System GNSS w tachografach – do czego służy?

Opracował: dr inż. Bogusław Madej

Tachografy nowej generacji przestały być wyłącznie „rejestratorami czasu pracy”. Dzięki wbudowanemu modułowi GNSS stały się precyzyjnymi narzędziami lokalizacyjno-kontrolnymi, które łączą zgodność z przepisami z bezpieczeństwem operacyjnym i przewagą analityczną. GNSS w tachografie zapisuje pozycję pojazdu w kluczowych momentach oraz ślad przejazdu, pozwalając weryfikować przestrzeganie norm czasu prowadzenia, przekroczeń granic i użycia pojazdu. To nie tylko wymaganie prawa – to fundament rzetelnego zarządzania flotą i wiarygodnej dokumentacji kontroli.

Spis treści

1. Czym jest GNSS w tachografie?.
2. Podstawa prawna i wymagania techniczne.
3. Jakie dane pozycyjne rejestruje tachograf.
4. Do czego służy GNSS w praktyce.
5. Przekraczanie granic i Pakiet Mobilności.
6. Integracja z inspekcjami: kontrole na odległość.
7. Różnice między inteligentnym tachografem Gen1 i Gen2.
8. Wdrożenie w przedsiębiorstwie: procedury i ryzyka.
9. Najczęstsze błędy i jak ich unikać.
10. GNSS a ochrona danych i prywatność.
11. Przykłady sytuacji operacyjnych.
12. Checklisty dla kierowcy i dyspozytora.
13. Podsumowanie: kluczowe wnioski i działania.
14. Spis źródeł.
15. Hashtagi.

Czym jest GNSS w tachografie?

Definicja i rola systemu GNSS

GNSS (Global Navigation Satellite System) w tachografie to moduł odbiorczy wykorzystujący globalne systemy nawigacyjne (np. Galileo, GPS), który automatycznie rejestruje pozycję pojazdu w z góry zdefiniowanych momentach, wspomagając kontrolę czasu prowadzenia, przerw i odpoczynków oraz weryfikację przekraczania granic i zdarzeń istotnych dla nadzoru nad transportem drogowym.

Najważniejsze funkcje lokalizacyjne

1. Rejestracja pozycji przy rozpoczęciu i zakończeniu dziennego okresu pracy kierowcy.
2. Rejestracja pozycji co 3 godziny skumulowanego czasu jazdy.
3. Rejestracja pozycji przy przekroczeniu granicy państwowej.
4. Utrwalenie pozycji przy załadunku i rozładunku w tachografach inteligentnych drugiej generacji (w zakresie przewidzianym przez przepisy i implementację).
5. Udostępnianie danych pozycyjnych w ramach odczytów, kontroli drogowych i zdalnych zapytań służb uprawnionych.

Podstawa prawna i wymagania techniczne

Kluczowe akty prawne i zakres obowiązków

Wymóg stosowania tachografów inteligentnych z GNSS wynika z przepisów unijnych i krajowych, które określają parametry techniczne, zasady rejestracji danych oraz obowiązki przedsiębiorstw i kierowców. Poniżej przedstawiono główne regulacje z dokładnymi jednostkami redakcyjnymi i odnośnikami do systemów aktów prawnych.

Akty prawa Unii Europejskiej (EUR-Lex)

1. Rozporządzenie (UE) nr 165/2014 w sprawie tachografów stosowanych w transporcie drogowym (m.in. art. 8 ust. 1–2; art. 8 ust. 1 określa rejestrację pozycji, art. 34 dot. obowiązków kierowcy) – EUR-Lex.
2. Rozporządzenie wykonawcze (UE) 2016/799 ustanawiające wymagania dotyczące konstrukcji, testowania, instalacji i sprawdzania tachografów (załączniki – specyfikacje GNSS) – EUR-Lex.
3. Rozporządzenie (UE) 2020/1054 (Pakiet Mobilności) nowelizujące m.in. 561/2006 i 165/2014 w zakresie przekraczania granic, punktów załadunku/rozładunku i zdalnych kontroli (art. 2, art. 3; zmiany w art. 8 i art. 9 rozporządzenia 165/2014) – EUR-Lex.
4. Rozporządzenie wykonawcze (UE) 2021/1228 oraz akty delegowane/wykonawcze dot. inteligentnych tachografów drugiej generacji (zakres funkcjonalny, DSRC, GNSS) – EUR-Lex.
5. Rozporządzenie (WE) nr 561/2006 w sprawie harmonizacji niektórych przepisów socjalnych (m.in. art. 6–9 – normy czasu jazdy i odpoczynków) – EUR-Lex.

Prawo krajowe (ISAP – Polska)

1. Ustawa z dnia 6 września 2001 r. o transporcie drogowym (m.in. art. 92a–92c – odpowiedzialność, kary; art. 50 – dokumenty i obowiązki) – ISAP.
2. Ustawa z dnia 20 czerwca 1997 r. – Prawo o ruchu drogowym (m.in. art. 66a – wymogi techniczne; art. 129 – kontrola) – ISAP.
3. Rozporządzenia krajowe dot. warsztatów, instalacji i legalizacji tachografów cyfrowych (jednostki redakcyjne zgodnie z aktualnym brzmieniem) – ISAP.

Jakie dane pozycyjne rejestruje tachograf?

Zakres i rozdzielczość danych GNSS

Tachograf inteligentny zapisuje współrzędne geograficzne w momentach określonych przepisami, z dokładnością operacyjną wynikającą ze specyfikacji modułu GNSS. Dane mają charakter dowodowy i są szyfrowane w pamięci urządzenia, a ich odczyt odbywa się poprzez karty kontrolne lub interfejsy diagnostyczne i DSRC.

Momenty rejestracji pozycji

1. Początek dziennego okresu pracy (aktywność „jazda”/„inna praca”).
2. Zakończenie dziennego okresu pracy (przejście do odpoczynku dobowego).
3. Co 3 godziny skumulowanej jazdy w ciągu doby pracy kierowcy.
4. Automatycznie przy przekroczeniu granicy państw członkowskich UE i wybranych granic państw trzecich (jeżeli sygnał i logika spełniają wymogi).
5. W tachografach Gen2 – punkty załadunku i rozładunku, zgodnie z implementacją prawną i funkcjonalną.

Do czego służy GNSS w praktyce

Zastosowania operacyjne i compliance

GNSS w tachografie łączy wymagania prawne z potrzebami operacyjnymi przedsiębiorstw transportowych. Służy do automatyzacji dowodów zgodności, ograniczania sporów dowodowych podczas kontroli oraz do poprawy nadzoru nad efektywnością tras i ryzykiem naruszeń.

Kluczowe korzyści i funkcje

1. Weryfikacja przestrzegania norm czasu prowadzenia i przerw poprzez skorelowanie pozycji z osiami czasu aktywności (art. 6–9 rozporządzenia 561/2006 – EUR-Lex).
2. Automatyczny zapis przekroczenia granicy państwa, co ułatwia rozliczenia płac zagranicznych i raporty delegowania (zmiany wprowadzone rozporządzeniem 2020/1054 – EUR-Lex).
3. Szybsza kontrola ITD/Policji dzięki zdalnemu odczytowi parametrów wstępnych przez DSRC bez zatrzymywania wszystkich pojazdów (rozporządzenie 165/2014 – art. 9 i załączniki – EUR-Lex).
4. Lepsza identyfikacja nadużyć, np. manipulacji sygnałem ruchu lub użyciem magnesu, przez korelację danych GNSS z czujnikiem ruchu i aktywnościami.
5. Wsparcie analiz operacyjnych – ślad pozycyjny jako niezależny znacznik czasowo-przestrzenny dla incydentów, przestojów, wąskich gardeł tras.

Przekraczanie granic i Pakiet Mobilności

Rejestrowanie granic i punkty operacyjne

Pakiet Mobilności rozszerzył znaczenie danych GNSS, nakazując m.in. automatyczne rejestrowanie przekroczeń granic oraz – w nowszych wersjach – wsparcie oznaczeń miejsc załadunku i rozładunku. To krytyczne dla rozliczeń wynagrodzeń, delegowań i analiz przepływów w łańcuchu dostaw.

Konsekwencje praktyczne

1. Mniej błędów przy manualnym wprowadzaniu symboli krajów na początku pracy po przekroczeniu granicy (rozporządzenie 165/2014 – art. 34 ust. 6 – EUR-Lex).
2. Ułatwiona weryfikacja tras transgranicznych w kontrolach drogowych i przedsiębiorstw (ustawa o transporcie drogowym – art. 92a – ISAP).
3. Lepsza spójność danych dla wynagrodzeń minimalnych i przepisów o delegowaniu kierowców dzięki wiarygodnym znacznikom granicznym.
4. Wsparcie geograficznej kontroli powrotu pojazdu do bazy w państwie siedziby w określonych interwałach (w odniesieniu do zasad kabotażu i powrotu – zgodnie z nowelizacjami Pakietu Mobilności – EUR-Lex).

Integracja z inspekcjami: kontrole na odległość

DSRC i selekcja pojazdów do kontroli

GNSS współpracuje z interfejsem DSRC w tachografach inteligentnych, umożliwiając zdalną wstępną selekcję pojazdów do kontroli bez konieczności zatrzymywania wszystkich. Przekazywane są jedynie wybrane parametry techniczne i wskaźniki anomalii, nie pełne szczegółowe trasy, co ogranicza przetwarzanie danych do niezbędnego minimum.

Zakres danych dla zdalnej preselekcji

1. Status i integralność urządzenia, w tym potencjalne błędy czujników.
2. Wskaźniki możliwych manipulacji lub niespójności.
3. Wybrane dane referencyjne, które pomagają ocenić potrzebę zatrzymania pojazdu.
4. Brak transmisji pełnego śladu GPS – ograniczenie do zakresu przewidzianego w przepisach o ochronie danych.
5. Kontrola właściwa następuje po zatrzymaniu, z odczytem danych z karty kierowcy i pamięci masowej tachografu.

Różnice między inteligentnym tachografem Gen1 i Gen2

Ewolucja funkcji GNSS i zgodności

Przejście od generacji pierwszej (Gen1) do drugiej (Gen2) znacząco wzmocniło rolę GNSS, dokładność i zakres obligatoryjnych zapisów, w tym automatyzację zdarzeń transgranicznych oraz obsługę dodatkowych znaczników operacyjnych.

Najważniejsze różnice

1. Gen1: podstawowe zapisy pozycji (start, stop, co 3 godziny) z GNSS i DSRC do pre-selekcji.
2. Gen2: rozszerzona automatyka dla przekroczeń granic oraz punktów załadunku/rozładunku zgodnie z nowelizacjami.
3. Gen2: ulepszone zabezpieczenia kryptograficzne i interoperacyjność z Galileo (usługa OS-NMA, gdy wdrożona).
4. Gen2: szerszy zakres kompatybilności z przyszłymi funkcjami Pakietu Mobilności.
5. Gen2: usprawniona logika zarządzania zdarzeniami dla kontroli i odczytów w warsztatach.

Wdrożenie w przedsiębiorstwie: procedury i ryzyka

Polityki, instrukcje i nadzór wewnętrzny

Aby GNSS w tachografach realnie wspierał zgodność, potrzebne są jasne procedury, szkolenia i monitoring jakości danych. Poniższa lista porządkuje kluczowe elementy wdrożenia.

Elementy systemu compliance

1. Instrukcja dla kierowców o zasadach rozpoczynania/zamykania dnia pracy i postępowaniu na granicach.
2. Harmonogram aktualizacji oprogramowania tachografów i przeglądów legalizacyjnych.
3. Procedura reagowania na błędy GNSS (np. brak sygnału, blokada anteny, usterka czujnika) i dokumentowania sytuacji.
4. Regularny odczyt danych z kart i pamięci masowej oraz ich archiwizacja przez wymagane okresy.
5. Analiza spójności danych (aktywności, prędkość, ślad GNSS, zdarzenia) i raportowanie naruszeń.

Najczęściej popełniane błędy i jak ich unikać

Źródła nieprawidłowości i działania korygujące

Błędy w danych GNSS wynikają zarówno z uwarunkowań technicznych, jak i organizacyjnych. Warto im zawczasu przeciwdziałać, wdrażając profilaktykę i szybkie procedury naprawcze.

Typowe problemy i prewencja

1. Start pracy bez pozyskania pozycji – wymaga szkolenia kierowców i kontroli stanu anteny.
2. Brak wpisu kraju po przekroczeniu granicy w starszych konfiguracjach – instrukcje i checklisty.
3. Usterki anteny GNSS lub zakłócenia (tunel, kanion miejski) – dokumentowanie wyjątków i serwis.
4. Niespójności z czujnikiem ruchu – diagnostyka warsztatowa i audyt danych.
5. Nieaktualne oprogramowanie tachografu – plan aktualizacji i potwierdzenia warsztatowe.

GNSS a ochrona danych i prywatność

Minimalizacja, celowość i bezpieczeństwo

Dane GNSS w tachografie podlegają ścisłej kontroli dostępu i są przetwarzane w celu zapewnienia zgodności z przepisami. Zasady RODO wymagają minimalizacji zakresu danych i ograniczenia celów przetwarzania do tych przewidzianych przez prawo o tachografach.

Zasady przetwarzania danych

1. Dostęp do danych wyłącznie dla uprawnionych osób i organów kontrolnych.
2. Przechowywanie i archiwizacja zgodnie z wymogami prawa o transporcie drogowym.
3. Nieużywanie danych GNSS do celów prywatnych i poza zakresem legalnym.
4. Szyfrowanie i zabezpieczenia kryptograficzne tachografu.
5. Transparentność względem kierowców co do zakresu i celu przetwarzania.

Przykłady sytuacji operacyjnych

Scenariusze z praktyki floty

Poniższe przykłady pokazują, jak GNSS w tachografie rozwiązuje konkretne problemy operacyjne i kontrolne, zapewniając twarde dowody przebiegu dnia i zgodności.

Studia przypadków

1. Przekroczenie granicy PL-DE w nocy – automatyczny zapis miejsca i czasu, koniec sporów o godzinę rozpoczęcia rozliczeń.
2. Trzygodzinny odcinek jazdy przez tunel – lukę w sygnale uzupełnia kontekst przed i po, a kierowca dokumentuje warunki na wydruku.
3. Wątpliwości co do załadunku – znacznik miejsca w Gen2 potwierdza, gdzie doszło do operacji.
4. Kontrola ITD – szybka pre-selekcja przez DSRC i odczyt pełny po zatrzymaniu skraca czas postoju.
5. Reklamacja klienta o spóźnienie – korelacja śladów GNSS i aktywności wykazuje wpływ korka i ograniczeń ruchu.

Checklisty dla kierowcy i dyspozytora

Codzienne dobre praktyki

Zwięzłe listy kontrolne pomagają zachować spójność danych i ograniczyć ryzyko kar w trakcie kontroli.

Kierowca – przed i po jeździe

1. Sprawdź dostępność sygnału GNSS i komunikaty tachografu przed ruszeniem.
2. Po przekroczeniu granicy upewnij się, że urządzenie zarejestrowało zmianę kraju lub wprowadź ją zgodnie z procedurą.
3. Przy problemach z GNSS wykonaj wydruk zdarzeń i opisz sytuację na odwrocie wydruku.
4. Zamknij dzień pracy zgodnie z procedurą, potwierdzając zapis pozycji końcowej.
5. Zgłoś każdą anomalię dyspozytorowi i do serwisu.

Dyspozytor / administrator floty

1. Monitoruj spójność danych: start/stop dnia, 3-godzinne znaczniki, granice.
2. Ustal cykl odczytów danych i testów działania anten GNSS.
3. Aktualizuj oprogramowanie tachografów i dokumentuj legalizacje.
4. Analizuj alerty DSRC i wskaźniki potencjalnych manipulacji.
5. Zapewnij szkolenia okresowe z obsługi tachografów Gen1/Gen2.

Podsumowanie: kluczowe wnioski i działania

Wnioski i rekomendacje

GNSS w tachografach jest dziś niezbędnym filarem zgodności oraz praktycznym narzędziem zarządzania flotą. Automatyczne znaczniki pozycji redukują błędy, przyspieszają kontrole i dostarczają wiarygodnego materiału dowodowego. Skuteczne wykorzystanie wymaga procedur, szkoleń i systematycznej obsługi serwisowej.

Najważniejsze działania do wdrożenia

1. Ustandaryzuj instrukcje dla kierowców dotyczące startu/stopu pracy i granic.
2. Wprowadź cykliczne audyty spójności danych i testy anten GNSS.
3. Zapewnij aktualizacje oprogramowania i relegalizacje w terminach.
4. Stosuj szybkie procedury dokumentowania wyjątków (wydruki, opisy, zgłoszenia).
5. Łącz analizę GNSS z danymi aktywności i prędkości, aby wychwytywać anomalie.

Spis źródeł

1. Rozporządzenie (UE) nr 165/2014 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 4 lutego 2014 r. w sprawie tachografów stosowanych w transporcie drogowym (EUR-Lex).
2. Rozporządzenie wykonawcze (UE) 2016/799 Komisji z dnia 18 marca 2016 r. ustanawiające wymagania dotyczące konstrukcji, testowania, instalacji i sprawdzania tachografów (EUR-Lex).
3. Rozporządzenie (UE) 2020/1054 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 15 lipca 2020 r. zmieniające rozporządzenia (WE) nr 561/2006 i (UE) nr 165/2014 (EUR-Lex).
4. Rozporządzenie (WE) nr 561/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 15 marca 2006 r. w sprawie harmonizacji niektórych przepisów socjalnych odnoszących się do transportu drogowego (EUR-Lex).
5. Ustawa z dnia 6 września 2001 r. o transporcie drogowym (ISAP).
6. Ustawa z dnia 20 czerwca 1997 r. – Prawo o ruchu drogowym (ISAP).
7. Wytyczne i dokumentacja techniczna dotycząca tachografów inteligentnych generacji 1 i 2 (publikacje branżowe i materiały szkoleniowe).

Hashtagi

1. #TachografInteligentny.
2. #GNSS.
3. #PakietMobilności.
4. #TransportDrogowy.
5. #CzasPracyKierowców.
6. #ComplianceTransport.
7. #KontrolaITD.

 

Jesteś zainteresowany podnoszeniem swoich kwalifikacji?

Skorzystaj z naszych usług.

Wróc na bloga