po raz pierwszy zyskała rozgłos dzięki kryptowalucie Bitcoin w 2008 roku, obecnie rewolucjonizuje wiele sektorów gospodarki, w tym transport i logistykę.
W praktyce oznacza to system, w którym dane nie są przechowywane w jednej centralnej bazie, lecz replikowane na wielu niezależnych węzłach sieci. Każda zmiana wymaga weryfikacji przez uczestników sieci według ustalonych zasad konsensusu, co praktycznie eliminuje możliwość fałszerstwa czy manipulacji danymi bez zgody większości uczestników. W kontekście transportu drogowego blockchain działa jako wspólna, niemożliwa do sfałszowania księga operacji, dostępna dla wszystkich autoryzowanych uczestników łańcucha dostaw.
Wyobraźmy sobie księgę rachunkową, która zamiast być przechowywana w jednym miejscu, jest jednocześnie dostępna dla wszystkich uczestników transakcji. Każdy wpis w tej księdze jest weryfikowany przez sieć komputerów, a następnie trwale zapisywany w sposób, który uniemożliwia jego późniejszą zmianę. Gdy przewoźnik odbiera towar od nadawcy, informacja ta zostaje zapisana w blockchain wraz z dokładnym czasem, lokalizacją i potwierdzeniem stanu przesyłki. Następnie każdy kolejny etap transportu – przejazd przez granicę, kontrole celne, zmiana środka transportu, doręczenie do odbiorcy – generuje nowy, niemożliwy do podrobienia wpis w łańcuchu.
Zrozumienie kluczowych właściwości technologii blockchain jest podstawą oceny jej przydatności dla sektora transportu drogowego. Poniżej przedstawiono najistotniejsze cechy tej technologii wraz z ich praktycznymi konsekwencjami dla branży.
Wszystkie autoryzowane strony transakcji mają dostęp do tych samych, aktualnych informacji w czasie rzeczywistym. W transporcie oznacza to, że nadawca, przewoźnik, odbiorca oraz organy celne mogą jednocześnie śledzić status przesyłki, nie polegając na pośrednikach czy wielokrotnych potwierdzeniach. Blockchain zapewnia jednolitą wersję prawdy dostępną dla wszystkich uprawnionych uczestników, co eliminuje rozbieżności w dokumentacji oraz przyspiesza rozwiązywanie sporów.
Transparentność blockchain jest szczególnie cenna w transporcie międzynarodowym, gdzie przesyłka przemieszcza się przez wiele jurysdykcji i przechodzi przez ręce różnych operatorów. Dzięki wspólnej platformie opartej na blockchain wszystkie strony mają pewność, że operują na tych samych, zweryfikowanych danych.
Raz zapisane w blockchain informacje nie mogą być zmienione ani usunięte. Ta właściwość jest kluczowa dla dokumentacji przewozowej, gdzie autentyczność i integralność danych mają znaczenie prawne i dowodowe. W przypadku sporów dotyczących czasu dostawy, stanu towaru czy realizacji umowy, blockchain dostarcza niepodważalnych dowodów, które mogą być wykorzystane w postępowaniach prawnych.
Niezmienność blockchain zapobiega również retroaktywnym manipulacjom danymi, które są częstym problemem w tradycyjnych systemach. Żadna ze stron nie może jednostronnie zmienić zapisów dotyczących terminów, warunków czy stanu przesyłki, co buduje zaufanie między uczestnikami łańcucha dostaw.
System blockchain nie wymaga centralnego administratora ani pośredników do weryfikacji transakcji. Dla transportu międzynarodowego oznacza to eliminację kosztownych usług weryfikacyjnych i możliwość bezpośredniej współpracy między uczestnikami łańcucha dostaw. Decentralizacja zmniejsza również ryzyko awarii systemu – brak pojedynczego punktu centralnego oznacza, że uszkodzenie jednego węzła nie wpływa na funkcjonowanie całej sieci.
Wykorzystanie zaawansowanych algorytmów szyfrowania zapewnia wysokie bezpieczeństwo przechowywanych danych oraz autentyczność tożsamości uczestników sieci. Każda transakcja jest podpisana cyfrowo, co uniemożliwia podszywanie się i zapewnia niepodważalność dowodów. W transporcie międzynarodowym, gdzie wymiana dokumentów odbywa się elektronicznie, kryptograficzne zabezpieczenia blockchain stanowią skuteczną ochronę przed cyberzagrożeniami i fałszerstwami dokumentów.
Technologia blockchain znajduje coraz szersze zastosowanie w różnych obszarach transportu drogowego i logistyki. Poniżej przedstawiono najważniejsze kierunki wykorzystania tej technologii w branży.
Blockchain umożliwia stworzenie kompleksowej, niezmiennej historii eksploatacji pojazdów. Każdy przegląd techniczny, naprawa, wymiana części czy zdarzenie drogowe są rejestrowane w sposób niemożliwy do późniejszej modyfikacji. Dla firm transportowych oznacza to lepsze zarządzanie kosztami eksploatacji, przewidywanie potrzeb serwisowych oraz zwiększenie wartości odsprzedaży pojazdów dzięki udokumentowanej historii. System blockchain może również integrować dane z tachografów cyfrowych, tworząc pełny, zweryfikowany obraz wykorzystania pojazdu.
Blockchain rewolucjonizuje procedury celne poprzez umożliwienie organom kontrolnym dostępu do zweryfikowanych danych o przesyłkach w czasie rzeczywistym. Zamiast tradycyjnego modelu, w którym przewoźnik przedstawia dokumenty do kontroli na granicy, organy celne mogą monitorować przesyłki już na etapie ich załadunku i odprawy w kraju wysyłki. Takie rozwiązanie znacząco przyspiesza odprawy graniczne i redukuje ryzyko opóźnień.
Przykładem praktycznego zastosowania jest integracja cyfrowych karnetów TIR z systemami blockchain, co umożliwia automatyczną wymianę danych między przewoźnikami a urzędami celnymi różnych krajów. Organizacja IRU (International Road Transport Union) rozwija rozwiązania blockchain dla procedur TIR, eliminując potrzebę wielokrotnej weryfikacji dokumentów na każdym przejściu granicznym.
Blockchain może służyć jako platforma do weryfikacji uprawnień kierowców, certyfikatów przewoźnika oraz dokumentów pojazdów. System taki znacząco upraszcza weryfikowania nowych przewoźników przez spedytorów i brokerów frachtowych. Zamiast żmudnego procesu zbierania i weryfikacji dokumentów, spedytor może natychmiast zweryfikować w blockchain, czy przewoźnik posiada ważne uprawnienia, ubezpieczenie oraz odpowiednie certyfikaty. Rozwiązanie to zmniejsza ryzyko współpracy z nieuczciwymi podmiotami oraz redukuje czas potrzebny na rozpoczęcie współpracy.
Jednym z najbardziej obiecujących zastosowań blockchain w transporcie drogowym jest digitalizacja dokumentów przewozowych, szczególnie elektronicznego listu przewozowego CMR (eCMR) oraz cyfrowych karnetów TIR. Tradycyjne dokumenty papierowe generują znaczące koszty administracyjne, opóźnienia w płatnościach oraz ryzyko zagubienia czy zniszczenia dokumentów.
List przewozowy CMR (Convention relative au contrat de transport international de Marchandises par Route) stanowi podstawowy dokument w międzynarodowym transporcie drogowym, regulowany Konwencją CMR z 1956 roku. Dodatkowy Protokół do Konwencji CMR przyjęty w 2008 roku wprowadził możliwość stosowania elektronicznego listu przewozowego (eCMR), który ma taką samą moc prawną jak dokument papierowy.
Blockchain zapewnia eCMR kluczowe właściwości, których wymagają regulacje prawne. Przede wszystkim, niezmienność blockchain gwarantuje, że elektroniczny dokument nie został zmieniony po jego wystawieniu, co jest równoważne z niemożliwością modyfikacji dokumentu papierowego. Po drugie, cyfrowe podpisy zapisane w blockchain zapewniają autentyczność i niepodważalność potwierdzenia odbioru towaru przez kierowcę i konsygnanta.
Wykorzystanie eCMR opartego na blockchain przynosi wymierne korzyści finansowe. Badania wskazują, że stosowanie elektronicznego listu przewozowego pozwala zaoszczędzić 73% kosztów i czasu związanych z obsługą dokumentacji papierowej. Natychmiastowy dostęp do potwierdzonego dokumentu eliminuje opóźnienia w płatnościach spowodowane brakiem papierowego CMR, które w tradycyjnym modelu mogą wynosić tygodnie.
Kilka europejskich organizacji już wdraża rozwiązania eCMR oparte na blockchain. Konsorcjum składające się z Fraunhofer IML, Enigio i Scanlog opracowało otwartoźródłową implementację eCMR wykorzystującą blockchain do zapewnienia integralności dokumentów. System ten został zaprojektowany jako otwarty standard, aby umożliwić szeroką interoperacyjność między różnymi platformami logistycznymi. Autentyczność dokumentu jest zabezpieczona cyfrowym podpisem, a historia wszystkich zmian jest rejestrowana w blockchain, co zapewnia pełną transparentność procesu transportowego.
Procedura TIR (Transports Internationaux Routiers) umożliwia transport towarów pod zabezpieczeniem celnym bez konieczności odpraw celnych na każdym przejściu granicznym. Karnet TIR stanowi jednocześnie dokument celny oraz dokument gwarancyjny. Cyfryzacja tego dokumentu przy użyciu blockchain oferuje znaczące usprawnienia procedur celnych.
Cyfrowy karnet TIR w systemie blockchain pozwala organom celnym na natychmiastowy dostęp do informacji o przesyłce oraz weryfikację autentyczności dokumentu. IRU we współpracy z administracjami celnymi różnych krajów rozwija platformę Digital TIR, która integruje cyfrowe karnety z systemami celnymi. Przykładowo, Główny Urząd Celny Kataru zintegrował swój system Al-Nadeeb z platformą Digital TIR opartą na blockchain, co umożliwia natychmiastową i bezpieczną wymianę danych o przesyłkach objętych systemem TIR.
Komisja Europejska realizuje również projekty pilotażowe dotyczące digitalizacji karnetów ATA (Admission Temporaire/Temporary Admission) przy użyciu blockchain. Te dokumenty celne umożliwiają czasowy wwóz towarów bez konieczności płacenia ceł. Projekt Mercury II oraz proof-of-concept oparty na blockchain badają możliwości eliminacji papieru i zwiększenia zaufania między uczestnikami procedur celnych poprzez wykorzystanie publicznego blockchain do rejestracji hashów dokumentów.
Inteligentne kontrakty (smart contracts) stanowią jedną z najbardziej rewolucyjnych funkcjonalności technologii blockchain dla sektora transportu. Są to programy komputerowe zapisane w blockchain, które automatycznie wykonują określone działania po spełnieniu zdefiniowanych warunków. W kontekście transportu drogowego inteligentne kontrakty mogą automatyzować płatności, zarządzanie roszczeniami, alokację zasobów oraz wiele innych procesów.
Tradycyjne rozliczenia w transporcie charakteryzują się znacznymi opóźnieniami. Średni czas uregulowania faktur wynosi 42 dni, a codziennie w branży transportowej ok. 140 miliardów dolarów jest zamrożonych w sporach dotyczących płatności. Inteligentne kontrakty mogą radykalnie zmienić tę sytuację poprzez automatyczne uruchamianie płatności po zweryfikowaniu dostarczenia towaru.
Schemat działania jest następujący:
Takie rozwiązanie znacząco poprawia płynność finansową firm transportowych, które nie muszą czekać tygodniami na zapłatę za zrealizowane usługi. Dla nadawców eliminuje to ryzyko sporów o terminy płatności, a dla całego łańcucha dostaw zwiększa przewidywalność przepływów pieniężnych.
Inteligentne kontrakty mogą również automatyzować proces zgłaszania i rozpatrywania roszczeń w przypadku uszkodzenia lub utraty towaru. Gdy czujniki IoT zainstalowane w kontenerze wykryją przekroczenie dopuszczalnej temperatury dla towaru wrażliwego na warunki termiczne, informacja ta jest natychmiast zapisywana w blockchain wraz z dokładnym czasem i lokalizacją zdarzenia. Inteligentny kontrakt automatycznie inicjuje procedurę roszczeniową, identyfikując odpowiedzialną stronę na podstawie zarejestrowanych danych o czasach przejęcia odpowiedzialności.
W tradycyjnym modelu ustalenie odpowiedzialności za uszkodzenie towaru może trwać miesiące i wiązać się z koniecznością zatrudnienia ekspertów oraz angażowania pośredników ubezpieczeniowych. Blockchain z inteligentnymi kontraktami skraca ten proces do dni lub nawet godzin, eliminując spory o fakty dzięki niemożliwym do zakwestionowania zapisom z czujników.
Inteligentne kontrakty mogą wspierać efektywne wykorzystanie pojemności transportowej poprzez automatyczne dopasowywanie dostępnych pojazdów do zgłaszanych zleceń. Spedytor umieszcza zlecenie w systemie blockchain określając parametry takie jak miejsce załadunku, miejsce rozładunku, rodzaj towaru, wymiary i masa. Inteligentny kontrakt automatycznie analizuje dostępne pojazdy, weryfikuje ich lokalizację, dostępność oraz odpowiedniość do przewozu danego typu towaru, a następnie proponuje optymalne dopasowanie.
Przewoźnik akceptujący zlecenie poprzez podpis cyfrowy w blockchain automatycznie zobowiązuje się do realizacji transportu na określonych warunkach, a inteligentny kontrakt blokuje rezerwację pojazdu, uniemożliwiając jego podwójne przydzielenie. Taki system eliminuje problemy z duplikacją zleceń na giełdach transportowych oraz zwiększa zaufanie między uczestnikami rynku.
Możliwość śledzenia lokalizacji i stanu przesyłek w czasie rzeczywistym to jedno z kluczowych oczekiwań współczesnego łańcucha dostaw. Połączenie blockchain z technologią Internet Rzeczy (IoT) tworzy system oferujący bezprecedensową transparentność i wiarygodność danych o przesyłkach.
Czujniki IoT zamontowane w pojazdach i kontenerach zbierają dane o lokalizacji GPS, temperaturze, wilgotności, wstrząsach oraz innych parametrach istotnych dla integralności przesyłki. Te dane są automatycznie przesyłane do blockchain, tworząc niezmienną historię warunków transportu. W przeciwieństwie do tradycyjnych systemów, gdzie dane mogą być modyfikowane przez operatora systemu, blockchain gwarantuje, że zarejestrowane odczyty czujników nie mogą być zmienione przez żadną ze stron.
Dla towarów wymagających kontrolowanej temperatury, takich jak żywność czy leki, system blockchain-IoT zapewnia pełną dokumentację łańcucha chłodniczego. Każda odchyłka od wymaganego zakresu temperatur jest natychmiast rejestrowana wraz z czasem i dokładną lokalizacją, co pozwala na szybką reakcję oraz jednoznaczne ustalenie odpowiedzialności w przypadku zepsucia towaru.
Blockchain umożliwia śledzenie produktu od miejsca produkcji aż do końcowego konsumenta. Każdy etap łańcucha dostaw – od producenta, przez magazyn, transport, dystrybutora, aż do punktu sprzedaży – jest rejestrowany w blockchain z możliwością weryfikacji przez wszystkie zainteresowane strony. Rozwiązanie to jest szczególnie istotne dla produktów premium, towarów luksusowych oraz produktów wymagających certyfikacji pochodzenia.
W branży spożywczej blockchain pozwala konsumentom zweryfikować autentyczność produktów oznaczonych chronionymi nazwami pochodzenia czy certyfikatami ekologicznymi. Poprzez zeskanowanie kodu QR na opakowaniu, konsument może zobaczyć pełną historię produktu – od gospodarstwa, przez zakład przetwórczy, transport, aż do sklepu. Ta przejrzystość buduje zaufanie konsumentów oraz chroni producentów przed podrabianiem ich produktów.
Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) nawet 10% leków w krajach rozwijających się to preparaty podrobionych. Blockchain oferuje skuteczny mechanizm walki z fałszerstwami poprzez możliwość weryfikacji autentyczności produktu na każdym etapie łańcucha dostaw. Producent farmaceutyczny rejestruje w blockchain każdą partię leku wraz z unikalnymi identyfikatorami poszczególnych opakowań. Dystrybutorzy i apteki mogą następnie weryfikować, czy otrzymany lek rzeczywiście pochodzi od autoryzowanego producenta, eliminując możliwość wprowadzenia podróbek do legalnego łańcucha dostaw.
Technologia blockchain przeszła już fazę teoretycznych koncepcji i jest wdrażana przez wiodące firmy logistyczne na całym świecie. Poniżej przedstawiono najważniejsze przykłady praktycznych implementacji tej technologii w transporcie i logistyce.
Najbardziej znanym przykładem wdrożenia blockchain w logistyce jest platforma TradeLens opracowana przez linię żeglugową Maersk we współpracy z IBM. Projekt rozpoczął się w grudniu 2015 roku, a pierwsza publiczna wersja platformy została uruchomiona w 2018 roku. TradeLens wykorzystuje blockchain Hyperledger Fabric do cyfryzacji globalnego handlu morskiego.
Platforma zapewnia wspólny, chroniony widok transakcji dla wszystkich uczestników łańcucha dostaw – od nadawców, przez przewoźników morskich, operatorów portowych, spedytorów, aż do organów celnych. Do końca 2019 roku TradeLens publikował ponad 2 miliony zdarzeń dziennie i współpracował z ponad 175 organizacjami, w tym czterema z sześciu największych przewoźników kontenerowych na świecie.
Koszty związane z dokumentacją i administracją w handlu międzynarodowym szacuje się na poziomie równym kosztom fizycznego transportu towarów. TradeLens ma na celu redukcję tych kosztów poprzez digitalizację procesów i eliminację papierowego obiegu dokumentów. Pilot projektu wykazał, że śledzenie pojedynczego kontenera z kwiatami z Mombasy w Kenii do Rotterdamu w Holandii przy użyciu blockchain znacząco skróciło czas przetwarzania dokumentów i zwiększyło transparentność całego procesu.
Warto jednak odnotować, że w listopadzie 2022 roku Maersk i IBM ogłosiły zakończenie projektu TradeLens, wskazując, że platforma nie osiągnęła wymaganego poziomu rentowności komercyjnej. To przypomnienie, że wdrożenia blockchain w logistyce wciąż napotykają wyzwania związane z osiągnięciem krytycznej masy uczestników oraz wypracowaniem modelu biznesowego zapewniającego zwrot z inwestycji.
VeChain to platforma blockchain dedykowana poprawie przejrzystości i efektywności operacji logistycznych poprzez integrację sztucznej inteligencji z technologią blockchain. System wykorzystuje otwartoźródłowe inteligentne kontrakty, które można łatwo integrować z istniejącymi rozwiązaniami logistycznymi opartymi na blockchain. Kontrakty te wspierają operacje logistyczne i dążą do stworzenia zdecentralizowanego rynku frachtowego, śledzenia błędów oraz zapobiegania kradzieżom.
VeChain znajduje zastosowanie również w automatyzacji płatności i usprawnianiu rozliczeń frachtowych. Firmy takie jak VeChain wykorzystują blockchain do automatyzacji płatności oraz uproszczenia systemów fakturowania w transporcie towarowym, co jest szczególnie pomocne w wysyłce międzynarodowej, gdzie transakcje transgraniczne często wiążą się z wysokimi opłatami i opóźnieniami.
Przemysł farmaceutyczny jest jednym z pionierów wdrażania blockchain do monitorowania łańcucha chłodniczego. Leki biologiczne i szczepionki wymagają utrzymania ścisłego reżimu temperaturowego podczas transportu i przechowywania. Najmniejsza odchyłka od wymaganych warunków może spowodować utratę skuteczności produktu, stwarzając zagrożenie dla zdrowia pacjentów.
Systemy łączące czujniki IoT z blockchain rejestrują każdy odczyt temperatury wraz z dokładnym czasem i lokalizacją. Te dane są dostępne dla wszystkich uczestników łańcucha dostaw oraz organów regulacyjnych, zapewniając pełną transparentność warunków transportu. W przypadku wykrycia przekroczenia dozwolonej temperatury, system automatycznie generuje alert i inicjuje procedury kwarantanny partii leku, zapobiegając wprowadzeniu do obrotu produktu o nieznanej jakości.
Wraz z rosnącą liczbą elektrycznych pojazdów dostawczych i ciężarowych, pojawia się potrzeba bezpiecznej i efektywnej infrastruktury ładowania. Blockchain znajduje zastosowanie w systemach płatności za ładowanie oraz w zarządzaniu dostępnością stacji ładowania. Uniwersytet Waterloo opracował system blockchain dla ładowania pojazdów elektrycznych, który zwiększa zaufanie między właścicielami stacji ładowania, dostawcami usług i użytkownikami pojazdów.
System blockchain zapewnia transparentność rozliczeń – właściciele pojazdów mogą zweryfikować, czy nie są nadmiernie obciążani, a właściciele nieruchomości z punktami ładowania mogą mieć pewność, że otrzymują sprawiedliwe wynagrodzenie za dostarczoną energię elektryczną. Inteligentne kontrakty automatyzują proces rezerwacji stacji ładowania i rozliczenia płatności, eliminując potrzebę złożonych systemów backend zarządzanych przez pośredników.
Wdrożenie technologii blockchain w transporcie drogowym niesie ze sobą szereg wymiernych korzyści dla wszystkich uczestników łańcucha dostaw. Poniżej przedstawiono najważniejsze obszary, w których blockchain może przynieść realne usprawnienia i oszczędności.
Koszty związane z dokumentacją papierową i administracją w transporcie międzynarodowym mogą stanowić nawet 20% całkowitych kosztów przesyłki. Blockchain eliminuje lub drastycznie redukuje te wydatki poprzez cyfryzację procesów. IBM szacuje, że wykorzystanie blockchain może pozwolić firmom logistycznym zaoszczędzić około 40 miliardów dolarów rocznie dzięki przyspieszeniu procesów poprzez automatyzację.
Analiza przeprowadzona przez Boston Consulting Group wskazuje, że producent o przychodach miliarda dolarów, wdrażając blockchain w łańcuch dostaw oparty na IoT, może osiągnąć oszczędności netto równe 0,6% przychodów. Dla firm działających w branży o niskich marżach, takie oszczędności mogą być decydujące dla rentowności.
W tradycyjnym modelu informacja o statusie przesyłki jest przekazywana sekwencyjnie – od przewoźnika do spedytora, od spedytora do nadawcy. Każdy etap może trwać godziny lub dni, opóźniając reakcję na problemy. Blockchain zapewnia natychmiastowy dostęp do aktualnych informacji dla wszystkich uprawnionych stron jednocześnie, eliminując opóźnienia w komunikacji.
Odprawy celne, które w tradycyjnym systemie mogą trwać dni ze względu na konieczność weryfikacji papierowych dokumentów, przy użyciu blockchain mogą być przeprowadzane niemal natychmiast. Organy celne mają dostęp do zweryfikowanych danych o przesyłce już na etapie jej załadunku, co pozwala na przeprowadzenie analizy ryzyka i wstępną kwalifikację przesyłki do odprawy uproszczonej jeszcze przed przybyciem transportu na granicę.
Brak zaufania między uczestnikami łańcucha dostaw generuje znaczące koszty związane z weryfikacją, ubezpieczeniami, akredytywami i innymi mechanizmami zabezpieczającymi. Blockchain, oferując wspólną, niemożliwą do sfałszowania księgę transakcji, fundamentalnie zmienia dynamikę zaufania w łańcuchu dostaw.
Transparentność blockchain redukuje lub eliminuje spory dotyczące faktów – strony nie mogą kwestionować czasu dostawy, stanu towaru czy warunków transportu, gdy wszystkie te informacje są zarejestrowane w niezmiennym rejestrze blockchain. To przekłada się na szybsze rozwiązywanie sporów, redukcję kosztów prawnych oraz poprawę relacji biznesowych.
Blockchain umożliwia lepszą identyfikację i kwantyfikację ryzyk w łańcuchu dostaw. Historyczne dane o realizacji transportów przez poszczególnych przewoźników, zarejestrowane w blockchain, pozwalają na obiektywną ocenę ich wiarygodności i jakości usług. Spedytorzy mogą podejmować bardziej świadome decyzje o wyborze podwykonawców, minimalizując ryzyko opóźnień czy uszkodzeń towaru.
Dla ubezpieczycieli blockchain dostarcza wiarygodnych danych do oceny ryzyka i ustalania składek. Firmy transportowe o udokumentowanej w blockchain historii bezpiecznej eksploatacji mogą uzyskać korzystniejsze warunki ubezpieczenia, podczas gdy podmioty o słabej historii będą płacić wyższe składki, co tworzy ekonomiczne zachęty do poprawy standardów operacyjnych.
Blockchain może wspierać cele zrównoważonego rozwoju w transporcie poprzez eliminację procesów papierowych oraz optymalizację tras i wykorzystania pojemności transportowej. Digitalizacja dokumentów przewozowych oznacza eliminację milionów ton papieru rocznie w skali globalnej. Ponadto, lepsza koordynacja uczestników łańcucha dostaw dzięki blockchain pozwala na redukcję pustych przebiegów oraz lepsze wykorzystanie dostępnej przestrzeni ładunkowej, co przekłada się na mniejsze emisje CO2 na tonę przewożonego towaru.
Mimo licznych korzyści, wdrożenie blockchain w transporcie drogowym wiąże się z istotnymi wyzwaniami technicznymi, organizacyjnymi i ekonomicznymi. Zrozumienie tych ograniczeń jest kluczowe dla realistycznej oceny możliwości implementacji tej technologii.
Jednym z głównych technicznych wyzwań blockchain jest ograniczona przepustowość transakcyjna. Publiczne blockchainy, takie jak Bitcoin czy Ethereum, mogą przetwarzać stosunkowo niewielką liczbę transakcji na sekundę w porównaniu z tradycyjnymi systemami bazodanowymi. W kontekście globalnej logistyki, gdzie dziennie wykonywane są miliardy operacji związanych z przemieszczaniem towarów, ograniczenia skalowalności mogą stanowić poważną przeszkodę.
Rozwiązaniem tego problemu mogą być prywatne lub konsorcjalne blockchainy, które oferują wyższą przepustowość kosztem mniejszej decentralizacji. Alternatywnie, rozwijane są technologie tzw. warstwy drugiej (Layer 2), które przetwarzają transakcje poza głównym blockchain, zapisując w nim jedynie kluczowe punkty kontrolne, co zwiększa wydajność systemu.
Implementacja blockchain wymaga znaczących inwestycji początkowych w infrastrukturę techniczną, szkolenia pracowników oraz przeprojektowanie istniejących procesów biznesowych. Dla małych i średnich firm transportowych te koszty mogą stanowić poważną barierę wejścia. Badania wskazują, że wysokie koszty początkowej inwestycji, brak współpracy między interesariuszami oraz opór przed zmianami technologicznymi to główne przeszkody w adopcji blockchain przez MŚP sektora logistycznego.
Dodatkowo, blockchain wymaga zatrudnienia lub przeszkolenia specjalistów posiadających kompetencje w zakresie tej technologii, co w warunkach niedoboru wykwalifikowanych kadr IT może być trudne i kosztowne.
Fragmentacja rynku blockchain stanowi poważne wyzwanie dla sektora transportu. Różne konsorcja i firmy rozwijają własne rozwiązania blockchain, często niezgodne ze sobą. Brak wspólnych standardów technicznych oznacza, że platforma blockchain wykorzystywana przez jednego operatora logistycznego może nie być w stanie komunikować się z platformą używaną przez innego, co ogranicza korzyści z technologii.
Organizacje branżowe, takie jak Blockchain in Transport Alliance (BiTA), pracują nad opracowaniem wspólnych ram i standardów dla aplikacji blockchain w transporcie, logistyce i łańcuchu dostaw. Standardy takie jak GS1 czy ISO/TC 307 dotyczący blockchain i technologii rozproszonych rejestrów również mają na celu ułatwienie interoperacyjności.
Paradoks blockchain w transporcie polega na tym, że technologia zaprojektowana do eliminacji problemów z koordynacją i zaufaniem może być wdrażana tylko wtedy, gdy uczestnicy rynku skoordynują swoje działania i zaufają wspólnej platformie. Sukces rozwiązań blockchain wymaga zaangażowania krytycznej masy uczestników – nadawców, przewoźników, spedytorów, operatorów portowych, organów celnych i innych podmiotów.
Badania wskazują, że 60% menedżerów branży transportowo-logistycznej postrzega brak koordynacji między uczestnikami branży oraz brak rozwiniętego ekosystemu jako główne bariery adopcji blockchain. Każdy uczestnik łańcucha dostaw może niechętnie inwestować w technologię blockchain, jeśli nie ma pewności, że jego partnerzy biznesowi również ją przyjmą.
Transport międzynarodowy podlega regulacjom prawnym wielu jurysdykcji, a status prawny dokumentów elektronicznych zapisanych w blockchain nie jest jednoznacznie określony we wszystkich krajach. Chociaż w Unii Europejskiej elektroniczne dokumenty przewozowe zostały zalegalizowane, szczegółowe wymagania dotyczące ich formy i zabezpieczeń mogą się różnić między państwami członkowskimi.
Ponad 35% menedżerów branży transportowej wskazuje na problemy związane ze zgodnością regulacyjną jako istotną barierę adopcji blockchain. Niepewność co do tego, jak organy regulacyjne będą traktować dane przechowywane w blockchain, czy dokumenty cyfrowe będą akceptowane przez sądy, oraz jak blockchain będzie się wpisywać w przepisy o ochronie danych osobowych, spowalnia wdrożenia tej technologii.
Publiczne blockchainy wykorzystujące mechanizm konsensusu Proof of Work (PoW), taki jak Bitcoin, charakteryzują się bardzo wysokim zużyciem energii elektrycznej. Szacuje się, że Bitcoin odpowiada za około 0,5% globalnego zużycia energii elektrycznej, co jest porównywalne ze zużyciem całych krajów takich jak Holandia czy Argentyna. Znaczna część tej energii pochodzi ze źródeł nieodnawialnych, co przyczynia się do emisji gazów cieplarnianych.
Dla zastosowań w transporcie ten problem może być mitygowany poprzez wykorzystanie alternatywnych mechanizmów konsensusu, takich jak Proof of Stake (PoS), które zużywają znacząco mniej energii, lub poprzez stosowanie prywatnych blockchainów, które nie wymagają intensywnych obliczeń do weryfikacji transakcji. Niemniej, kwestia wpływu blockchain na środowisko pozostaje istotnym tematem debaty, szczególnie w kontekście celów zrównoważonego rozwoju branży transportowej.
Większość firm transportowych wykorzystuje już zaawansowane systemy informatyczne do zarządzania flotą, planowania tras, zarządzania magazynami czy obsługi klientów. Integracja blockchain z tymi systemami może być skomplikowana i kosztowna, szczególnie gdy istniejące systemy są przestarzałe lub oparte na pionierskich technologiach.
Konieczne może być przeprojektowanie procesów biznesowych oraz aktualizacja lub wymiana istniejącej infrastruktury IT, co wiąże się z dodatkowymi kosztami i ryzykiem zakłóceń w bieżących operacjach. Sukces wdrożenia blockchain często zależy od możliwości stopniowej migracji i koegzystencji nowych rozwiązań z istniejącymi systemami.
Wdrożenie blockchain w transporcie drogowym musi uwzględniać złożone ramy prawne regulujące transakcje elektroniczne, ochronę danych osobowych oraz wymagania dotyczące dokumentacji przewozowej. Poniżej omówiono kluczowe przepisy prawne mające zastosowanie do blockchain w kontekście transportu.
Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 910/2014 z dnia 23 lipca 2014 roku w sprawie identyfikacji elektronicznej i usług zaufania w odniesieniu do transakcji elektronicznych na rynku wewnętrznym (rozporządzenie eIDAS) stanowi fundamentalną podstawę prawną dla stosowania podpisów elektronicznych w Unii Europejskiej.
Zgodnie z artykułem 25 ust. 2 rozporządzenia eIDAS, kwalifikowany podpis elektroniczny ma skutek prawny równoważny podpisowi własnoręcznemu. Jest to kluczowe dla blockchain, ponieważ dokumenty przewozowe, takie jak eCMR, muszą być opatrzone podpisami elektronicznymi zapewniającymi autentyczność i integralność dokumentu. Rozwiązania blockchain wykorzystujące kwalifikowane podpisy elektroniczne mogą spełniać wymagania prawne stawiane dokumentom przewozowym.
Komisja Europejska pracuje obecnie nad aktualizacją rozporządzenia eIDAS (tzw. eIDAS 2.0), która ma wprowadzić Europejski Portfel Tożsamości Cyfrowej umożliwiający obywatelom i przedsiębiorstwom bezpieczne przechowywanie i udostępnianie dokumentów tożsamości oraz innych poświadczeń elektronicznych. Nowe przepisy mogą dodatkowo ułatwić integrację blockchain z systemami identyfikacji elektronicznej w transporcie.
Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 z dnia 27 kwietnia 2016 roku w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych (RODO) nakłada szczegółowe obowiązki na podmioty przetwarzające dane osobowe. Blockchain stwarza pewne wyzwania w kontekście zgodności z RODO, szczególnie w zakresie realizacji praw podmiotów danych.
Niezmienność blockchain może kolidować z prawem do usunięcia danych osobowych (tzw. prawo do bycia zapomnianym) zagwarantowanym w artykule 17 RODO. Europejska Rada Ochrony Danych (EROD) wydała wytyczne 02/2025 dotyczące blockchain i RODO, wskazując na konieczność projektowania systemów blockchain zgodnie z zasadą privacy by design określoną w artykule 25 RODO.
Zalecane podejście obejmuje:
Konwencja o umowie międzynarodowego przewozu drogowego towarów (Konwencja CMR) z 1956 roku reguluje zasady odpowiedzialności przewoźnika w transporcie międzynarodowym. Dodatkowy Protokół do Konwencji CMR przyjęty w Genewie 20 lutego 2008 roku wprowadził elektroniczny list przewozowy (eCMR) jako równoważnik dokumentu papierowego, pod warunkiem że procedury użyte do wystawienia eCMR zapewniają równoważny poziom wiarygodności.
Protokół został ratyfikowany przez większość państw europejskich i wszedł w życie 5 czerwca 2011 roku. Polska ratyfikowała Protokół 28 maja 2015 roku. Zgodnie z artykułem 2 Dodatkowego Protokołu, eCMR ma taką samą moc dowodową jak papierowy list przewozowy, jeśli zawiera te same informacje oraz jest opatrzony podpisem elektronicznym lub równoważnym środkiem uwierzytelniania.
Blockchain spełnia wymagania stawiane eCMR poprzez zapewnienie integralności i autentyczności dokumentu za pomocą mechanizmów kryptograficznych. Niemożliwość późniejszej modyfikacji danych zapisanych w blockchain gwarantuje, że dokument nie został zmieniony po jego wystawieniu, co odpowiada wymaganiom stawianym dokumentom przewozowym.
Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2023/1114 z dnia 31 maja 2023 roku w sprawie rynków kryptoaktywów (Markets in Crypto-Assets Regulation – MiCA) ustanawia kompleksowe ramy regulacyjne dla emisji i świadczenia usług związanych z kryptoaktywami w Unii Europejskiej. Chociaż MiCA koncentruje się głównie na kryptowalutach i tokenach wykorzystywanych w celach inwestycyjnych, jego przepisy mogą mieć zastosowanie do niektórych aspektów blockchain w transporcie, szczególnie jeśli system wykorzystuje tokeny do reprezentacji praw czy wartości.
MiCA wprowadza również wymagania dotyczące operacyjnej odporności cyfrowej oraz zarządzania ryzykiem dla dostawców usług związanych z kryptoaktywami, co może wpływać na platformy blockchain wykorzystywane w logistyce.
Rozporządzenie Unii Europejskiej nr 2022/2554 z dnia 14 grudnia 2022 roku w sprawie operacyjnej odporności cyfrowej sektora finansowego (Digital Operational Resilience Act – DORA) ma na celu zwiększenie odporności sektora finansowego na cyberataki i inne zagrożenia technologiczne. Chociaż DORA jest skierowane przede wszystkim do instytucji finansowych, jego wymogi dotyczące bezpieczeństwa cyfrowego, zarządzania ryzykiem operacyjnym oraz testowania odporności systemów mogą stanowić punkt odniesienia dla wdrożeń blockchain w innych sektorach, w tym transporcie.
Technologia blockchain znajduje się obecnie w fazie przejścia z eksperymentów i projektów pilotażowych do wdrożeń komercyjnych na większą skalę. Przyszłość blockchain w transporcie drogowym będzie kształtowana przez ewolucję technologiczną, zmiany regulacyjne oraz rosnącą świadomość korzyści płynących z tej technologii.
Rozwój pojazdów autonomicznych stwarza nowe możliwości zastosowania blockchain. Samojezdne samochody ciężarowe będą wymagały bezpiecznego, zautomatyzowanego systemu wymiany informacji z innymi pojazdami, infrastrukturą drogową oraz centrami dyspozytorskimi. Blockchain może służyć jako platforma do zarządzania danymi generowanymi przez pojazdy autonomiczne, zapewniając integralność i autentyczność informacji niezbędnych do bezpiecznego funkcjonowania floty autonomicznych pojazdów.
Toyota Research Institute we współpracy z MIT Media Lab bada wykorzystanie blockchain do gromadzenia i udostępniania danych z pojazdów autonomicznych. System blockchain może również wspierać komunikację pojazd-pojazd (V2V) oraz pojazd-infrastruktura (V2I), rejestrując dane o warunkach drogowych, zagrożeniach oraz optymalizując ruch drogowy w czasie rzeczywistym.
Do 2025 roku szacuje się, że około 8 milionów pojazdów z automatyzacją warunkową lub wyższą będzie w użyciu. Blockchain może odgrywać kluczową rolę w zarządzaniu miliardami interakcji między tymi pojazdami a innymi elementami systemu transportowego.
Kluczowym czynnikiem determinującym przyszłość blockchain w transporcie będzie wypracowanie wspólnych standardów technicznych zapewniających interoperacyjność między różnymi platformami. Organizacje branżowe oraz organy standaryzacyjne intensywnie pracują nad stworzeniem takich ram.
International Organization for Standardization (ISO) opracowuje standard ISO/TC 307 dotyczący blockchain i technologii rozproszonych rejestrów. Blockchain in Transport Alliance (BiTA) ustanawia wspólne ramy dla aplikacji blockchain w transporcie, logistyce i łańcuchu dostaw. W miarę dojrzewania tych standardów, interoperacyjność między platformami blockchain będzie się poprawiać, co ułatwi szerszą adopcję technologii.
Prawdziwy potencjał blockchain w transporcie ujawni się w połączeniu z innymi technologiami cyfrowymi, takimi jak Internet Rzeczy (IoT), sztuczna inteligencja (AI), analityka big data oraz rozwiązania chmurowe. Integracja blockchain z IoT umożliwia tworzenie inteligentnych łańcuchów dostaw, w których czujniki automatycznie rejestrują dane w blockchain, a algorytmy AI analizują te dane w czasie rzeczywistym, przewidując opóźnienia, optymalizując trasy oraz inicjując działania korygujące poprzez inteligentne kontrakty.
Bosch opracował rozwiązanie Truefood+ łączące IoT, AI i blockchain do monitorowania łańcucha chłodniczego w branży spożywczej i farmaceutycznej. System ten analizuje dane z czujników temperaturowych za pomocą AI, przewidując potencjalne problemy i automatycznie uruchamiając działania korygujące poprzez inteligentne kontrakty zapisane w blockchain.
Wraz z rozwojem regulacji dotyczących kryptowalut oraz rosnącą akceptacją stablecoinów (kryptowalut powiązanych z walutami fiducjarnymi), płatności kryptowalutowe mogą stać się standardem w transporcie międzynarodowym. Blockchain umożliwia natychmiastowe, transgraniczne transfery płatności bez konieczności angażowania banków czy innych pośredników finansowych, co skraca czas rozliczeń z dni lub tygodni do minut.
Visa rozwinęła usługę B2B Connect opartą na blockchain, która ułatwia zarządzanie płatnościami międzynarodowymi poprzez redukcję kosztów transakcyjnych i czasu przetwarzania. Firma Tomcar, australijski producent pojazdów, wykorzystuje Bitcoin do płatności dla swoich dostawców. W miarę jak więcej firm transportowych będzie akceptować płatności kryptowalutowe, przepływy finansowe w łańcuchu dostaw staną się szybsze i bardziej efektywne.
Rosnąca presja na firmy transportowe w zakresie raportowania emisji CO2 oraz realizacji celów zrównoważonego rozwoju stwarza możliwości dla blockchain jako narzędzia monitorowania i weryfikacji danych środowiskowych. Blockchain może rejestrować ślad węglowy każdej przesyłki, uwzględniając zużycie paliwa, rodzaj pojazdu, odległość oraz inne czynniki wpływające na emisje.
Te dane, będąc niezmiennymi i weryfikowalnymi, mogą służyć do raportowania ESG (Environmental, Social, Governance), certyfikacji ekologicznej produktów oraz handlu uprawnieniami do emisji. Konsumenci i firmy coraz częściej domagają się transparentności w zakresie wpływu środowiskowego produktów, a blockchain może zapewnić wiarygodne potwierdzenie pochodzenia towarów z etycznych i ekologicznych źródeł.
Pomimo optymistycznych perspektyw, blockchain w transporcie będzie musiał zmierzyć się z istotnymi wyzwaniami. Kluczowe będzie znalezienie rozwiązań dla problemów skalowalności, energochłonności oraz interoperacyjności. Konieczne jest również wypracowanie modeli biznesowych zapewniających zwrot z inwestycji dla wczesnych adopterów technologii, co zwiększy motywację do wdrożeń.
Edukacja rynku oraz budowanie świadomości korzyści płynących z blockchain wśród decydentów w firmach transportowych również będzie miała kluczowe znaczenie. Wiele firm wciąż postrzega blockchain jako technologię ryzykowną, kojarzoną wyłącznie z kryptowalutami, co hamuje adopcję rozwiązań blockchain w praktycznych zastosowaniach logistycznych.
Technologia blockchain oferuje realną szansę na transformację branży transportu drogowego poprzez zwiększenie przejrzystości, bezpieczeństwa i efektywności operacji logistycznych. Kluczowe zastosowania obejmują digitalizację dokumentów przewozowych (eCMR, TIR), automatyzację rozliczeń za pomocą inteligentnych kontraktów, śledzenie przesyłek w czasie rzeczywistym oraz poprawę współpracy z organami celnymi. Wdrożenia blockchain przez wiodące firmy, takie jak Maersk, IBM czy VeChain, pokazują, że technologia ta wychodzi z fazy eksperymentów i zaczyna przynosić wymierne korzyści.
Niemniej, sukces blockchain w transporcie drogowym wymaga przezwyciężenia istotnych barier, w tym wysokich kosztów wdrożenia, problemów ze skalowalnością, braku standaryzacji oraz fragmentacji ekosystemu. Konieczna jest współpraca branżowa, wypracowanie wspólnych standardów technicznych oraz rozwój ram regulacyjnych zapewniających pewność prawną stosowania dokumentów elektronicznych opartych na blockchain.
Dla firm transportowych, które rozważają adopcję blockchain, zaleca się:
Blockchain nie jest uniwersalnym rozwiązaniem wszystkich problemów transportu drogowego, ale w odpowiednich zastosowaniach może przynieść znaczące korzyści w postaci redukcji kosztów, skrócenia czasów realizacji procesów oraz zwiększenia zaufania między uczestnikami łańcucha dostaw. W miarę dojrzewania technologii i wypracowywania standardów branżowych, blockchain będzie odgrywać coraz większą rolę w cyfrowej transformacji sektora transportu drogowego, wspierając jego konkurencyjność, zrównoważony rozwój i innowacyjność.
#BlockchainTransport #TransportDrogowy #CyfryzacjaLogistyki #eCMR #InteligentneKontrakty #TechnologiaBlockchain #LogistykaDigital
 |
 |
 |
